Kalprotektyna. Kiedy warto zbadać kalprotektynę i jak interpretować wyniki?

Kalprotektyna jest białkiem o funkcji odpornościowo-regulacyjnej. Jej ilość zwiększa się wraz z występowaniem stanu zapalnego w organizmie. Z tego powodu badanie kalprotektyny z kału jest wykorzystywane w celu potwierdzenia występowania nieswoistego zapalenia jelit.

Czym jest kalprotektyna?

Kalprotektyna jest białkowym heterodimerem wiążącym wapń i cynk (3). Jest ona wytwarzana przez białe krwinki (neutrofile) w celu zmniejszenia występującego w organizmie zapalenia.

Kalprotektyna jest jednym z wielu białek ostrej fazy. Ma ona kilka szlaków działania. Wspomaga odpowiedź układu odpornościowego, a także poprzez kompetycyjne wiązanie cynku ogranicza rozwój drobnoustrojów. Modyfikuje transkrypcje w trakcie zapaleń i chorób nowotworowych.

To specyficzne białko ma zdolność transportowania kwasów tłuszczowych, szczególnie arachidonowego. Dostarczanie tego kwasu do miejsca stanu zapalnego, niestety powoduje zaostrzenie zmiany. Proces ten nie został jeszcze dokładnie poznany. Aktualnie przyjmuje się, że zwiększenie odczynu zapalnego ma na celu zwiększenie siły odpowiedzi immunologicznej (1).

Co ciekawe, kalprotektyna znajduje się w mleku matki, dzięki temu jest programowana odporność jelitowa dziecka (1).

Badanie poziomu kalprotektyny w kale

Kalprotektyna w diagnostyce jest wykorzystywana jako biomarker nieswoistego zapalenia jelita. Jej poziom rośnie wraz z zaostrzeniem stanu choroby.

Pamiętajmy, że na podstawie objawów trudno jest rozróżnić zespół jelita drażliwego od nieswoistego zapalenia jelita, czyli wrzodziejącego zapalenia jelita lub choroby Leśniowskiego- Crohna. Szczególnie jest to utrudnione w początkowym stadium choroby albo w trakcie remisji. W tych okresach objawy mogą być niespecyficzne.

W trakcie zaostrzenia tych chorób przeważnie występują krwawe biegunki, podwyższona temperatura oraz bardzo silne bóle brzucha.

Kiedy wykonać badanie kalprotektyny?

Warto wykonać to badanie, gdy pojawiają się następujące objawy:

• silny, kolkowy ból brzucha
• wzdęcia, gazy
• dysfunkcja jelit
• zaparcia lub biegunki (3)

Badanie to nie zastąpi kolonoskopii, ale można je wykorzystać jako badanie kwalifikujące do dalszej diagnostyki. Mając wynik wskazujący na zapalenie, należy wykonać kolonoskopię (2). Warto już na tym etapie zacząć stosować dietę przeciwzapalną, eliminującą. 

Badanie to można wykorzystywać także do przewidywania nawrotów choroby oraz monitorowania leczenia (2,3).

Wpływ diety na kalprotektynę

Na podstawie wyników wielu badań zaobserwowano, że niektóre produkty żywnościowe są środowiskowymi czynnikami prozapalnymi. Głównie są to napoje alkoholowe i bezalkoholowe, sacharoza oraz kwasy tłuszczowe z grupy n-6. Z racji swojego działania produkty te nasilają stany zapalne w jelicie. W związku z tym wzrasta poziom kalprotektyny w kale (4).

Działanie przeciwzapalne wykazują owoce, warzywa oraz kwasy tłuszczowe z grupy n-3. Produkty te wspierają mikrobiom oraz szczelność nabłonkowej bariery jelitowej. Pomimo niepoznania dokładnego mechanizmu, zauważono, żezapobiegają one chorobie wrzodziejącego jelita. Co ważniejsze, spożywanie tych produktów zapobiega nawrotom zaostrzeń choroby zapalenia jelita grubego (4).

Dieta eliminacyjna w chorobie Leśniowskiego-Crohna (CDED) oraz w chorobie wrzodziejącego jelita (UCED)

Badania wykazały, że dieta eliminacyjna wykazuje korzyści dla pacjentów w trakcie stanu zapalnego. Jej założenia opierają się na wykluczeniu składników prozapalnych. W jadłospisie powinny się znaleźć kwasy tłuszczowe z grupy n-3, a także krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe. Białko powinno pochodzić z chudego mięsa, ryb i nabiału. Zalecane warzywa to: marchew, dynia, pietruszka, seler, pomidory i szpinak.

Ważne jest ograniczenie tłuszczów zwierzęcych, czerwonego mięsa oraz jego przetworów, a także białka bogatego w taurynę. Należy także wykluczyć gluten, żywność zawierającą duże ilości siarki, emulgatorów, konserwantów. W diecie nie powinno być produktów przemysłowo zamrożonych, przetworzonych czy suszonych. Nie zaleca się smażenia, szczególnie w dużej ilości tłuszczu.

Jadłospisy warto także opierać na zaleceniach diety low-FODMAP. Zauważono, że łagodzi ona objawy choroby w trakcie okresu remisji choroby. Niestety nie wpływa na polepszenia stanu jelita grubego (5,8).

W trakcie zmiany diety należy wykonać badanie kalprotektyny. Ważna jest także kontrola częstotliwości występowania wzdęć, bóli brzucha i innych objawów choroby.

Badanie wpływu diety na poziom kalprotektyny

W polskim badaniu udowodniono, że właśnie dieta CDED może znacząco ograniczać występowanie zaostrzenia choroby.

Przez pierwsze 6 tygodni pacjenci utrzymywali ścisłą dietę. Składała się ona z mięsa drobiowego, jajek, ziemniaków, bananów oraz jabłek. Produkty te dostarczały 50% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Resztę energii dostarczano dojelitowo (PEN). Po tym etapie badania, ilość kalprotektyny w kale statystycznie zmniejszyła się z 393 mcg/g na 231 mcg/g.

Przez kolejne 6 tygodniu pacjenci dodawali do diety warzywa oraz owoce. Żywienie dojelitowe dostarczało 25% energii. Ilość kalprotektyny po tym etapie spadła aż do 122 mcg/g!

Podkreśla się istotność utrzymywania diety CDED przez całe życie. Przy czym możliwe jest, by przez 2 dni w tygodniu stosować inną, np. zwyczajową dietę. Przy kontynuowaniu diety CDED ilość kalproteiny utrzymuje się na niższym poziomie. Niestety wraz z zaprzestaniem przestrzegania diety następuje wzrost kalprotektyny oraz zaostrzenie stanu zapalnego jelita grubego (9).

Jak przygotować się do badania kalprotektyny w kale?

Nie należy zmieniać diety czy stylu życia przed badaniem. Jedyne oficjalne zalecenie wskazuje, by przez 2 tygodnie przed badaniem nie przyjmować niesteroidowych leków przeciwzapalnych (3).

W celu wykonania badania kalprotektyny pacjent powinien pobrać ok. 2g kału. Pamiętajmy, żeby próbka była pobierana do jałowego pojemniczka, nie miała kontaktu z moczem czy wodą. Następnie należy dostarczyć próbkę do laboratorium. Na wyniki oczekuje się około 5-10 dni (6,7).

Normy poziomu kalprotektyny w kale i interpretacja wyników

Ilość kalprotektyny (mikrogramy/g)	Interpretacja wyniku
<50	Wynik w normie
50-150	Istnieje prawdopodobieństwo występowania łagodnego stanu zapalnego. Może być on spowodowany nietolerancją pokarmową, zapaleniem żołądka, trzustki
>150	Istnieje prawdopodobieństwo istnienia stanu zapalny w jelicie grubym
> 250	W obrębie jelit stwierdza się stan zapalny o dużym nasileniu

Źródło: opracowanie własne na podstawie (6).

W badaniu kalprotektyny, jak w każdym teście diagnostycznym, jest możliwe otrzymanie nieprawdziwego wyniku. Na jego zafałszowanie ma wpływ wiele czynników. Zalicza się do nich m.in. aktualne infekcje czy stan odżywienia organizmu. Zauważono, że zbyt mała ilość cynku w organizmie zwiększa ilość kalprotektyny.

Ilość kalprotektyny u dzieci jest fizjologicznie zwiększona. Przeciętny poziom u noworodków wynosi około 540 mcg/g. Ilość ta zmnejsza się wraz z wiekiem, u 3-4 latków wynosi 75 mcg/g (3).

Interwencja dietetyczna przy określonych poziomach kalprotektyny

Gdy wyniki badania kalprotektyny w kale odbiegają od normy należy rozpocząć stosowanie diety. Interwencja żywieniowa może pomóc w złagodzeniu przebiegu zapalenia jelita grubego.

Przy nieznacznym przewyższeniu normy należałoby przeanalizować dietę. Ważne jest wykluczenie nietolerancji pokarmowych, w tym celu można wykonać testy diagnostyczne. Na tym etapie warto zalecać dietę przeciwzapalną oraz lekkostrawną.

Przy wyniku powyżej 150 mcg/g należy wprowadzić dietę przeciwzapalną, eliminacyjną. Konieczne jest wykonanie kolonoskopii, by potwierdzić nieswoiste zapalenie jelit.

Podsumowanie

• Kalprotektyna jest istotnym biomarkerem wskazującym na istniejący stan zapalny. Badania tego można używać zarówno w celu wykrycia choroby, jak i kontrolowania efektów leczenia.
• Przy niepokojących objawach należy zaproponować pacjentowi wykonanie tego badania
• Wyniki badania kalprotektyny są ważne w indywidualnym podejściu do diety pacjenta.
• Dieta ma wpływ na łagodzenie stanu zapalnego w jelicie grubym.

Najczęstsze pytania:

Bibliografia:

1. Jukic A., Bakiri L., Wagner E., Tilg H., Adolph T. (2021) Calprotectin: from biomarker to biological function. Gut, 70(10), 1978-1988
2. Khaki-Khatibi F., Qujeq D., Kashifard M., Moein S., Maniati M., Vaghari- Tabari M. (2020) Calprotectin in inflammatory bowel disease. Clin Chim Acta, 510, 556-565
3. Manaceau H., Chicha- Cattoir V., Puy H., Peoc’h K (2016) Fecal calprotectin in inflammatory bowel diseases: update and perspectives, Clin Chem Lab Med. 55(4), 474-483
4. Keshteli A., Valcheva R., Nickurak C., Park H., Mandal R., van Diepen K., Kroeker K., Veldhuyzen van Zanten S., Halloran B., Wishart D., Madsen K., Dieleman L. (2022) Anty-Inflammatory Diet Prevents Subclinical Colonic Inflammation and Alters Metabolomic Profile of Ulcerative Colitis Patients in Clinical Remission. Nutrients, 14(16), 3294
5. Lewis J., Sandler R., Brotherton C., Brensinger C, Li H., Kappelman M., Daniel S., Bittinger K., Albenberg L., Valentine J., Hanson J., Suskind D., Meyer A., Compher C., Bewtra M., Saxena A. Dobes A., Cohen B., Flynn A., Fisher M., Saha S., Swaminath A., Yacyshyn B., Scherl E., Horst S., Curtis J., Braly K., Nessel L., McCauley M., McKeever L., Herfarth H. (2021) A Randomized Trial Comparing the Specific Carbohydrate Diet to a Mediterranean Diet in Adults with Crohn’s Disease. Gastroenterology, 161(3), 837-852
6. https://www.medicover.pl/badania/kalprotektyna-w-kale/
7. https://www.store.synevo.pl/p/kalprotektyna?gclid=CjwKCAjwkuqvBhAQEiwA65XxQNUrDlECySWPdVKsGLT1nTY7RWR-RwVSTj9JykHeoGQKHam-7BlARxoCV9kQAvD_BwE
8. Abbas N, Shakil M., Rana Z., Ali S, Awan A., Gul S. (2023) A Systematic Review of the Role of Diet in Ulcerative Colitis. Cureus, 15(5)
9. Szczybełek M., Pomorska K., Korólczyk- Kowalczyk M., Lewandowski K., Kaniewska M., Rydzewska G. (2021) Effectiveness of Crohn’s Disease Exclusion Diet for Ind uction of Remission in Crohn’s Disease Adult Patients. Nutrients, 13(11), 4112