Nietolerancja laktozy. Objawy i zalecenia dietetyczne

Nietolerancja laktozy jest często występującym schorzeniem, jednakże równie często mylona jest z alergią na białko mleka krowiego. W rzeczywistości są to dwie odmienne choroby.

Według badań amerykańskich naukowców, odsetek osób nietolerujących laktozy w populacji dorosłych zależy od grupy etnicznej i waha się w granicach 2–30% u osób rasy białej. W Polsce nietolerancja laktozy jest stwierdzana u 30-37% populacji.

Czym jest laktoza?

Laktoza jest dwucukrem składającym się glukozy i galaktozy, który znajduję się w mleku i jego przetworach – stąd nazwa cukier mleczny. Ma ona szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym i przetwórczym (podnosi lepkość artykułu spożywczego, podczas pieczenia brązowieje).

Po spożyciu, laktoza w jelicie cienkim jest trawiona przez enzym laktazę do jej składowych – glukozy i galaktozy.

Co to jest nietolerancja laktozy?

Jedną z podstawowych przyczyn nietolerancji laktozy jest niedobór laktazy. Inaczej mówiąc, dochodzi do wystąpienia objawów klinicznych w wyniku dysproporcji między ilością spożytej laktozy a możliwościami jej trawienia i wchłaniania. Podstawowe objawy to: biegunka u niemowląt; wzdęcia, bóle brzucha, uczucie pełności, burczenie, oddawanie nadmiernych ilości gazów u dzieci starszych, młodzieży i dorosłych. Zasada jest taka: im więcej laktozy zjemy, tym objawy będą bardziej nasilone. Czas wystąpienia objawów waha się od 30 minut do dwunastu godzin po spożyciu produktu zawierającego laktozę.

Typy nietolerancji laktozy

Można wyróżnić 3 podstawowe postaci kliniczne niedoboru laktazy:

• wrodzony niedobór laktazy (alaktazja) – rzadka choroba, polegająca na bezwzględnym niedoborze laktazy. Objawy występujące to m.in.: biegunki z wodnistymi, kwaśnymi stolcami.
• wtórny niedobór laktazy, który występuje m.in. w przebiegu ostrych zakażeń żołądkowo-jelitowych, enteropatii, mukowiscydozy, choroby Leśniowskiego-Crohna. Wraz z regeneracją śluzówki jelita upośledzona tolerancja laktozy ustępuje.
• pierwotny niedobór laktazy – spotykany bardzo często, jest to postępujące z wiekiem zmniejszenie aktywności laktazy, która w okresie wczesnego dzieciństwa była prawidłowa. Laktaza jest bardzo aktywna w okresie niemowlęcym, po odstawieniu od piersi jej aktywność stopniowo się zmniejsza. To zjawisko jest genetycznie zależne i nieodwracalne.

Diagnostyka

W diagnostyce wykorzystuje się:

• metody bezpośrednie: pomiar aktywności laktazy w jelicie cienkim
• metody pośrednie: wodorowy test oddechowy (WTO), test doustnego obciążenia laktozą, próba eliminacyjna, ocena pH stolca, badanie molekularne polimorfizmu genu laktazy.

Najczęściej wykorzystuje się WTO, należy jednak pamiętać o czynnikach zmieniających wynik np. stosowanie antybiotyków, ostra biegunka czy palenie tytoniu.

Źródła laktozy w diecie. Produkty niewskazane

Głównym źródłem laktozy jest mleko oraz jego przetwory (jogurty, kefiry, maślanki, sery żółte, twarogi, śmietana oraz masło). Niewielkie ilości laktozy znajdziemy również w: pieczywie, płatkach śniadaniowych, zupach w proszku, sosach sałatkowych, margarynie, produktach zawierających mleko w proszku, czekoladzie. Jest ona także stosowana jako podstawowy składnik wielu leków.

Zalecenie dietetyczne przy nietolerancji laktozy

Postępowanie żywieniowe jest wskazane u osób, u których występują objawy kliniczne nietolerancji laktozy. Postępowanie zależy od rodzaju nietolerancji.

W praktyce jest to dieta eliminacyjna – niskolaktozowa lub bezlaktozowa w zależności od rodzaju nietolerancji.

Praktyczne rady:

• rezygnacja lub mocne ograniczenie spożywania mleka
• ograniczenie spożycia przetworów mlecznych do ilości tolerowanych. Fermentowane napoje mleczne – jogurty, kefiry i maślanki – są zwykle dobrze tolerowane ze względu na obniżoną zawartość laktozy w wyniku częściowej fermentacji oraz obecności laktazy z komórek bakterii fermentacji mlekowej.
• staranne dobieranie produktów spożywczych ze względu na zastosowanie laktozy w przemyśle spożywczym i przetwórczym
• w razie braku oczekiwanych rezultatów eliminacji laktozy, do leczenie można włączyć środek farmakologiczny w postaci beta-galaktozydazy (egzogenny enzym trawiący laktozę), dodawanej do mleka (lub w formie kapsułek czy tabletek, przyjmując je jednocześnie z produktami mlecznymi o stałej konsystencji)
• korzystanie ze specjalnych produktów mlecznych o obniżonej zawartości laktozy (poniżej 1g/100ml)

Czy produkty niskolaktozowe są wskazane?

🔎 Codzienne spożywanie mleka o obniżonej zawartości laktozy przez osoby z nietolerancją laktozy w przeprowadzonych badaniach zmniejszało poziom wodoru w oddechu i łagodziło objawy trawienne. Poprawiło także spożycie białka zwierzęcego, wapnia, witaminy A i retinolu, co wpłynęło na lepszy bilans żywieniowy. Wyniki sugerują, że eliminacja produktów mlecznych nie jest konieczna w diecie osób z nietolerancją laktozy. Produkty niskolaktozowe mogą być więc stosowane przez konsumentów, którzy je dobrze tolerują [1].

Wapń w diecie bezmlecznej – jak go uzupełniać?

Stosowanie diety bezmlecznej może zwiększać ryzyko niedoborów wapnia, dlatego zbilansowanie diety w nietolerancji laktozy jest niezwykle ważne (zobacz: dlaczego potrzebujemy wapnia w diecie). Wapń możemy czerpać z ryb, jaj, nasion roślin strączkowych, warzyw kapustnych, grubych kasz czy orzechów.

Modyfikacje dietetyczne są podstawą leczenia wszelkich nietolerancji pokarmowych. Jednakże stosowanie tak restrykcyjnych diet powinno odbywać się pod kontrolą lekarza i dietetyka.

Bibliografia:

1. Jung DH, Nam GM, Lee CK, Kim CH, Lim HS, Lee JY, Lim HS. Changes in Nutritional Status Through Low-Lactose Processed Milk Consumption in Korean Adults With Lactose Intolerance. Clin Nutr Res. 2025 Feb 5;14(1):30-40. doi: 10.7762/cnr.2025.14.1.30. PMID: 39968275; PMCID: PMC11832292.

• Data pierwotnej publikacji: 22.10.2014
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 19.02.2025