Jak ważny w diecie jest SELEN?

Prawidłowe odżywianie, choć z roku na rok coraz bardziej cenione to wciąż często rozumiane, nie tak jak powinno. Społeczeństwo kojarzy wpływ tłuszczów, białek i węglowodanów na zdrowie, jednak często zapomina się o takich składnikach jak witaminy czy składniki mineralne. Szczególnie jeśli chodzi o mało znane dla laików mikropierwiastki, a w tym temat tej pracy – czyli selen.

Spis treści:

1. Selen w diecie
2. Funkcje selenu
3. Zapotrzebowanie
4. Źródła selenu
5. Niedobór selenu
6. Nadmiar selenu
7. Selen w chorobach
8. Podsumowanie
9. Bibliografia

Selen w diecie

Selen to pierwiastek przez wielu mało ceniony, a wręcz czasami nawet kompletnie nieznany. Pierwiastek śladowy, o którym mowa, od strony żywieniowej ma wręcz bardzo istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ze względu na wiele badań rola tego mikropierwiastka staje się coraz to bardziej ceniona, zaś jego wpływ na zdrowie pozwala nam na bardzo praktyczne wykorzystanie go w prewencji wielu chorób.

Selen w organizmie w postaci wolnej nie odznacza się aktywnością. Jednak przekształca się on w postać aminokwasów: selenocysteiny oraz selenometioniny, które to z kolei stanowią składnik kilku najważniejszych w organizmie enzymów, jakimi są peroksydaza glutationowa czy reduktaza trioredoksynowa. Selen stanowi także komponent dejodynazy jodotyroninowej, która to odznacza się wpływem na gruczoł tarczycy. Selen wchodzi także w skład aktywnych selenoprotein [2,3].

Funkcje selenu

Ze względu na swoje działanie, selenowi przepisuje się funkcję centrum aktywnego w przypadku reakcji utleniania. Jako składnik peroksydazy glutationowej czy reduktazy triodedyoksynowej stanowi on podstawę w odpowiedzi antyoksydacyjnej, która to neutralizuje wolne rodniki. W postaci dejodynazy jodotyroninowej selen bierze udział w konwersji hormonów tarczycy (T3, T4), które to pozwalają na kontrolowanie stanów rozchwiania tego narządu (niedoczynność tarczycy, Hashimoto, choroba Gravesa-Basedova).

Dzięki wielokierunkowemu działaniu, pierwiastek ten stosowany jest również i w innych przypadłościach, do których zaliczyć możemy: choroby neurodegeneracyjne czy choroby nowotworowe [1,3].

Zapotrzebowanie na selen i jego źródła

Selen jest to pierwiastek, który występuje w glebie oraz wodach i właśnie stąd poprzez żywność przedostaje się on do organizmu człowieka. Jednak jego ilość w glebach jest różna. W glebach polskich jego zawartość zaliczana jest raczej do niskich, w porównaniu do gleb amerykańskich. Prawidłowe stężenie tego pierwiastka w organizmie powinno oscylować na poziomie od 70-150 µm/L. Jednak ze względu na niski poziom w glebach oraz tkankach roślinnych często spotkać można się z niedoborami tego elementu.

Aktualne normy żywienia – zapotrzebowanie na selen

Źródła selenu

Do źródeł selenu zaliczyć możemy: mięso, produkt zbożowe, nabiał, niektóre warzywa (kapusta biała, brokuły, cebula), orzechy brazylijskie. Oczywiście zawartość w tych produktach zależy od bogactwa gleby, w której to selen występuje w różnych ilościach [3].

Niedobory selenu

Brak spożycia bądź jego znikoma ilość powodować może szereg nieprzyjemnych dolegliwości, do których zaliczyć możemy: bóle mięśniowe, podwyższenie kinazy kreatynowej pochodzenia mięśniowego (ryzyko zawału serca), makrocytozy, kardiomiopatie, choroba Kashin-Beck (zmiany w strukturze stawów), marskość wątroby, zapalenia stawów, choroby tarczycy, nowotwory (wątroby, jelit) [2].

Nadmiar selenu

Z drugiej strony selen jest także pierwiastkiem, który w trakcie nieprawidłowej (zbyt dużej) suplementacji może wywołać nadmiar tego mikroelementu (selenoza), co w praktyce da przewlekłe zatrucie nawet ze skutkiem śmiertelnym [2].

Selen w chorobach

Choroby nowotworowe:

Badanie Nutritional Prevention of Cancer-NPC wskazało, że podawanie 200µg selenu/dobę w postaci drożdży przyczyniło się do redukcji śmiertelności, która wynikała z powodu nowotworów skóry. Duży wpływ zauważono u osób, u których początkowy poziom selenu w organizmie wynosił <106 µg/L [3].

🔎 Meta-analiza z 2022 roku [4] pokazała także związek poziomu selenu w surowicy i występowania raka tarczycy. Jest to jeden z groźniejszych dla życia nowotworów. Wśród osób chorych na raka tarczycy odnotowano wyraźnie niższy poziom selenu w surowicy

Choroby immunologiczne:

Badanie wskazują na to, iż podawanie pierwiastka w postaci seleninu sodu wpływa na zwiększenie aktywności limfocytów T oraz aktywację komórek (natural killer) NK. Wynika to ze zwiększone aktywności receptorów dla IL-2, która stanowi czynnik wzrostu dla limfocytów T [3,4].

Infekcje wirusowe

Niskie stężenie selenu koreluje z występowaniem wirusa HIV. Uważa się również, że niedobory selenu stanowią niekorzystny czynnik predykcyjny związany z większą śmiertelnością z powodu HIV.

Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że suplementacja selenem rozwiązuje problem ludzi chorych na AIDS, jednak badania nasuwają przypuszczenie, że odpowiednie spożycie tego pierwiastka pomaga w przeciwdziałaniu powikłaniom chorób infekcyjnych [3].

🔎 Badanie z Journal of Nutritional Science [8] wykazało, że pacjenci z aktywną infekcją SARS-CoV-2 mają niższe poziomy selenu w porównaniu do zdrowej populacji. Chociaż nie stwierdzono różnic w poziomach selenu w zależności od stopnia ciężkości przypadków COVID-19, potrzebne są dalsze badania, aby ocenić wpływ selenu na kliniczną ciężkość choroby.

Działanie przeciwzapalne

🔎 W systematycznym przeglądzie i metaanalizie [9] zbadano również wpływ suplementacji selenu na stężenie białka C-reaktywnego (CRP) w surowicy. Białko C-reaktywne jest markerem stanu zapalnego w organizmie, a zatem jego obniżenie może wskazywać na zmniejszenie stanu zapalnego. Wyniki metaanalizy wskazały na istotny efekt suplementacji selenu na obniżenie stężenia CRP w surowicy w porównaniu z grupą kontrolną. Oznacza to, że suplementacja selenu może obniżyć stężenie CRP w surowicy. Autorzy podkreślają jednak, że potrzebne są dalsze badania, aby ocenić wpływ selenu na inne mediatory zapalne.

Choroby psychiczne

Badania potwierdzają, że suplementacja selenem w ilości 226,5 µg/dobę wpływa na zmniejszenie zaburzeń nastroju: lęk, dezorientacja, wrogość [3].

Cukrzyca

🔎 Przeprowadzona przez naukowców analiza 20 różnych badań dotyczących wpływu suplementacji selenu na kontrolę poziomu cukru we krwi wykazała, że spożycie selenu znacząco obniżyło poziom insuliny na czczo i zwiększyło wrażliwość na insulinę. Nie udało się stwierdzić wpływu na poziom cukru na czczo (FBS), hemoglobinę A1c (HbA1c) oraz model oceny oporności na insulinę (HOMA-IR).

Cholesterol

🔎 Suplementacja selenu wykazuje wpływ na obniżenie poziomu lipoprotein o bardzo niskiej gęstości (VLDL). Nie zaobserwowano istotnych zmian w poziomach trójglicerydów, cholesterolu całkowitego, LDL-C ani HDL-C. Wyniki dotychczasowych badań podkreślają potencjalne korzyści selenu w poprawie części profilu lipidowego, jednak konieczne są dalsze badania, aby lepiej zrozumieć jego pełny wpływ na metabolizm lipidów.

Zespół metaboliczny

🔎 Badanie Hajhashemy i wsp. [14] wykazało, że zarówno niskie, jak i wysokie poziomy selenu we krwi mogą zwiększać ryzyko zespołu metabolicznego, przy najniższym ryzyku obserwowanym przy stężeniu 160 µg/L. Każdy wzrost selenu o 50 µg/L wiązał się z 7% wyższym ryzykiem choroby, jednak zależność ta nie była istotna statystycznie. Wyniki sugerują, że optymalne spożycie selenu może odgrywać kluczową rolę w profilaktyce metabolicznej.

Choroby tarczycy

Selen stanowi komponent jednego z najsilniejszych antyoksydantów organizmu: peroksydazy glutationowej. Wykazano, że zbyt małe stężenie selenu prowadzi do zwiększenia zachorowalności na choroby tarczycy, a w tym autoimmunologicznego zapalenia oraz niedoczynności tarczycy [3].

Wykazano również, że podawanie selenoprotein w przypadku zapalenia tarczycy (choroba Hashimoto) wpływa na zmniejszenie wydzielania prozapalnych czynników (cytokin).

Randomizowane badania udowodniły, że w przypadku ciężarnych podawanie selenu (200 µg/dobę) przez okres 12 miesięcy obniża stężenie anty-TPO, poprawia obraz USG tarczycy oraz redukuje ilość przypadków zapalenia tarczycy [2,3].

Badań dotyczących wpływu selenu na rozwój innych chorób można znaleźć o wiele więcej. Powyższe przykłady wskazują tylko, że temat selenu w prewencji chorób jest niezwykle ważny. Badania prowadzone na całym świecie wskazują na wielokierunkowe działanie selenu, dlatego w najbliższych latach ten mikropierwiastek może okazać się niezwykle ważnym oraz niezbędnym elementem naszej diety.

Funkcje wątroby

🔎 Istnieją także pewne dowody naukowe [7], które wskazują, że selen ma istotne znaczenie w szybkości regeneracji wątroby po kuracji antybiotykowej. Badacze pracują obecnie nad stwierdzeniem, czy oznacza to, że selen może być pomocny w terapii towarzyszącej antybiotykom jako prebiotyk. Badania na myszach dowodzą dodatkowo [11], że selen ogrywa rolę w ochronie wątroby przed środkami toksycznymi pochodzącymi ze środowiska.

Osteoporoza

🔎 Badanie przeprowadzone wśród 124 kobiet po menopauzie wykazało również, że wyższe spożycie selenu było powiązane z mniejszym ryzykiem osteoporozy. Objawiało się to większą gęstością kości u kobiet, które dostarczały do organizmu więcej selenu [6]

Selen w ciąży

🔎 Pomimo, że przeprowadzono już wiele badań dotyczących wpływu suplementacji selenu na przebieg ciąży brak jest jednoznacznych wniosków. Według obecnej wiedzy brak jest dowodów na związek selenu i przedwczesnych narodzin [12].

Podsumowanie

Selen to mikropierwiastek, który pod względem doniesień naukowych stanowi dosyć młody projekt badań. Dla wielu ten składnik diety stał się nieodłącznym elementem prawidłowo zbilansowanego jadłospisu ze względu na jego obszerne działanie. Najnowsze doniesienia wskazują na sensowne włączenie suplementacji selenu w jadłospisie. Szczególnie że niekiedy dieta jest bardzo uboga w ten składnik. Oczywiście najlepiej byłoby uzupełniać selen z diety, jednak jego zawartość w poszczególnych produktach różni się ze względu na zasoby ziemi. Dlatego niekiedy warto włączyć suplementacje preparatami dostępnymi na rynku.

Bibliografia:

1. Klecha B., Bukowska B.: Selen w organizmie człowieka – charakterystyka pierwiastka i potencjalne zastosowanie terapeutyczne. Bromat. Chem. Toksykol XLIX,4, 818-829. 2016.
2. Langauer-Lewowicka H., Pawlas K.: Selen w środowisku. Medycyna Środowiskowa,19, No.1,9-16.2016.
   3. Ratajczak M., Gietka-Czernel M.: Rola selenu w organizmie człowieka. Post N Med ; XXIX(12): 929-933.2016.
3. Zagrodzki P.: Selen, a układ odpornościowy. Postępy Hig Med. Dosw. 58: 140-149.2004.
4. Hao, R., Yu, P., Gui, L., Wang, N., Pan, D., & Wang, S. (2022). Relationship between Serum Levels of Selenium and Thyroid Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrition and cancer, 1–10. Advance online publication. https://doi.org/10.1080/01635581.2022.2115082
5. Normy żywienia dla populacji Polski, 2020, PZH
6. Grili, P., Vidigal, C. V., da Cruz, G. F., Albergaria, B. H., Marques-Rocha, J. L., Pereira, T., & Guandalini, V. R. (2022). Dietary consumption of selenium inversely associated with osteoporosis in postmenopausal women. Frontiers in nutrition, 9, 997414. https://doi.org/10.3389/fnut.2022.997414
7. Huertas-Abril, P. V., Prieto-Álamo, M. J., Jurado, J., García-Barrera, T., & Abril, N. (2022). A selenium-enriched diet helps to recover liver function after antibiotic administration in mice. Food and chemical toxicology : an international journal published for the British Industrial Biological Research Association, 171, 113519. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.fct.2022.113519
8. Roldán-Bretón NR, Capuchino-Suárez AG, Mejía-León ME, Olvera-Sandoval C, Lima-Sánchez DN. Selenium serum levels in patients with SARS-CoV-2 infection: a systematic review and meta-analysis. J Nutr Sci. 2023 Jul 26;12:e86. doi: 10.1017/jns.2023.69. PMID: 37528833; PMCID: PMC10388439.
9. Gholami A, Amirkalali B, Baradaran HR, Hariri M. A systematic review and dose-response meta-analysis of the effect of selenium supplementation on serum concentration of C-reactive protein. J Trace Elem Med Biol. 2023 Jul 25;80:127273. doi: 10.1016/j.jtemb.2023.127273. Epub ahead of print. PMID: 37531798.
10. Vajdi, M., Hassanizadeh, S., Gholami, Z., & Bagherniya, M. (2023). Selenium supplementation effect on glycemic control: A GRADE-assessed systematic review and dose-response meta-analysis of randomized controlled trials. Pharmacological research, 106888. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.phrs.2023.106888
11. Huertas-Abril, P. V., Jurado, J., Prieto-Álamo, M. J., García-Barrera, T., & Abril, N. (2023). Proteomic analysis of the hepatic response to a pollutant mixture in mice. The protective action of selenium. Science of The Total Environment, 903, 166558.
12. McDougall AR, Dore G, Aboud L, Makama M, Nguyen PY, Mills K, Sanderson B, Hastie R, Ammerdorffer A, Vogel JP. The effect of selenium supplementation in pregnant women on maternal, fetal, and newborn outcomes: a systematic review and meta-analysis. Am J Obstet Gynecol MFM. 2023 Nov;5(11):101160. doi: 10.1016/j.ajogmf.2023.101160. Epub 2023 Sep 15. PMID: 37716440.
13. Saadh MJ, Khaleel AQ, Merza MS, Hassan H, Tomar BS, Singh M, Kumar AV, Hasaanzadeh S. The effects of selenium supplementation on lipid profile in adults: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Prostaglandins Other Lipid Mediat. 2024 Dec;175:106901. doi: 10.1016/j.prostaglandins.2024.106901. Epub 2024 Sep 12. PMID: 39260819.
14. Hajhashemy Z, Foshati S, Bagherniya M, Askari G. The association between blood selenium and metabolic syndrome in adults: a systematic review and dose-response meta-analysis of epidemiologic studies. Front Nutr. 2025 Jan 15;11:1451342. doi: 10.3389/fnut.2024.1451342. PMID: 39882034; PMCID: PMC11775477.

• Data pierwotnej publikacji: 6.06.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 4.02.2025