Kalina. Jak wykorzystać specjalne właściwości zdrowotne tej rośliny?

Kalina jest rośliną o walorach dekoracyjnych, jak i prozdrowotnych. Znajdziemy ją dziko rosnącą na brzegach zbiorników wodnych, łąkach, lasach. Wiele osób trzyma ją także w przydomowych ogrodach. Jej właściwości zdrowotne są znane i cenione od stuleci. Wielokrotnie pojawiała się również w dziełach poetów takich jak Juliusz Słowacki. Kalina stała się również symbolem dziewictwa, piękna oraz młodości. Do dzisiaj można ją również spotkać na Podkarpaciu. Sadzona na grobach młodo zmarłych symbolizuje czystość i smutek. Jakie właściwości lecznicze posiada roślina oraz kiedy warto spożywać przetwory z jej udziałem? [1,2]

Spis treści:

1. Kalina – o roślinie
2. Uprawa i pielęgnacja
3. Właściwości i składniki odżywcze
4. Zastosowanie lecznicze
5. Przetwory z kaliny
6. Przeciwwskazania
7. Podsumowanie
8. Najczęstsze pytania
9. Bibliografia

Najważniejsze fakty oraz odmiany Kaliny 

Viburnum L. czyli kalina jest krzewem zaliczanym do rodziny piżmaczkowatych. W jej obrębie można wyróżnić ponad 170 gatunków, naturalnie występujących głównie w klimacie umiarkowanym. W Polsce dziko rosną jedynie 2 gatunki – kalina koralowa oraz kalina hordowina. Jednak w przydomowych ogrodach oraz parkach można znaleźć wiele innych odmian rośliny (np. kalina praska, sztywnolista lub wawrzynowata).

Wygląd rośliny różni się w zależności od jej gatunku. Jednak istnieją cechy charakterystyczne dla wszystkich odmian kaliny. Krzew osiąga od 1 do 5 metrów wysokości. Posiada liczne kwiatostany, najczęściej w kolorze białym, ale również: fioletowym, zielonym, różowym czy czerwonym. Po przekwitnięciu kwiatów ich miejsce zajmują kolorowe jagody (najczęściej czerwone).

W Polsce najpopularniejszym gatunkiem jest wcześniej wspomniana kalina koralowa. Jej owoce wykorzystywane są głównie do przygotowywania przetworów, takich jak dżemy, herbaty, soki lub nalewki. To właśnie temu gatunkowi przyjrzymy się bliżej w dalszej części artykułu. [1]

Uprawa i pielęgnacja kaliny

Większość gatunków kaliny charakteryzuje łatwa uprawa. Mogą one rosnąć na każdym rodzaju gleby, jednak ich ulubioną jest ziemia wilgotna, żyzna i próchnicza. Wymagania mogą nieco różnić się w przypadku poszczególnych gatunków, np. kalina hordowina preferuje glebę suchą. Krzew warto sadzić na słonecznym stanowisku. Jednak należy pamiętać o regularnym podlewaniu, szczególnie w sezonie letnim. Rośliny nie wymagają regularnego przycinania. Można stosować w ich uprawie nawozy organiczne lub mineralne, które wspomogą kwitnienie. [1,2]

Właściwości i składniki odżywcze kaliny koralowej

Z krzewów kaliny koralowej wykorzystywane są zarówno jej owoce, kwiaty, jak i kora. Owoce kaliny koralowej są jadalne. Jednak niepoddane obróbce mają właściwości słabo trujące. Korę i kwiaty rośliny należy zbierać wiosną i suszyć w temperaturze nie wyższej niż 40 stopni Celsjusza. Owoce natomiast należy zbierać na przełomie września i października oraz przemrozić przed wykorzystaniem. W medycynie konwencjonalnej swój udział ma jedynie kora krzewu. Jednak zarówno kwiaty, jak i owoce wykorzystywane są w medycynie ludowej w postaci herbaty lub odwaru. Owoce mogą również być surowcem konsumpcyjnym służącym do wytwarzania dżemów lub marmolad. W Wśród związków zawartych w roślinie wyróżniamy:

• Flawonoidy (kwercetyna, astragalina, kemferol, amantaflavon)
• Przeciwutleniacze
• Flawonole 
• Garbniki
• Kumaryny
• Olejki eteryczne
• Kwasy organiczne
• Witamy C i E
• Sole mineralne
• Pektyny

Kalina koralowa wykazuje działanie przeciwzapalne, obniża ciśnienie krwi oraz działa uspokajająco. Wzmacnia także naczynia krwionośne i zapobiega ich pękaniu. Dodatkowo wykazuje działanie rozkurczające mięśniówkę przewodu pokarmowego oraz macicy. Pobudza metabolizm i działa moczopędne co wspomaga usuwanie toksyn z organizmu. [1,2,3,4]

Zastosowanie lecznicze kaliny koralowej 

Kalina koralowa ze względu na bogactwo składników odżywczych wykazuje zróżnicowane działanie prozdrowotne. Ze względu na swoje działanie rozkurczające, które zawdzięcza kumarynie, skutecznie łagodzi bóle macicy oraz zmniejsza obfitość krwawienia podczas menstruacji. Preparaty z kaliną mogą przydać się również w okresie menopauzy, niwelując jej objawy.

Dodatkowo jest pomocna w leczeniu przeziębienia oraz stanów zapalnych. Wzmacnia układ odpornościowy oraz pomaga obniżać podwyższoną temperaturę ciała. Uelastycznia naczynia krwionośne, co wspomaga leczenie żylaków lub hemoroidów. Z kolei zawartość fitosteroli pomaga obniżać cholesterol i obniżać ciśnienie krwi. Szczególne działanie zdrowotne wykazują pektyny oraz flawonoidy zawarte w roślinie. Szczegółowa rola tych związków została podana poniżej. [2,4]

Pektyny 

Pektyny w największych ilościach znajdziemy w owocach kaliny koralowej. Są to związki rozpuszczalne w wodzie zaliczane do frakcji błonnika pokarmowego. Wykazują działanie żelujące, dzięki czemu mają szerokie zastosowanie w przemyśle. Ponadto wywierają również pozytywny wpływ na zdrowie, wykazując działanie probiotyczne. Regularne spożywanie pektyn może przyczynić się do:

• Regulacji pracy jelit
• Skrócenia okresu biegunki i wymiotów
• Zapobiegania nadmiernemu objadaniu się
• Łagodzenia refluksu przełykowego 
• Przeciwdziałaniu zaparciom i wzdęciom [5]

Flawonoidy 

Flawonoidy to substancje naturalnie występujące w wielu roślinach. W kalinie koralowej występują 4 główne flawonoidy: kwercetyna, astragalina, kemferol oraz amantaflavon. Dzięki temu wyciąg z kory, kwiatów lub owoców wykazuje m.in.:

• Działanie przeciwutleniające,
• przeciwnowotworowe,
• Przeciwzapalne
• przeciwalergiczne
• Moczopędne
• Działanie przeciwcukrzycowe
• Działanie przeciwmiażdżycowe
• Ponadto są stosowane w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych, takich jak: Alzheimer lub Parkinson oraz obniżają poziom „złego” cholesterolu. [4,5]

Przetwory z kaliny koralowej 

Przetwory z kaliny koralowej możemy znaleźć na półkach sklepowych/aptecznych lub wykonać samodzielnie. Najpopularniejsze wyroby z kaliny koralowej to:

• Herbata – gotowe mieszanki można łatwo znaleźć w sklepie. Zawierają one suszone kwiaty, owoce oraz korę rośliny. Mieszankę wystarczy zalać gorącą wodą i odczekać kilka minut w celu jej zaparzenia. Spożywana regularnie wywiera pozytywny wpływ m.in. na pracę układu pokarmowe. Możemy również sami sporządzić mieszankę na herbatę, susząc uprzednio zebrane składniki. 
• Sok – wytwarzany z owoców kaliny, które uprzednio należy rozdrobnić. Tak przygotowane zalewamy wodą i doprowadzamy do wrzenia. Gotujemy przez kilka minut pod przykryciem, a następnie przelewamy do słoika. Tak gotowe słoiki pasteryzujemy przez ok. 15 minut. Sok może być stosowany w przypadku przeziębienia, łagodząc kaszel. 
• Nalewka – mimo że nalewka z kaliny koralowej posiada wiele właściwości prozdrowotnych, należy pamiętać o tym, że zawiera również alkohol. W wyniku tego nie powinna być spożywana w nadmiernych ilościach oraz podawana kobietom w ciąży, oraz karmiącym piersią. 
• Dżemy, marmolady, konfitury, galaretki. [1,2]

Działania niepożądane kaliny. Przeciwwskazania

Należy wiedzieć, że spożywanie surowych jagód kaliny koralowej, może powodować zatrucia. Powodują to saponiny obecne w skórce owocu. Zatrucie objawiać może się poprzez: mdłości i wymioty, zawroty głowy, zaburzenia mowy, chwiejny chód. Aby uniknąć tego, owoce przed spożyciem powinny być mrożone co najmniej dobę lub odgotowane. Odwar ze świeżych owoców należy gotować co najmniej 15 minut. Po tym czasie szkodliwe związki zostaną utlenione a nasz wywar, będzie bezpieczny. [1,2]

Podsumowanie 

Kalina można uznać zarówno za krzew ozdobny, jak i roślinę o działaniu prozdrowotnym. Szczególnie kalina koralowa zawiera szereg cennych substancji odżywczych. Warto jest włączyć przetwory z kaliny do swojej diety. Należy jednak pamiętać, aby przed użyciem owoców rośliny wymrozić je przez min. 1 dzień lub odgotować przez ok. 15 minut. Pozwoli to uniknąć nieprzyjemnych objawów zatrucia organizmu.

Najczęstsze pytania

Bibliografia: 

1. Viburnum (kalina) (atlas-roslin.pl)
2. Różański H., Medycyna dawna i współczesna: Kalina – Viburnum.
3. Chojnacka K, Owczarek K i in, (2019), The impact of extracts from cranberrybush leaves on the growth of humans colons cells
4. Polka D, Podsędek A, Koziołkiewicz M, (2019), Comparison of Chemical Composition and Antioxidant Capacity of Fruit, Flower and Bark of Viburnum opulus, 74, 436-442 
5. Liu L, Wang D, i in, (2019), Astragalin Promotes Osteoblastic Differentiation in MC3T3-E1 Cells and Bone Formation in vivo