Nietolerancja laktozy

Nietolerancja laktozy jest często występującym schorzeniem, jednakże równie często mylona jest z alergią na białko mleka krowiego. W rzeczywistości są to dwie odmienne choroby.

Według badań amerykańskich naukowców, odsetek osób nietolerujących laktozy w populacji dorosłych zależy od grupy etnicznej i waha się w granicach 2–30% u osób rasy białej. W Polsce nietolerancja laktozy jest stwierdzana u 30-37% populacji.

Parę słów o laktozie

Laktoza jest dwucukrem składającym się glukozy i galaktozy, który znajduję się w mleku i jego przetworach – stąd nazwa cukier mleczny. Ma ona szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym i przetwórczym (podnosi lepkość artykułu spożywczego, podczas pieczenia brązowieje).

Po spożyciu, laktoza w jelicie cienkim jest trawiona przez enzym laktazę do jej składowych – glukozy i galaktozy.

Co to jest nietolerancja laktozy?

Jedną z podstawowych przyczyn nietolerancji laktozy jest niedobór laktazy. Inaczej mówiąc, dochodzi do wystąpienia objawów klinicznych w wyniku dysproporcji między ilością spożytej laktozy a możliwościami jej trawienia i wchłaniania. Podstawowe objawy to: biegunka u niemowląt; wzdęcia, bóle brzucha, uczucie pełności, burczenie, oddawanie nadmiernych ilości gazów u dzieci starszych, młodzieży i dorosłych. Zasada jest taka: im więcej laktozy zjemy, tym objawy będą bardziej nasilone. Czas wystąpienia objawów waha się od 30 minut do dwunastu godzin po spożyciu produktu zawierającego laktozę.

Można wyróżnić 3 podstawowe postacie kliniczne niedoboru laktazy:

– wrodzony niedobór laktazy (alaktazja) – rzadka choroba, polegająca na bezwzględnym niedoborze laktazy. Objawy występujące to m.in.: biegunki z wodnistymi, kwaśnymi stolcami.
– wtórny niedobór laktazy, który występuje m.in. w przebiegu ostrych zakażeń żołądkowo-jelitowych, enteropatii, mukowiscydozy, choroby Leśniowskiego-Crohna. Wraz z regeneracją śluzówki jelita upośledzona tolerancja laktozy ustępuje.
– pierwotny niedobór laktazy – spotykany bardzo często, jest to postępujące z wiekiem zmniejszenie aktywności laktazy, która w okresie wczesnego dzieciństwa była prawidłowa. Laktaza jest bardzo aktywna w okresie niemowlęcym, po odstawieniu od piersi jej aktywność stopniowo się zmniejsza. To zjawisko jest genetycznie zależne i nieodwracalne.

Rozpoznanie

W diagnostyce wykorzystuje się:

– metody bezpośrednie: pomiar aktywności laktazy w jelicie cienkim

– metody pośrednie: wodorowy test oddechowy (WTO), test doustnego obciążenia laktozą, próba eliminacyjna, ocena pH stolca, badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy.

Najczęściej wykorzystuje się WTO, należy jednak pamiętać o czynnikach zmieniających wynik np. stosowanie antybiotyków, ostra biegunka czy palenie tytoniu.

Źródła laktozy

Głównym źródłem laktozy jest mleko oraz jego przetwory (jogurty, kefiry, maślanki, sery żółte, twarogi, śmietana oraz masło). Niewielkie ilości laktozy znajdziemy również w: pieczywie, płatkach śniadaniowych, zupach w proszku, sosach sałatkowych, margarynie, produktach zawierających mleko w proszku, czekoladzie. Jest ona także stosowana jako podstawowy składnik wielu leków.

Zalecenie dietetyczne

Postępowanie żywieniowe jest wskazane u osób, u których występują objawy kliniczne nietolerancji laktozy. Postępowanie zależy od rodzaju nietolerancji.

W praktyce jest to dieta eliminacyjna – niskolaktozowa lub bezlaktozowa w zależności od rodzaju nietolerancji.

Praktyczne rady:

– rezygnacja lub mocne ograniczenie spożywania mleka

– ograniczenie spożycia przetworów mlecznych do ilości tolerowanych. Fermentowane napoje mleczne – jogurty, kefiry i maślanki – są zwykle dobrze tolerowane ze względu na obniżoną zawartość laktozy w wyniku częściowej fermentacji oraz obecności laktazy z komórek bakterii fermentacji mlekowej.

– korzystanie ze specjalnych produktów mlecznych o obniżonej zawartości laktozy (poniżej 1g/100ml)

– staranne dobieranie produktów spożywczych ze względu na zastosowanie laktozy w przemyśle spożywczym i przetwórczym

– w razie braku oczekiwanych rezultatów eliminacji laktozy, do leczenie można włączyć środek farmakologiczny w postaci beta-galaktozydazy (egzogenny enzym trawiący laktozę), dodawanej do mleka (lub w formie kapsułek czy tabletek, przyjmując je jednocześnie z produktami mlecznymi o stałej konsystencji)

Wapń w diecie bezmlecznej

Stosowanie diety bezmlecznej może zwiększać ryzyko niedoborów wapnia, dlatego zbilansowanie diety w nietolerancji laktozy jest niezwykle ważne (zobacz: dlaczego potrzebujemy wapnia w diecie). Wapń możemy czerpać z ryb, jaj, nasion roślin strączkowych, warzyw kapustnych, grubych kasz czy orzechów.

Modyfikacje dietetyczne są podstawą leczenia wszelkich nietolerancji pokarmowych. Jednakże stosowanie tak restrykcyjnych diet powinno odbywać się pod kontrolą lekarza i dietetyka.