Jak chemioterapia wpływa na masę ciała chorego?

Choroby nowotworowe stanowią poważny problem XXI wieku. Zauważalny jest wzrost zachorowań na nowotwory złośliwe zarówno w Polsce, jak i na świecie. Kluczowym elementem leczenia tych chorób jest chemioterapia. Niestety metoda ta powoduje też wiele nieuniknionych skutków ubocznych. Dodatkowo zastosowanie tego typu leczenia wpływa zasadniczo na masę ciała chorego. Czy zawsze występuje spadek masy ciała podczas chemioterapii? Czy zdarza się, że osoby poddane tej metodzie leczenia mogą przytyć? Odpowiedź na te pytania znajdziesz w tym artykule.

Chemioterapia – co to jest? Jakie są skutki uboczne?

Chemioterapia to metoda leczenia nowotworów. Ten typ leczenia wpływa na cały organizm człowieka. Chemioterapia powoduje jednakowe niszczenie komórek nowotworowych oraz nieobjętych tym procesem.

Niestety stosowanie chemioterapii powoduje także wiele skutków ubocznych, takich jak:

• utrata łaknienia,
• kserostomia (odczucie suchości w jamie ustnej),
• biegunka,
• zaparcia stolca,
• nudności i wymioty,
• wypadanie włosów, łysienie,
• uszkodzenia układu nerwowego,
• obrzęki,
• zaburzenia układu krążenia,
• zaburzenia układu rozrodczego,
• problemy skórne (wysypki),
• objawy grypopodobne.
• nietolerancja laktozy.

Jak chemioterapia wpływa na masę ciała?

Choroby nowotworowy zazwyczaj wiążą się z ryzykiem znacznej utraty masy ciała. Dane literaturowe wskazują naumiarkowaną lub poważną utratę masy u 30-70% badanych pacjentów. Wyniki uzależnione są od:

• rodzaju nowotworu,
• stadium,
• umiejscowienia guza,
• rozmiaru guza,
• wieku pacjenta
• typu leczenia [3].

Zwykle zjawisko utraty masy ciała zauważa się w przypadku pacjentów z zaawansowanymi guzami:

• żołądka,
• trzustki,
• płuc,
• jelita grubego,
• głowy,
• szyi.

Według danych literaturowych osoby chore na zaawansowane nowotwory często tracą 10% lub więcej masy ciała. Z tym że obserwuje się mniejsze ryzyko utraty masy ciała u pacjentów z nowotworami piersi lub hematologicznymi [4].

Czy podczas chemioterapii może wystąpić wzrost masy ciała? 

Zarówno choroba, jak i proces jej leczenia wpływają na zmianę masy ciała chorego. Wymienione wcześniej efekty niepożądane chemioterapii mają znaczący wpływ na utratę masy ciała. Znacznie częściej spotyka się ze zjawiskiem chudnięcia podczas chemioterapii. Jednakże zdarza się, że osoby chore podczas leczenia chemioterapeutycznego tyją. Czym jest to spowodowane?

Za proces przyrostu masy ciała podczas leczenia nowotworu mogą wpływać takie czynniki jak:

• stosowanie sterydów,
• zmiany metabolizowania i przyswajania składników pokarmowych spowodowanych rozwijającymi się w organizmie zmianami nowotworowymi,
• obrzęki,
• zmniejszenie aktywności fizycznej,
• immunoterapia i hormonoterapii.

Dokonując przeglądu literatury, można znaleźć wiele badań, które opisują zjawisko tycia podczas leczenia chemioterapeutycznego szczególnie w przypadku nowotworów piersi. Według danych literaturowych zauważa się przyrost masy ciała w przypadku kobiet z rakiem piersi leczonych chemioterapią adiuwantową [5, 6, 7, 8, 9, 10, 11].

Według literatury głównymi możliwymi przyczynami przyrostu masy ciała w powyższym przypadku są:

• stosowanie leków cytotoksycznych, które mogą wpływać na czynność tarczycy,
• zmniejszona aktywność fizyczna [11, 12].

Leczenie żywieniowe podczas chemioterapii. Jak przeciwdziałać wyniszczającemu niedożywieniu?

Skutki uboczne pojawiające się podczas chemioterapii wpływają na wystąpienie niedożywienia. Dlatego indywidualnie zbilansowana dieta jest istotna w celu osiągnięcia możliwe jak najlepszych efektów terapii. Podczas leczenia systemowego chorzy powinni być otoczeni opieką interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego.

W składzie zespołu należy uwzględnić między innymi:

• lekarza,
• pielęgniarki,
• wykwalifikowanego dietetyka,
• psychologa,
• psychoterapeutę.

Interwencja żywieniowa

Kluczowym elementem leczenia jest ocena stanu odżywienia, którego zadaniem jest rozpoznanie chorych zagrożonych niedożywieniem lub niedożywionych. Ocenę stanu odżywienia wykonuje się za pomocą:

• wywiadu żywieniowego,
• badania antropometrycznego
• ocena wskaźnika masy ciała (BMI),
• badań biochemicznych.

Leczenie żywieniowe opiera się na zaopatrywaniu organizmu wszystkimi potrzebnymi do życia składnikami pokarmowymi. Polega na dostarczaniu tych składników:

• drogą dojelitową do przewodu pokarmowego,
• pozajelitową,
• łącząc te dwie metody.

Należy podkreślić, że leczenie żywieniowe powinno się zastosować w przypadku dużej grupy chorych poddawanych leczeniu z powodu nowotworów:

• pacjentów w okresie okołooperacyjnym i pooperacyjnym,

• w czasie chemio- i radioterapii,
• podczas opieki paliatywnej.

Głównymi celami w terapii żywieniowej u pacjentów z nowotworami jest polepszenie funkcji oraz ostatecznego wyniku leczenia poprzez:

• przeciwdziałanie rozwojowi niedożywienia i jego leczenie,
• wzmacnianie korzystnych efektów leczenia przeciwnowotworowego,
• obniżanie niechcianych następstw leczenia przeciwnowotworowego,
• polepszenie jakości życia.

Leczenie żywieniowe podczas chemioterapii

W czasie stosowania chemioterapii dochodzi do wymienionych wcześniej efektów ubocznych (utrata łaknienia, nudności i wymioty lub biegunki). Zdecydowana większość działań niepożądanych wpływa na znaczne pogorszenie stanu odżywienia chorego. Dlatego w przypadku tych pacjentów powinno się zastosować intensywne poradnictwo żywieniowe. Powinno się uwzględnić w odniesieniu do tych chorych doustne suplementy pokarmowe. Natomiast jeśli pacjent nie jest w stanie połykać pokarmu (nowotwory głowy, szyi) należy zastosować żywienie dojelitowe bądź/i leczenie pozajelitowe.

Wprowadzenie odpowiedniej interwencji żywieniowej może wpłynąć na polepszenie stanu klinicznego chorego. Ponadto w wielu przypadkach zauważalna jest efektywniejsza odpowiedź na leczenie. Należy pamiętać, aby plan żywieniowy był dostosowany do aktualnego stanu odżywienia pacjenta.

Podsumowanie

W wyniku zastosowania chemioterapii może dojść do wielu efektów niepożądanych. Najczęściej zastosowanie leczenia chemioterapeutycznego prowadzi do niedożywienia chorego. Powoduje to znaczną utratę masy ciała. Jednakże nierzadko spotyka się też ze zjawiskiem tycia pacjentów w trakcie chemioterapii. W celu zapobiegnięcia znacznej utraty lub przyrostu masy ciała należy objąć chorego opieką interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego. Zespół ten powinien dobrać indywidualną terapię leczniczą w stosunku do stanu zdrowia chorego.

Bibliografia: 

1. Wojciechowska, U., Didkowska, J., Koćmiel, A. (2012). Nowotwory złośliwe w Polsce jako problem zdrowia publicznego. Studia Demograficzne, 1(161), 163 -166.
2. Mosa, A.S.M., Hossain, M.A., Lavoie, B.J., Yoo, I. (2020). Patient-Related Risk Factors for Chemotherapy-Induced Nausea and Vomiting: A Systematic Review. Frontiers in Pharmacology.
3. Donohoe, C.L., Ryan A.M., Reynolds J.V. (2011). Cancer cachexia: mechanisms and clinical implications. Gastroenterology Research and Practice.
4. Muscaritoli, M., Anker, S.D., Argilés J., Aversa, Z., Bauer, J., M., Biolo, G., Boirie ,Y., Bosaeus, I., Cederholm, T., Costelli, P., Fearon, K.C., Laviano A., Maggio, M., Rossi Fanelli, F., Schneider, S.M., Schols, A., Sieber, C.C. (2010). Consensus definition of sarcopenia, cachexia and pre-cachexia: joint document elaborated by Special Interest Groups (SIG) “cachexiaanorexia in chronic wasting diseases” and “nutrition in geriatrics”. Clinical Nutrition, 29, 154-159.
5. Demark-Wahnefried, W., Winer, E.P., Rimer, B.K.(1993). Why women gain weight with adjuvant chemotherapy for breast cancer. Journal of Clinical Oncology, 11(7), 1418 – 1429.
6. Schwartz, A.L. (2000). Exercise and Weight Gain in Breast Cancer Patients Receiving Chemotherapy. Cancer Practice, 8(5), 231 – 237.
7. McInnes, J.A., Knobf, Tish, K.M. (2001). Weight Gain and Quality of Life in Women Treated With Adjuvant Chemotherapy for Early-Stage Breast Cancer. Oncology Nursing Forum , 28(4), 675.
8. Heasman, K.Z., Sutherland, H.J., Campbell, J.A., Elhakim, T., Boyd, NF. (1985). Weight gain during adjuvant chemotherapy for breast cancer. Breast Cancer Research and Treatment, 5, 195 – 200.
9. Basaran, G., Turhal, N.S., Cabuk, D., Yurt, N., Yurtseven, G., Gumus, M., Teomete, M., Dane, F., Yumuk, P.F. (2010). Weight gain after adjuvant chemotherapy in patients with early breast cancer in Instabul Turkey. Medical Oncology, 28, 409 -415.
10. Lankenster, K.J., Philips, J.E.,Lawton, P.A. (2002). Weight Gain During Adjuvant and Neoadjuvant Chemotherapy for Breast Cancer: an Audit of 100 Women Receiving FEC or CMF Chemotherapy. Clinical Oncology, 14(1), 64 – 67.
11. Demark-Wahnefried, W.,  Peterson B.L , Winer, E.P., Marks, L., Aziz, N. , P. Kelly Marcom, P.K., Blackwell, K., Rimer, B.K. (2001). Changes in Weight, Body Composition, and Factors Influencing Energy Balance Among Premenopausal Breast Cancer Patients Receiving Adjuvant Chemotherapy. Journal of Clinical Oncology, 19(9), 2381 – 2389.
12. Kumar, N., Allen, K.A., Riccardi D., Bercu B.B., Cantor, A., Minton, S., Balducci, L., Jacobsen P.B. (2004). Fatigue, Weight Gain, Lethargy and Amenorrhea in Breast Cancer Patients on Chemotherapy: Is Subclinical Hypothyroidism the Culprit?. Breast Cancer Research and Treatment, 83, 149 – 159.
13. Partridge, A.H., Burstein, H.J., Winer, E.P. (2001). Side Effects of Chemotherapy and Combined Chemohormonal Therapy in Women With Early-Stage Breast Cancer. JNCI Monographs, 30, 135-142.
14. Kłęk, S. (2011). Leczenie żywieniowe w onkologii. Onkologia w Praktyce Klinicznej, 7(5), 269 – 273.
15. Miller, K. D., Nogueira, L., Mariotto, A. B., Rowland, J. H., Yabroff, K. R., Alfano, C. M., Jemal, A., Kramer, J. L., Siegel, R. L. (2019). Cancer treatment and survivorship statistics. CA: A Cancer Journal for Clinicials, 69(5), 363 – 385.
16. Janion, K., Walkiewicz, K., Copija, A., Nowakowska-Zajdel, E. (2018). Praktyczne zalecenia żywieniowe w trakcie chemioterapii u chorych na nowotwory przewodu pokarmowego. Pielęgniarstwo Polskie, 69(3), 1 – 15.
17. DeVita, V. T., Chu, Jr., Chu, E. (2008). A History of Cancer Chemotherapy, Cancer Research, 68(21), 8643 – 8653.
18. Katzung, B. G. (red.). (2018). Basic and Clinical Pharmacology, 14^th United States of America: McGraw-Hill Education.
19. Zitvogel, L., Apetoh, L., Ghiringhelli, F., Kroemer, G. (2008). Immunological aspects of cancer chemotherapy, Nature Reviews Immunology, 8, 59–73.
20. Desbats, M. A., Giacomini, I., Prayer-Galetti, T., Montopoli M. (2020). Metabolic Plasticity in Chemotherapy Resistance, Front. Oncol. Pobrane z https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fonc.2020.00281/full.