Nadżerka żołądka. Objawy, przyczyny, leczenie, zalecana dieta

Błona śluzowa żołądka pełni wiele ważnych dla organizmu funkcji. Odpowiada za produkcję soku żołądkowego i wszystkich jego składników. Stanowi barierę, która chroni ściany żołądka przed działaniem agresywnego kwasu żołądkowego. Jednak pod wpływem czynników tj. stres, nieodpowiednia dieta, nadużywanie leków oraz nadmierne spożycie alkoholu, nikotyny i kofeiny dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej żołądka. W rezultacie dochodzi do zapalenia błony śluzowej żołądka, zwanej również nieżytem żołądka. Kolejnym skutkiem uszkodzenia naszej bariery żołądkowej mogą być nadżerki żołądka. Jest to miejscowy ubytek w błonie śluzowej żołądka. Prowadzi do stanu zapalnego i dokuczliwych objawów zapalenia żołądka. 

Spis treści:

1. Co to jest nadżerka żołądka?
2. Klasyfikacja (System Sydney) 
3. Przyczyny
4. Charakterystyczne objawy
5. Diagnostyka
6. Leczenie
7. Dieta 
8. Nadżerka żołądka – domowe sposoby leczenia
9. Podsumowanie 
10. Wnioski
11. Najczęstsze pytania
12. Bibliografia

Co to jest nadżerka żołądka? 

Samo pojęcie „nadżerka” oznacza ubytek nabłonka błony śluzowej. Błona śluzowa żołądka jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. W śluzówce tej w zależności od lokalizacji znajdują się komórki produkujące kwas solny i enzymy trawienne oraz komórki, które chronią całą śluzówkę przed szkodliwym działaniem tych substancji. Dlatego też błona śluzowa pełni bardzo ważne funkcje w naszym organizmie. Pierwsza z nich to produkcja soku żołądkowego i wszystkich jego składników. Druga polega na ochronie ścian żołądka przed agresywnym działaniem kwasu żołądkowego dzięki produkcji śluzu. Nadżerka żołądka powstaje pod wpływem czynnika uszkadzającego błonę śluzową. Nadżerki żołądka mogą pojawić się w przebiegu różnych chorób, takich jak ostra gastropatia krwotoczna, zapalenie błony śluzowej żołądka, a nawet w przebiegu uszkodzenia mechanicznego [1]. 

Klasyfikacja 

Nadżerki żołądka mogą pojawiać się w przebiegu zapalenia błony śluzowej żołądka. Samo zapalenie błony śluzowej żołądka nie jest pojęciem klinicznym, ale histologicznym. Na przestrzeni lat klasyfikacja zapalenia błony śluzowej żołądka wielokrotnie się zmieniała i była bardzo chaotyczna. Aby spróbować rozwiązać ten dylemat, powołano grupę ekspertów.

Została ona powołana przez IX Światowy Kongres Gastroenterologii w Sydney. Opracowano Sydney System Klasyfikacji Nieżytów Żołądka. Było to spowodowane sprzecznościami między istniejącymi klasyfikacjami i pilną potrzebą ujednolicenia terminologii [2].  Składa się ona z części histologicznej i endoskopowej.

Uwzględnia etiologię (jeśli ta jest znana), lokalizację oraz zmiany morfologiczne, takie jak nasilenie zapalenia, aktywność, obecność zaniku, metaplazji jelitowej i infekcji H. pylori. [1]. 

Podział z Sydney został poddany niewielkiej modyfikacji przez patologów w Houston w roku 1994. Ostatecznie dokonano podziału na trzy główne typy zapalenia: ostre, przewlekłe i formy specjalne [4]. 

Przyczyny 

W zależności od typu zapalenia błony śluzowej żołądka możemy wyróżnić następujące objawy: 

Ostre zapalenia żołądka:

• stres,
• uraz,
• nadużywanie alkoholu,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne,
• choroby OUN (wrzód Cushinga związany z ciężkim uszkodzeniem OUN)
• napromieniowanie

Przewlekłe zapalenie żołądka: 

• zakażenie H. pylori
• występowanie wzrasta wraz z wiekiem 

Inne przyczyny

• zapalenie o podłożu autoimmunologicznym (obecność swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom nabłonka)
• ten typ zapalenia wiąże się często ze współistnieniem wielu chorób o podłożu autoimmunologicznym, takich jak: reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie tarczycy, choroba Sjögrena, insulinozależna cukrzyca, niedokrwistość złośliwa [1]. 

Charakterystyczne objawy

W przypadku występowania ostrego zapalenia błony śluzowej żołądka objawy kliniczne zwykle występują nagle. Obejmują uczucie pełności w nadbrzuszu, wymioty oraz utratę łaknienia. Z kolei w przewlekłym zapaleniu brak jest typowych objawów podmiotowych. W około 90% przypadków infekcja H. pylori jest bezobjawowa. Nieliczni pacjenci mogą podawać objawy o charakterze dyspeptycznym, jak: uczucie pełności w nadbrzuszu, ból, wzdęcia, utratę łaknienia. W badaniu przedmiotowym można stwierdzić niewielką tkliwość w nadbrzuszu [1]. 

Jeśli w wyniku zapalenia błony śluzowej żołądka wystąpi nadżerka żołądka to do objawów możemy zaliczyć: 

• niestrawność, czyli dyspepsja, 
• silny ból w górnej części brzucha,
• uczucie pełności,
• brak apetytu,
• zgaga
• nudności i wymioty.
• wymioty mogą zawierać krew w postaci przypominającej fusy.

Nadżerki żołądka mogą też nie dawać żadnych objawów. Zdarza się, że są one odkrywane przypadkowo, przy okazji gastroskopii wykonywanej z innej przyczyny.  

Diagnostyka

W celu zbadania chorób gastroenterologicznych złotym standardem jest endoskopia z pobraniem próbek biopsyjnych. Jest to badanie wykonywane przy użyciu endoskopu, czyli przyrządu optycznego, który po wprowadzeniu do światła żołądka pozwala na dokładne zobrazowanie jego śluzówki. Jeśli stwierdzono jakiekolwiek zmiany, należy pobrać z wycinek do badania histopatologicznego. Badanie takie powinno się wykonać u każdego pacjenta, u którego objawy trwają długo lub nawracają, a także u chorych, w których rodzinie występowały nowotwory żołądka, by wykluczyć raka żołądka. [5].

Za większość przypadków zapalenia żołądka odpowiedzialne jest zakażenie Helicobacter pylori. Aby sprawdzić, czy jesteśmy zakażeni tą bakterią, lekarz podczas gastroskopii pobiera wycinek błony śluzowej do badania.

Zgodnie z tradycyjną klasyfikacją zakażenie H. pylori można zdiagnozować za pomocą nieinwazyjnych testów. Należą do nich antygen H. pylori w próbce kału, UBT (test oddechowy z mocznikiem), serologia i testy inwazyjne, takie jak PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy), hodowla i histologia wymagająca zabiegów endoskopowych i biopsji. Testy ureazowe oddechowe polegają one na wypiciu płynu zawierającego mocznik znakowany izotopem węgla, a następnie wykryciu izotopu w wydychanym powietrzu. Potwierdza to obecność bakteryjnego enzymu (ureazy) rozkładającego mocznik, czyli zakażenia bakterią H. Pylori [6]. 

Obecnie ureaza i analiza histologiczna są uważane za złoty standard w wielu sytuacjach klinicznych. Nie ma unikalnej metody stanowiącej złoty standard w diagnostyce zakażenia H. pylori. Możemy jednak wykorzystać UBT i SAT (test antygenu w stolcu) jako wysoce zalecane testy dostępne wśród metod nieinwazyjnych [6]. 

Leczenie 

Leczenie ukierunkowane jest na zmniejszenie zapalenia oraz złagodzenie towarzyszących mu objawów. Leczenie farmakologiczne ma na celu zneutralizowanie podrażniającego kwasu albo spowolnienie jego wydzielania. 

Ostre zapalenie błony śluzowej żołądka zazwyczaj mija po kilku dniach, pod warunkiem, że chory odpoczywa i je pokarmy przyjazne dla żołądka w małych porcjach. Ważne jest również unikanie czynników drażniących żołądek i potencjalnie wzbudzających objawy, jak kawa, nikotyna, alkohol itp. Należy skonsultować się z lekarzem, jeżeli ból jest silny albo jeżeli objawy są długotrwałe [8]. 

W przypadku nadżerek żołądka w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna konieczne jest leczenie choroby podstawowej. Aby zapobiegać nadżerkom żołądka, nie powinno się nadużywać leków przeciwbólowych, nawet tych dostępnych bez recepty. Stosunkowo bezpiecznym dla żołądka lekiem przeciwbólowym jest paracetamol. Jednak również w jego przypadku mogą wystąpić pewne skutki uboczne i nie można przekraczać maksymalnej dawki [9]. 

W przypadku wykrycia zakażenia Helicobacter Pylori stosuje się leczenie antybiotykami razem z lekami z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP). Polega ono na 1 lub 2 tygodniowej terapii antybiotykiem, podawanym dwa razy dziennie. Ma to doprowadzić do całkowitej eradykacji bakterii, czyli wyleczenia zakażenia. Dlatego ważny jest odpowiednio długi czas antybiotykoterapii [7].

Dieta

Prawidłowe żywienie może przyspieszyć zagojenie się nadżerki oraz wspierać farmakoterapię. Korzystne może być zastosowanie się do zaleceń dietetycznych stosowanych w chorobie wrzodowej. W tabeli poniżej znajdziesz informacje na temat diety, wspomagającej leczenie nadżerek żołądka. 

Tabela 1. Zasady diety stosowanej w leczeniu nadżerki żołądka [10].  

Należy:

Nie zaleca się:

ograniczyć lub całkowicie wyeliminować spożycie soli oraz ostrych przypraw, jak również octu. unikać produktów bogatotłuszczowych, a spożycie tłuszczu nie powinno przekraczać fizjologicznego zapotrzebowania. ograniczyć spożycie błonnika oraz produktów o działaniu wzdymającym.  zrezygnować ze wszelkich używek – kawa, alkohol, palenie tytoniu. unikać potraw smażonych, a posiłki przygotowywać zdrowszymi metodami obróbki. wyeliminować wszelkie napoje gazowane oraz zawierające kofeinę. spożywanie regularnych posiłków, co 3-4 godziny, w niewielkich porcjach.  spożywanie posiłków bez pośpiechu i zdenerwowania, ważne jest dokładne przeżuwanie kęsów pokarmu. spożywać produkty takie jak chude mięso i chudy nabiał, dojrzałe owoce, ziemniaki, sałata, większość warzyw korzeniowych.

stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych,  spożywania obfitych posiłków, które pobudzają czynność wydzielniczą żołądka, co wpływa niekorzystnie na samopoczucie chorego, nasilając objawy choroby, spożywania tłustych i ciężkostrawnych produktów takich jak potrawy smażone, orzechy, nasiona i pełnoziarniste pieczywo. spożywania warzyw kapustnych i cebulowych,  spożywania wywarów mięsnych, bulionów i rosołów, a także produktów wędzonych. spożywania grubych kasz i razowego pieczywa, które dodatkowo nie powinno być świeże.  spożywania produktów z dużą zawartością cukrów prostych, głównie słodyczy, ciastek, kremów, konfitur i dżemów wysokosłodzonych oraz czekolad i wyrobów z czekolady.

Opisywana dieta nie wymaga dodatkowej suplementacji. Trudności mogą pojawić się jedynie w dostarczeniu organizmowi odpowiedniej ilości witaminy C, ze względu na niskie spożycie surowych warzyw i owoców. Z tego względu bardzo ważny jest właściwy dobór produktów zawierających tę witaminę, zaleca się także spożywanie jak największej ilości rozcieńczonych soków sporządzonych ze świeżych warzyw i owoców.

Warto również wspomnieć, że kwas askorbinowy jest antyoksydantem zmniejszającym ilość wolnych rodników tlenowych, które mają swój udział w niszczeniu bariery ochronnej żołądka. Badania dowodzą, że dieta bogata w witaminę C hamuje wzrost H. pylori oraz aktywność wytwarzanego przez bakterię enzymu – ureazy. Jest to enzym, który uczestniczy w reakcji rozkładu mocznika. Ureaza rozkłada mocznik do dwutlenku węgla i amoniaku. Aktywność ureazy wydzielanej przez Helicobacter pylori stanowi podstawę ważnego testu wykrywającego tę bakterię [10]. 

Nadżerka żołądka – domowe sposoby łagodzenia objawów

Dieta wraz z leczeniem farmakologicznym jest niezbędna do wyleczenia nadżerki. W celu złagodzenia objawów oraz wsparcia leczenia warto włączyć również kilka produktów, które każdy znajdzie w swoim domu. 

• Kurkumina z kurkumy (Curcuma longa, longa, Zingiberaceae) jest polecana w zapaleniu błony śluzowej żołądka. Powoduje ona zatrzymanie wzrostu H. pylori. [7]. W jednym z badań wykazano, iż ta substancja jest w stanie złagodzić objawy zapalania żołądka wytworzonej w ciągu zaledwie kilku tygodni. W odniesieniu do pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą wrzodową, ich stan zdrowia poprawił się znacznie po ośmiu tygodniach po rozpoczęciu leczenia kurkuminą [11]. 
• Siemię lniane jest powszechne stosowane m. in. w profilaktyce zaparć oraz wielu chorobach jelit. Jego atuty można wykorzystać również w leczeniu choroby wrzodowej oraz nadżerek żołądka. Naparem z nasion siemienia lnianego, osoby chorujące na nadżerki mogą stosować „kisiel” z nasion lnu. Wystarczy zalać 1 łyżkę nasion zimną wodą, a następnie gotować na wolnym ogniu do uzyskania gęstej „galaretki”. Potem wystarczy odcedzić powstałą maź od ziaren i spożywać ją raz dziennie, jeszcze przed spożyciem pierwszego posiłku. Maź z nasion lnu zapobiega następnym podrażnieniom, przyspieszając regenerację błony śluzowej żołądka i dwunastnicy. 
• Rumianek pospolity odznacza się właściwościami przeciwzapalnymi, przeciwbakteryjnymi i neutralizującymi toksyny bakteryjne pobudzające przemianę materii w skórze. Ponadto przyśpiesza gojenie się ran. Ze względu na działanie rozkurczające mięśnie gładkie, stosuje się wewnętrznie w skurczach i stanach zapalnych żołądka i jelit [12]. 
• Mięta pieprzowa ma działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, wiatropędne, napotne, przeczyszczające, żołądkowe i uspakajające. Dodatkowo poprawia przepływ żółci, działa kojąco na mięśnie brzucha oraz znacznie wspomaga trawienie. To z kolei poprawia i przyspiesza proces przetwarzania spożytej żywności. Tak skuteczne odciążenie organów trawienia w dużym stopniu przyczynia się do skuteczności leczenia nadżerki żołądka [13, 14]. 

Jeśli masz jakieś wątpliwości, co do bezpieczeństwa niektórych preparatów lub ziół przed – wprowadzeniem ich do swojej diety warto skonsultować się z lekarzem. 

Podsumowanie

Nadżerka żołądka to niegłęboki, ale niezwykle bolesny ubytek w błonie śluzowej wyścielającej żołądek. Powstaje pod wpływem czynnika uszkadzającego błonę śluzową. Nadżerki żołądka mogą pojawić się w przebiegu różnych chorób, takich jak ostra gastropatia krwotoczna, zapalenie błony śluzowej żołądka, a nawet w przebiegu uszkodzenia mechanicznego.

Najczęściej nadżerka powstaje w wyniku zapalenia błony śluzowej żołądka. Z kolei zapalenie to możemy podzielić na ostre i przewlekłe. W zależności od rodzaju zapalenia błony śluzowej możemy spotkać się z takimi objawami jak: niestrawność, czyli dyspepsja, silny ból w górnej części brzucha, uczucie pełności, brak apetytu lub wymioty. W celu zbadania chorób gastroenterologicznych złotym standardem jest gastroskopia z biopsją. Dzięki temu badaniu sprawdzimy stan śluzówki naszego żołądka. Dodatkowo będziemy mogli również ocenić, czy nie jesteśmy zakażeni Helicobacter pylori – głównego patogenu zapalenia.

Leczenie nadżerek wywołanych zapaleniem błony śluzowej żołądka ukierunkowane jest przede wszystkim na złagodzeniu objawów. Ostre zapalenie błony śluzowej żołądka zazwyczaj mija po kilku dniach, pod warunkiem, że chory odpoczywa i je pokarmy przyjazne dla żołądka w małych porcjach. W przypadku nadżerek żołądka w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna konieczne jest leczenie choroby podstawowej. W przypadku wykrycia zakażenia Helicobacter Pylori stosuje się leczenie antybiotykami przez około 2 tygodnie.

Dieta wraz z odpowiednim stylem życia może skutecznie przyspieszyć leczenie i złagodzić dokuczliwe objawy. Dieta powinna być lekkostrawna i dobrze zbilansowana. Należy unikać produktów tłustych i ciężkostrawnych oraz ograniczyć wszelkie używki np. alkohol lub papierosy. W celu wsparcia leczenia można dodatkowo włączyć rumianek, siemię lniane, miętę pieprzową oraz kurkumę. 

Wnioski 

• Nadżerka żołądka jest to ubytek w błonie śluzowej żołądka. W odróżnieniu od wrzodów żołądka, które charakteryzują się naciekiem zapalnym i martwicą tkanki.
• Do głównych przyczyn powstawania nadżerki żołądka należą: stres, nadużywanie leków, nieodpowiednia dieta oraz zakażenie Helicobacter pylori. 
• W zależności od przyczyny nadżerki żołądka mogą nie dawać żadnych objawów. 
• Charakterystycznymi objawami wystąpienia nadżerki mogą być: silny, palący ból brzucha, wymioty, zgaga, brak apetytu oraz uczucie pełności. 
• Aby zdiagnozować nadżerki, warto wykonać gastroskopię, która pozwala ocenić stan błony śluzowej żołądka. 
• Odpowiednia dieta połączona z farmakoterapią przynoszą najlepsze rezultaty w leczeniu nadżerki żołądka. 

Najczęstsze pytania

Bibliografia 

1. Grzywińska U., Dobrowolska-Zachwieja A., Linke K. (2007) ZAPALENIE BŁONY ŚLUZOWEJ ŻOŁĄDKA – PODZIAŁ, ETIOLOGIA, OBJAWY KLINICZNE. Nowiny Lekarskie, 76 (5) 426-429.
2. Price A.B. (1991) The Sydney System: Histological division. J. Gas- troenerol. Hepatol. 6, 209- 222. 
3. Price A. B. Gastritis: A Short Appraisal of Classification and the Sydney System. Helicobacter pylori and Gastroduodenal Pathology. 151–155.
4. Eisendrath P.: Scores and Classifications in Gastroenterology & Hepato-Pancreatology.
5. Stolte M., Meining A. (2001). The updated Sydney system: Classification and grading of gastritis as the basis of diagnosis and treatment. Canadian Journal of Gastroenterology and Hepatology. 15 (9). 
6. Ricci, C ., J . Holton and D . Vaira (2007) „Diagnosis of Helicobacter pylori: invasive and non-invasive tests .” Best Pract Res Clin Gastroenterol. 21(2): 299-313 . 101
7. Gyula Mózsik (2012) Current Topics in Gastritis. 4: 68
8. Iberogast. Zapalenie błony śluzowej żołądka. Pobrano z: https://www.iberogast.pl/baza-wiedzy/zapalenie-blony-sluzowej-zoladka 
9. Ziętek P. (2020) Nadżerka żołądka – co to takiego i o czym może świadczyć?. Pobrano z: https://www.doz.pl/czytelnia/a15107 Nadzerka_zoladka__co_to_takiego_i_o_czym_moze_swiadczyc 
10. Kołodziej G., Klasik-Ciszewska S. (2018)Profilaktyka i terapia żywieniowa w chorobie wrzodowej żołądka. Med Rodz. 21(3): 245-251.
11. Kurkumina, a bakteria Helicobacter pylori. Pobrano z: https://www.kurkumina95.pl/info/kurkumina-a-bakteria-helicobacter-pylori.html 
12. Grys A., Kania M., Baraniak J. (2014) Rumianek – pospolita roślina zielarska o różnorodnych właściwościach biologicznych i leczniczych. Postępy Fitoterapii 2. 
13. N. Dalrymple (2018) When a nervous stomach becomes a problem: How teens can eat for their anxious gut.YA HOTLINE. 
14. Mystkowska I., Zarzecka K., Baranowska A., Gugała M. (2016) Mięta pieprzowa (Mentha piperita L.) – roślina zielarska o różnorodnych właściwościach biologicznych i leczniczych. Herbalism nr 1(2).