Koenzym Q10 i jego działanie – właściwości ubichinonu, o których powinieneś wiedzieć

Koenzym Q10 jest trzecim najczęściej spożywanym suplementem diety na świecie [1]. Nic w tym dziwnego – w końcu jest ważnym graczem w zapobieganiu i wspomaganiu leczenia chorób niezakaźnych. Te z kolei stały się epidemią XXI wieku. Koenzym Q10 cieszy się od lat dużym zainteresowaniem naukowców i pacjentów. Jakie są dowody naukowe na jego skuteczność i kto powinien go przyjmować?

Koenzym Q10 – co to za cząsteczka?

Koenzym Q10 (CoQ10) znany jest też pod nazwą ubichinon. Należy do grupy związków organicznych zwanych chinonami. Cząsteczka ta rozpuszcza się w tłuszczach i jest pod względem chemicznym podobna do witamin. Odznacza się żółto-pomarańczową barwą, dlatego też można spotkać się z nazywaniem go „pomarańczowym złotem”. Jest wytwarzany w organizmie z aminokwasu, jakim jest tyrozyna. Co ważne — ma właściwości przeciwutleniające, czyli neutralizuje wolne rodniki. Hamuje też peroksydację lipidów w błonach biologicznych, chroni mitochondria oraz DNA przed uszkodzeniami.

Jest to jedyny rozpuszczalny w tłuszczach przeciwutleniacz, który może być wytwarzany w organizmie de novo i który może się sam regenerować [1]. Jest silnie związany z błoną mitochondrium. Dlatego odgrywa zasadniczą rolę w syntezie energii w postaci ATP [1]. Z tego względu jego większe stężenie znajdziemy w mięśniach, w tym w sercu, a także nerkach i wątrobie. Wiele czynników może jednak obniżyć jego ilość w organizmie. Należą do nich starzenie się, choroby zapalne, przyjmowane leki (np. statyny) oraz genetyka [1].

Źródła koenzymu Q10 w żywności

Związek ten występuje powszechnie w żywności pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego [1]. Można go znaleźć w warzywach, owocach, zbożach (od 1 do 10 mg/kg). Jednak najwięcej występuje w mięsie, rybach, orzechach i niektórych olejach (od 10 do 50 mg/kg). Z racji, że można go znaleźć w tkankach wymagających dużych nakładów energii, wątroby i serca zwierząt są jego największym skupiskiem (30-200 mg/kg). Jego decydującym źródłem jest jednak synteza endogenna [1]. Synteza endogenna to proces wewnętrzny organizmu, w którym tworzone są związki chemiczne z substancji już obecnych w ciele.

Funkcje w organizmie i właściwości zdrowotne

Choroby układu krążenia

Jak suplementacja koenzymu Q10 sprawdza się w zapobieganiu chorób układu krążenia? Mamy na to silne badanie naukowe, czyli metaanalizę badań z randomizacją [2]. Suplement CoQ10 podawano osobom zdrowym oraz zdrowym, ale z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. Dawka wahała się od 100 do 200 mg/dzień, a czas interwencji trwał około 3 miesiące. W jednym z badań odnotowano istotne obniżenie ciśnienia skurczowego o 15mmHg.

Suplementacja nie miała wpływu na ciśnienie rozkurczowe, a także na profil lipidowy. Metaanaliza ta nie pokazała więc faktycznych korzyści z przyjmowania CoQ10 w kontekście układu krążenia. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że do analizy wzięto tylko 6 małych (po 20-52 uczestników), krótkoterminowych badań. Autorzy wskazali, że nie można wyciągnąć wiążących wniosków z tej pracy i konieczne są dalsze badania.

🔎 Suplementacja koenzymem Q10 poprawia również funkcję śródbłonka, zwiększając rozszerzenie naczyń krwionośnych w sposób zależny od dawki. Wyniki badań [14] sugerują, że Q10 ma pozytywny wpływ na funkcję śródbłonka po 8 tygodniach stosowania.

Reumatoidalne zapalenie stawów

🔎 Suplementacja koenzymu Q10 jest skuteczna jako terapia uzupełniająca w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów i fibromialgii (FM). Przynosi poprawę w kontroli aktywności choroby, biomarkerów zapalnych, funkcji śródbłonka oraz objawów takich jak ból, zmęczenie i zaburzenia snu [13].

Niewydolność serca

W nowszej metaanalizie [3] do przeglądu wzięto już 11 badań ze zdecydowanie większą ilością uczestników. Porównywano suplementację z placebo lub ze zwyczajową terapią chorób serca (kontrola). Okazuje się, że koenzym Q10 prawdopodobnie zmniejsza ryzyko zgonu ze wszystkich przyczyn w większym stopniu niż kontrola. Prawdopodobnie zmniejsza też liczbę hospitalizacji związanych z niewydolnością serca.

Dowody niższej jakości wskazują, że może też poprawiać frakcję wyrzutową lewej komory serca. Nie ma jednoznacznych danych odnośnie do wpływu CoQ10 na ryzyko zawału serca lub udaru mózgu. Obecnie nie znajdziemy zatem mocnych dowodów potwierdzających lub zaprzeczających stosowności przyjmowania koenzymu Q10 w leczeniu niewydolności serca. 

Płodność

Niepłodność staje się coraz częstszym problemem XXI wieku. Dotyka 15% par na całym świecie, a w 50% przypadków istotną rolę odgrywa czynnik męski [4]. Zła jakość nasienia często wiąże się z wysokim stresem oksydacyjnym. Z tego powodu przy leczeniu męskiej niepłodności dużą rolę odgrywają antyoksydanty [4]. Jednym z nich jest oczywiście koenzym Q10.

Jedna z niedawnych analiz [5] pokazała, że suplementacja CoQ10 samodzielnie lub w połączeniu z innymi antyoksydantami ma korzystny wpływ na jakość nasienia. Szczególnie dotyczy to ruchliwości plemników. Poprawa pojawia się po 3-6 miesiącach stosowania i ustępuje po zaprzestaniu suplementacji. Konieczne są dalsze badania. Mogą wskazać, jaka jest optymalna dawka CoQ10 oraz czy połączenie go z innymi cząsteczkami jest lepsze od monoterapii. Są też przesłanki o lepszych wynikach jednoczesnego stosowania koenzymu z selenem [6]. 

Demencja

Stres oksydacyjny jest jednym z mechanizmów zaangażowanych w powstawanie choroby Parkinsona i innych chorób neurodegeneracyjnych. U pacjentów z chorobą Parkinsona występuje obniżony poziom CoQ10 w korze móżdżku, płytkach krwi, limfocytach oraz surowicy krwi [7]. Koenzym Q10 jako silny przeciwutleniacz jest obiecującym środkiem chroniącym zdrowie mózgu. Jednak badania na ten temat przeprowadzano przede wszystkim in vitro i na modelach zwierzęcych. Faktycznie, wykazywały one związek między CoQ10 a zdrowiem układu nerwowego. Jednak dalej nie ma wystarczających dowodów na poparcie jego stosowania u ludzi w kontekście demencji [1,8].

Migrena

Migreny to epizodyczne, silne bóle głowy, które dotykają nawet 12% populacji [9]. Zwykle towarzyszą mu też nudności oraz nadwrażliwość na światło i dźwięki. W 2021 roku ukazała się metaanaliza [9] na temat profilaktyki migrenowych bólów głowy przez koenzym Q10. Przeanalizowano 6 badań, z łącznie prawie 400 uczestnikami. Nie wykazano istotnego zmniejszenia nasilenia bólu głowy po suplementacji. Jednak inne punkty końcowe mają bardziej optymistyczne wyniki. Suplementacja skróciła czas trwania ataków bólu głowy w porównaniu z grupą kontrolną. Stosowanie koenzymu Q10 zmniejszyło też częstotliwość migren. Mimo wszystko nadal potrzebne są dalsze wysokojakościowe badania z większą próbą. Dopiero wtedy będzie można jednoznacznie określić jaki wpływ ma CoQ10 na migrenę [1].

Wyniki sportowe

Ze względu na wysokie tempo metabolizmu tlenowego mięśni, produkcja wolnych rodników może wzrosnąć podczas ćwiczeń fizycznych. Interesująca wydaje się zatem możliwość zewnętrznego dostarczenia dodatkowych przeciwutleniaczy dla pracujących mięśni. Czy z suplementacji koenzymu Q10 mogą zatem odnieść korzyść sportowcy?

Według niedawno opublikowanego przeglądu systematycznego badań [10] okazuje się, że tak. Suplementacja doustna jest w stanie zwiększyć aktywność przeciwutleniającą osocza i wydolność beztlenową. Dawka suplementu w badaniach wahała się od 30 do 300 mg/dzień. Stwierdzono także zmniejszenie wskaźników zmęczenia takich jak kinaza kreatynowa. Redukcji uległy także markery stresu oksydacyjnego oraz uszkodzenia wątroby (ALT, AST). Badanie przeprowadzono u sportowców uprawiających różne dyscypliny w wieku 17 lat i starszych.

🔎 Suplementacja koenzymem Q10 znacząco zmniejszał w badanich [15] poziom kinazy kreatynowej, dehydrogenazy mleczanowej, mioglobiny i malonodialdehydu we krwi, co wskazuje na jej skuteczność w redukcji uszkodzeń mięśni wywołanych wysiłkiem fizycznym oraz stresu oksydacyjnego u dorosłych.

Według Australijskiego Instytutu Sportu koenzym Q10 znajduje się w tzw. grupie C. Oznacza to tę grupę suplementów, co do których nie ma wystarczających dowodów skuteczności.

Jak suplementować koenzym Q10, czyli dla kogo i ile?

Zaznaczmy na początku, że mimo wielu przesłanek jakoby koenzym Q10 wspomagał leczenie wielu chorób lub im zapobiegał, nie został on uznany za lek.

Jest sprzedawany jako suplement diety, czyli niczego nie leczy, jedynie uzupełnia dietę. Na rynku występuje przede wszystkim w formie kapsułek żelowych, tabletek lub w płynie. Można go spotkać też pod nazwą „koenzym młodości”.

Dawkowanie

Sugerowana dawka dzienna różni się w zależności od wskazania. Zwykle wynosi około 30-100 mg dla osób zdrowych. W przypadku niektórych schorzeń można się spotkać z dawkami nawet do 1200 mg [1]. Struktura chemiczna CoQ10 sprawia, że słabo się wchłania i ma niską biodostępność. Indywidualna reakcja na suplementację też może być różna z wielu względów. Zaliczamy do nich wiek, płeć, stosowaną dietę, skład mikrobiomu jelitowego, czy zdolność wchłaniania tłuszczów w jelitach.

Jak przyjmować suplement Q10?

Zaleca się przyjmowanie go z posiłkami zawierającymi tłuszcz. Często łączony jest on w suplementach z witaminą E, jednak jak się okazuje niepotrzebnie. Jej spożycie może zakłócać działanie CoQ10, skutkując niższym jego stężeniem we krwi. Jest to związane z podobnym mechanizmem wchłaniania witaminy E i ich konkurencji o enzymy [1].

Przeciwwskazania

Nie istnieją więc konkretne wytyczne co do ilości dziennego przyjmowania koenzymu Q10 dla poszczególnych grup ludności. Jego suplementacja uznana jest jednak za bezpieczną i dobrze tolerowaną. Charakteryzuje się też małą liczbą interakcji z lekami i niewielkimi ewentualnymi skutkami ubocznymi [1].

Lepiej nie łączyć go z warfaryną, teofiliną. Jednoczesne przyjmowanie z lekami przeciwnadciśnieniowymi może spowodować nadmierny spadek ciśnienia. Istnieją też przesłanki, aby nie łączyć go w jednym preparacie z witaminą E.

Najlepiej jego stosowanie skonsultować ze swoim lekarzem.

Kosmetyki z koenzymem Q10. Czy to faktycznie eliksir młodości?

Koenzym Q10 jako silny antyoksydant znalazł również swoje miejsce w kosmetologii. Stres oksydacyjny jest jednym z winowajców starzenia się skóry. Dlatego też CoQ10 znajdziemy w kremach, emulsjach czy olejowym serum. Hamuje on proces starzenia się skóry, a także przyspiesza proces odnowy naskórka [11]. Minusem jego stosowania w kosmetykach jest niestabilność w obecności światła. Jednak są już badane [11] technologie takie jak nanoemulsje, liposomy czy nanocząstki lipidowe. Mają one zwiększyć jego stabilność i stopień przenikania w głąb skóry.

Czy suplementacja Q10 pomoże w utrzymaniu pięknej skóry?

A jak ma się spożywanie koenzymu Q10 do jakości skóry? W jednym z badań [12] sprawdzono 12-tygodniową doustną suplementację CoQ10 wśród 33 osób. Zmniejszyła ona widoczność zmarszczek, poprawiła gładkość i jędrność skóry. Pomogła także zwalczać sezonowe (zimowe) zmiany skórne, takie jak zmniejszona sprężystość. 

Podsumowanie

Koenzym Q10 jest ważnym antyoksydantem, który syntetyzujemy w organizmie. Jest też niezbędny do wytwarzania energii w komórkach. Jego spore ilości znajdziemy w żywności, przede wszystkim podrobach. Można go również dostarczać w postaci suplementów. Istnieją grupy osób, u których mogą one przynosić korzyści zdrowotne większe niż u osób zdrowych. Badania nad długotrwałymi skutkami przyjmowania CoQ10 trwają. Może więc za jakiś czas doczekamy się uznania go już nie za suplement diety, ale lek. 

Najczęstsze pytania:

Bibliografia:

1. Arenas-Jal M, Suñé-Negre JM, García-Montoya E. Coenzyme Q10 supplementation: Efficacy, safety, and formulation challenges. Compr Rev Food Sci Food Saf. 2020 Mar;19(2):574-594.
2. Flowers N, Hartley L, Todkill D, Stranges S, Rees K. Co‐enzyme Q10 supplementation for the primary prevention of cardiovascular disease. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 12.
3. Al Saadi T, Assaf Y, Farwati M, Turkmani K, Al-Mouakeh A, Shebli B, Khoja M, Essali A, Madmani ME. Coenzyme Q10 for heart failure. Cochrane Database of Systematic Reviews 2021, Issue 2.
4. Dimitriadis F, Borgmann H, Struck JP, Salem J, Kuru TH. Antioxidant Supplementation on Male Fertility-A Systematic Review. Antioxidants (Basel). 2023 Mar 30;12(4):836.
5. Salvio G, Cutini M, Ciarloni A, Giovannini L, Perrone M, Balercia G. Coenzyme Q10 and Male Infertility: A Systematic Review. Antioxidants (Basel). 2021 May 30;10(6):874.
6. Alahmar, A.T.; Sengupta, P. Impact of Coenzyme Q10 and Selenium on Seminal Fluid Parameters and Antioxidant Status in Men with Idiopathic Infertility. Biol. Trace Elem. Res. 2021, 199, 1246–1252.
7. Jiménez-Jiménez FJ, Alonso-Navarro H, García-Martín E, Agúndez JAG. Coenzyme Q10 and Parkinsonian Syndromes: A Systematic Review. J Pers Med. 2022 Jun 15;12(6):975.
8. Jiménez-Jiménez FJ, Alonso-Navarro H, García-Martín E, Agúndez JAG. Coenzyme Q10 and Dementia: A Systematic Review. Antioxidants (Basel). 2023 Feb 20;12(2):533.
9. Sazali S, Badrin S, Norhayati MN, Idris NS. Coenzyme Q10 supplementation for prophylaxis in adult patients with migraine-a meta-analysis. BMJ Open. 2021 Jan 5;11(1):e039358.
10. Fernandes MSS, Fidelis DEDS, Aidar FJ, Badicu G, Greco G, Cataldi S, Santos GCJ, de Souza RF, Ardigò LP. Coenzyme Q10 Supplementation in Athletes: A Systematic Review. Nutrients. 2023 Sep 15;15(18):3990.
11. Souza I Saez V, Mansur C. Lipid nanoparticles containing coenzyme Q10 for topical applications: An overview of their characterization. Colloids and Surfaces B:Biointerfaces. 2023 Oct 230;113491.
12. Zmitek K, Pogacnik T, Mervic L, Zmitek J, Pravst I. The effect of dietary intake of coenzyme Q10 on skin parameters and condition :Results of a randomized, placebo-controlled, double-blind study. BioFactors. 2016 Aug 22;43(1):132-140.
13. Freire de Carvalho J, Skare T. Coenzyme Q10 supplementation in rheumatic diseases: A systematic review. Clin Nutr ESPEN. 2024 Feb;59:63-69. doi: 10.1016/j.clnesp.2023.11.016. Epub 2023 Nov 27. PMID: 38220408.
14. Daei S, Ildarabadi A, Goodarzi S, Mohamadi-Sartang M. Effect of Coenzyme Q10 Supplementation on Vascular Endothelial Function: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. High Blood Press Cardiovasc Prev. 2024 Mar;31(2):113-126. doi: 10.1007/s40292-024-00630-8. Epub 2024 Apr 17. PMID: 38630421.
15. Talebi S, Pourgharib Shahi MH, Zeraattalab-Motlagh S, Asoudeh F, Ranjbar M, Hemmati A, Talebi A, Wong A, Mohammadi H. The effects of coenzyme Q10 supplementation on biomarkers of exercise-induced muscle damage, physical performance, and oxidative stress: A GRADE-assessed systematic review and dose-response meta-analysis of randomized controlled trials. Clin Nutr ESPEN. 2024 Apr;60:122-134. doi: 10.1016/j.clnesp.2024.01.015. Epub 2024 Jan 23. PMID: 38479900.

• Data pierwotnej publikacji: 13.01.2024
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 13.10.2024