Pacjenci wciąż pojawiają się częściej w gabinecie dietetyka z powodu otyłości lub nadwagi niż z potrzeby zadbania o własne zdrowie. [1] Choć bez wątpienia nadmierna liczba kilogramów jest problemem dla naszego zdrowia, to niestety pacjenci zgłaszają się do dietetyka, aby w głównej mierze zadbać o swój wygląd zewnętrzny.
Najczęściej też w gabinecie pojawiają się osoby młodsze, w przedziale wiekowym 16-40. Seniorzy wciąż stanowią nieliczną grupę osób korzystających z usług dietetyka. [2,3,4]. Dlaczego jednak warto wybrać się do dietetyka?
Poza uzyskaną pomocą oraz wskazówkami, jak zrzucić zbędne kilogramy, dietetyk zadba o kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych. To zdecydowanie pomoże utrzymać zamierzony efekt, niezależnie czy celem wizyty u dietetyka była chęć zrzucenia zbędnych kilogramów, czy poprawa wyników badań krwi lub dietoterapia różnych dotykających nas chorób. [4]
Jakie badania przeprowadza dietetyk?
Pomiary antropometryczne
Podczas badania dietetycznego dietetyk oceni stan odżywienia pacjenta poprzez wykonanie pomiarów antropometrycznych, czyli inaczej pomiary parametrów ciała. Są to na przykad: wysokość, masa ciała, obwód talii, bioder czy ramienia. Dodatkowo za pomocą analizatora
może dokonać analizy składu ciała.
Pomiar wysokości
Wysokość ciała pacjenta mierzona jest za pomocą stadiometru. Pomiar liczony jest od postawy do najwyższego punktu anatomicznego głowy. Dlatego też podczas badania pacjent powinien być bez butów oraz nakryć głowy. Aby pomiar był wiarygodny, należy stać w pozycji wyprostowanej. [4]
Pomiar masy ciała
Masa ciała mierzona jest za pomocą wagi standaryzowanej. Podczas pomiaru należy utrzymać wyprostowaną sylwetkę. Ustawiamy się na środku wagi, równomiernie rozkładając masę ciała na obie nogi. Najlepiej dokonywać pomiarów rano, będąc na czczo. Wówczas uzyskamy najbardziej wiarygodny wynik masy ciała. Nie warto ważyć się tuż po posiłku, ponieważ na wadze pojawi się większa liczba kilogramów. [6]
Pomiar obwodu talii
Pomiaru obwodu talii powinno dokonywać się po kilku naturalnych oddechach pacjenta, przy rozluźnionych mięśniach brzusznych. Badany powinien utrzymywać wyprostowaną sylwetkę.
Dietetyk dokonuje pomiaru w połowie odległości między dolnym brzegiem łuku żebrowego i górnym grzebieniem kości biodrowej. Jest to zalecenie zgodne z WHO – Światową Organizacją Zdrowia. [4,5]
Pomiar obwodu bioder
Podczas pomiaru obwodu bioder, podobnie jak przy poprzednich omawianych pomiarach, pacjent powinien utrzymywać wyprostowaną sylwetkę, a także ze złączonymi stopami równomiernie rozkładać ciężar ciała na obie nogi. Według WHO pomiaru obwodu bioder dokonuje się poprzez największą wypukłość mięśni pośladkowych, a poniżej talerzy biodrowych. [6]
Pomiar obwodu ramienia
Pomiar obwodu ramienia wykonuje się na ręce, która nie jest wiodącą u danego pacjenta. U pacjentów praworęcznych pomiaru dokonuje się na lewym ramieniu. U pacjentów leworęcznych pomiaru dokonuje się na prawym ramieniu w najszerszym miejscu. Podczas pomiaru ręka powinna być rozluźniona, wyprostowana oraz lekko odchylona od tułowia pacjenta. [6]
Pomiar fałdów skórno-tłuszczowych
Do pomiaru fałdów skórno-tłuszczowych dietetyk używa fałdomierza. Jest to urządzenie służące do pomiaru fałdu skórnego. Metoda ta polega na uniesieniu tkanki tłuszczowej wraz ze skórą za pomocą fałdomierza. Wynik pomiaru wyrażany jest w milimetrach.
Najczęściej pomiarów grubości fałdów skórno-tłuszczowych dokonuje się nad mięśniem trójgłowym ramienia, nad mięśniem dwugłowym ramienia, nad grzebieniem kości biodrowej oraz pod dolnym kątem łopatki. Metoda ta sprawdza się niemal u każdej grupy populacyjnej.
Wskaźniki
Na podstawie omówionych pomiarów antropometrycznych można w łatwy sposób dokonać analizy tzw. pochodnych wskaźników, na podstawie których dietetyk może ocenić stan odżywienia pacjenta. Do najbardziej popularnych wskaźników należą: wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index) oraz wskaźnik WHR (Waist-Hip Ratio), czyli stosunek obwodu talii do bioder. [6]
Wskaźnik masy ciała (BMI)
Wskaźnik masy ciała (BMI) jest powszechnie stosowanym wskaźnikiem do klasyfikacji masy ciała dorosłych pacjentów. Wartość BMI liczona jest poprzez przeliczenie ilorazu masy ciała do kwadratu wysokości ciała wyrażonej w metrach.
Wskaźnik masy ciała (BMI) dostarcza informacji na temat stanu odżywienia pacjenta oraz o ryzyku chorób. Zwiększone ryzyko występuje przy niskich lub wysokich wartościach, związanych z niedożywieniem lub nadwagą. Oczywiście na ryzyko wystąpienia różnych chorób ma wpływ nie tylko masa ciała, ale także dieta, aktywność fizyczna, wiek, płeć czy stan fizjologiczny. [6]
| Wartość BMI [kg/m2] | Interpretacja |
| <16,00 | III stopień szczupłości (poważnie zwiększone ryzyko rozwoju innych klinicznych schorzeń) |
| 16,00–16,99 | II stopień szczupłości (umiarkowanie zwiększone ryzyko) |
| 17,00–18,49 | I stopień szczupłości (niewiele zwiększone ryzyko) |
| 18,50–24,99 | zakres normy (najmniejsze ryzyko rozwoju chorób niezakaźnych) |
| 25,00–29,99 | nadwaga (stan przedotyłościowy, nieznacznie zwiększone ryzyko rozwoju chorób niezakaźnych) |
| 30,00–34,99 | I stopień otyłości (umiarkowanie zwiększone ryzyko) |
| 35,00–39,99 | II stopień otyłości (poważnie zwiększone ryzyko) |
| ≥40,00 | III stopień otyłości (bardzo poważnie zwiększone ryzyko) |
Wskaźnika masy ciała (BMI) służy do wstępnej oceny stanu odżywienia pacjenta. Nie uwzględnia jednak wieku, ani płci pacjenta. A zatem czy w każdym przypadku wskaźnik ten jest miarodajny? Niestety nie.
Przykładem są tu sportowcy, u których można zanotować dość wysoką wartość BMI ze względu na ich wysoką masę mięśniową. Kolejnym przykładem są osoby dużo niższe lub dużo wyższe niż średnia wysokość pacjentów w danej populacji.
Klasyfikacja BMI nie sprawdza się również u kobiet w ciąży, dzieci oraz osób starszych. W przypadku tych osób stosowane są inne metody antropometryczne lub biochemiczne. [6]
Wskaźnik WHR
Wskaźnik WHR to stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Dokładnie oblicza się go, dzieląc obwód talii [cm] przez obwód bioder [cm]. Dzięki temu wskaźnikowi można dokonać analizy otyłości i rozróżnić otyłość brzuszną od otyłości udowo-pośladkowej.
Jednak według WHO sam pomiar obwodu talii jest dokładniejszy w ocenie zawartości tłuszczu brzusznego i związanego z tym ryzyka związanego z otyłością brzuszną. [7]
Analiza składu ciała
Jak już wspomniano, wskaźnik BMI nie zawsze jest idealną metodą oceny stanu odżywienia pacjenta, ponieważ nie bierze pod uwagę jego wieku czy płci itp. Warto więc dokonać analizy składu ciała. Do analizy składu ciała wykorzystuje się analizatory, które stosują metodę bioimpedancji elektrycznej (BIA). Jest to badanie nieinwazyjne, opierające się na zasadzie przewodnictwa elektrycznego. [8]
Korzyści płynące z wykonania analizy składu ciała
Metoda bioimpedancji elektrycznej wykorzystuje różnicę w przewodzeniu prądu elektrycznego w środowisku wodnym oraz tłuszczowym. Podczas badania wykorzystywane są elektrody o niskim natężeniu. Nie powodują podrażnienia nerwów, ani mięśnia sercowego.
Oznacza, to że badanie jest bezpieczne, nie stanowi żadnego zagrożenia dla pacjentów. Z kolei stosowane podczas badania natężenie prądu jest niewyczuwalne dla człowieka, co sprawia, że badanie jest także bezbolesne dla pacjentów.
Dzięki metodzie BIA można uzyskać takie informacje jak:
- zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie,
- zawartość tkanki tłuszczowej trzewnej otaczającej narządy wewnętrzne,
- beztłuszczowa masa ciała,
- procentowa masa ciała,
- zawartość wody w organizmie,
- wiek metaboliczny pacjenta.
Łatwa dostępność do badania metodą BIA stanowi pewną alternatywę dla pomiarów tradycyjnych. Pozwala to zdecydowanie usprawnić profilaktyki oraz dopasowanie indywidualnej dietoterapii przez dietetyka dla pacjenta. [8]
Przygotowanie do badania analizatorem
Na wyniki badania analizy składu ciała ma wpływ również przygotowanie pacjenta
do badania. Warto odpowiednio wcześniej się przygotować, aby wyniki badania były
jak najbardziej wiarygodne.
Jak dokładnie przygotować się do badania analizy składu ciała?
- 7 dni przed badaniem nie stosować leków diuretycznych (o ile to możliwe)
- 48h przed badaniem nie należy spożywać alkoholu, kawy lub innych napojów energetyzujących
- 48h przed badaniem należy zrezygnować z masażu ciała i gorących kąpieli
- 12h przed badaniem nie należy wykonywać intensywnych ćwiczeń fizycznych
- 4h przed badaniem nie spożywać posiłku- badanie najlepiej wykonać na czczo
- 30min przed badaniem opróżnić pęcherz moczowy
Badania nie należy wykonywać podczas choroby zakaźnej, a kobiety w ciąży oraz w tygodniu spodziewanej miesiączki powinny zrezygnować z badania. [8,9]
Wywiad żywieniowy
Podczas wizyty w gabinecie dietetycznym każdy dietetyk przeprowadza z pacjentem wywiad żywieniowy. Dotyczy on stanu zdrowia pacjenta, historii żywienia oraz aktywności fizycznej. W trakcie przeprowadzania wywiadu żywieniowego dietetyk uzyskuje takie informacje jak:
- Informacje ogólne: płeć, wiek, dotychczasowe formy leczenia nadwagi lub otyłości, rodzaj wykonywanej pracy, poziom aktywności fizycznej, korzystanie z używek
- Informacje dotyczące schorzeń oraz chorób: chorób metabolicznych, układu sercowo-naczyniowego, układu oddechowego, układu pokarmowego, różnego typu alergii i nietolerancji pokarmowych itp.
- Informacje dotyczące historii choroby, przyjmowanych leków oraz suplementów diety
- Informacje dotyczące sposobu żywienia: czas oraz miejsce spożywanych posiłków, liczbę posiłków w ciągu dnia, rodzaj spożywanych produktów oraz preferencje żywieniowe, czyli ulubione produkty spożywcze, a także stosowane przez pacjenta techniki kulinarne.
Te wszystkie informacje są niezbędne do opracowania indywidualnej dietoterapii, dostosowanej do potrzeb pacjenta. [10]
Co należy przygotować na pierwszą wizytę u dietetyka?
Na pierwszą wizytę w gabinecie dietetycznym należy się wcześniej odpowiednio przygotować. Warto kilka dni przed wizytą uzupełnić dzienniczek żywieniowy oraz wykonać badania laboratoryjne krwi.
Dzienniczek żywieniowy
Dzienniczek żywieniowy jest jedną z metod, które pozwalają dietetykowi na poznanie nawyków żywieniowych oraz sposobu żywienia pacjenta. Na podstawie dzienniczka żywieniowego dietetyk z łatwością może zauważyć błędy żywieniowe oraz nawyki, które wymagają modyfikacji.
Dzienniczek taki tworzy się poprzez zapisywanie wszystkich swoich posiłków w ciągu dnia. Zazwyczaj należy wypełnić go kilka dni przed planowaną wizytą u dietetyka, natomiast obejmować powinien zarówno dni powszednie, jak i weekendowe- wolne od pracy.
Co powinno znaleźć się w dzienniczku żywieniowym?
- Data opisywanego dnia
- Typ posiłku: śniadanie, II śniadanie, obiad, podwieczorek, przekąska, kolacja
- Godzina i miejsce posiłku: dom, praca, szkoła, restauracja
- Rodzaj produktów
- Ilość zjedzonych produktów: podane w miarach domowych lub w gramaturze,
jeśli pacjent korzysta z wagi kuchennej
Najlepszym rozwiązaniem jest spisywanie każdego posiłku tuż po zjedzeniu, tak aby niczego nie przeoczyć i nie zapomnieć. Należy również jak najdokładniej opisać produkty wykorzystane do przygotowania posiłku, a także pamiętać o uwzględnieniu wszystkich przyjętych płynów w ciągu dnia. [10]
Niekiedy zdarza się, że podczas spisywania dzienniczka żywieniowego pacjenci chcą go nieco ulepszyć i ukryć np. podjadanie między posiłkami. Niestety trzeba mieć świadomość, że tego typu zabiegi działają na niekorzyść pacjenta. Może mieć to efekt w niewłaściwej interwencji żywieniowej, podjętej przez dietetyka.
Zdarza się również niedokładność w podawaniu miar domowych ilości zjedzonych posiłków, a więc można również zastosować tu coraz bardziej powszechną cyfryzację i fotografować posiłek przed i po jego spożyciu, co pozwoli nam z łatwością ocenić ilość spożywanych posiłków. [11]
Aktualne wyniki badań laboratoryjnych
Przed wizytą w gabinecie dietetycznym warto wykonać badania laboratoryjne krwi,
które są niezbędne do oceny stanu zdrowia pacjenta.
Zaleca się wykonanie takich badań jak:
- profil lipidowy, w skład którego wchodzą trójglicerydy, cholesterol całkowity, cholesterol frakcji LDL i HDL,
- glukoza,
- hemoglobina glikowana,
- insulina,
- próby wątrobowe: ALT, ALP, AST, GGTP i bilirubina,
- kwas moczowy,
U niektórych pacjentów niezbędne mogą być wyniki z zakresu gospodarki hormonalnej, morfologii krwi lub inne parametry. [10]
Podsumowanie
Odpowiednia ocena stanu odżywienia oraz stanu zdrowia pacjenta jest niezbędna do podjęcia odpowiedniej indywidualnie dopasowanej interwencji żywieniowej. Niezwykle pomocny jest dzienniczek żywieniowy. Należy pamiętać, aby sumiennie i rzetelnie go wypełniać. Nie warto zatajać informacji o spożywanych produktach.
Ważne jest, aby pacjent przyszedł na wizytę do dietetyka odpowiednio przygotowany. To znacznie ułatwi współpracę oraz dobranie dietoterapii do potrzeb pacjenta.
Bibliografia:
- Zegan M., Michota-Katulska E., Jagodzińska E. i wsp. Motywacja do odchudzania u osób z nadwagą i otyłością. Endokrynol. Otyłość 2010; 6: 85−92
- Majewska M., Panfil-Kuncewicz H., Lis A., Młody konsument na rynku żywności – jego wiedza i preferencje wobec informacji żywieniowych, „Towaroznawcze Problemy Jakości”, 2015, nr 2(43), s. 24-33
- Hanus G., Wpływ wybranych czynników ekonomicznych, demograficznych i społeczno-kulturowych na zachowania żywieniowe konsumentów- przegląd literatury, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Nr 330, 2017, s. 66-75
- WHO, Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases, Report of a joint WHO/FAO expert consultation, Geneva, 2003
- National Heart, Lung, and Blood Institute. (2000). The Practical Guide Identification, Evaluation, and Treatment of Overweight and Obesity in Adults. https://www.nhlbi.nih.gov/files/docs/guidelines/prctgd_c.pdf
- Brończyk-Puzoń, A., Koszowska, A., & Bieniek, J. (2018). Basic anthropometric measurements and derived ratios in dietary counseling: Part one. Nursing and Public Health, 8(3), 217–222
- Waist circumference and waist-hip ratio: report of a WHO expert consultation, Geneva, 2008, https://www.who.int/publications-detail-redirect/9789241501491
- Dżygadło B., Łepecka- Klusek C., Pilewski B. Wykorzystanie analizy impedancji bioelektrycznej w profilaktyce i leczeniu nadwagi i otyłości. Probl. Hig. Epidemiol. 2012; 93: 274−280
- Kyle UG, Bosaeus I, De Lorenzo AD, et al. Bioelectrical impedance analysis – part I: review of principles and methods. Clin Nutr 2004, 23: 1226-1243
- Gajewska D, Myszkowska-Ryciak J, Lange E, Gudej S, Pałkowska-Goździk E, Bronkowska M, Piekło B, Łuszczki E, Kret M, Białek-Dratwa A, Pachocka L, Sobczak-Czynsz A. Standardy leczenia dietetycznego otyłości prostej u osób dorosłych. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2015. Dietetyka 2015 vol.8, Wyd. Spec.
- Krzymińska-Siemaszko R., Lewandowicz M., Wieczorowska-Tobis K., Przegląd metod oceny sposobu żywienia z wyróżnieniem metody fotografowania żywności z możliwością ich zastosowania u osób starszych, GERIATRIA, 2015, 9: s. 116-122
