Olej z pestek winogron – skład, właściwości i zastosowanie

Pestki winogron, spośród wszystkich elementów winorośli, mają największą koncentrację składników bioaktywnych. W przemyśle winiarskim są materiałem odpadowym. Produkując z nich olej, nie tylko możemy wykorzystać potencjał zdrowotny winogron, a przyczyniamy się do szerzenia koncepcji zero waste. 

Jaki ten potencjał zdrowotny jest, i czy w ogóle warto pokusić się o kupno oleju z pestek winogron? Zobaczmy.

Kwasy tłuszczowe w oleju z pestek winogron

W 100 g produktu znajduje się tylko 10,75 g nasyconych kwasów tłuszczowych. Struktura pozostałych kwasów przedstawia się następująco:

• Jednonienasycone kwasy tłuszczowe – 20,58 g, w tym:
  • Kwas oleopalmitynowy 0,01 g i oleinowy 20,57 g
• Wielonienasycone kwasy tłuszczowe:
  • α- linolenowy (ALA; omega 3) – 0,16 g
  • linolowy (LA; omega 6) – 68,49 g

Przypominam, że korzystny stosunek kwasów omega 6 do omega 3 powinien wynosić maksymalnie 5:1. W tym wypadku jest to:

68,49:0,16= 434:1

Możecie liczyć milion razy, szukać innych danych co do składu procentowego kwasów tłuszczowych, przymknąć jedno oko… to niewiele zmieni. W przybliżeniu i tak stosunek omega 3 do omega 6 będzie mało satysfakcjonujący. Czemu jest on tak istotny? Gdy te proporcje są zaburzone dochodzi do negatywnych zmian profilu lipidowego, spadku wrażliwości insulinowej, wzrostu ryzyka stresu oksydacyjnego, nowotworów, rozwoju otyłości i chorób na tle zapalnym.

Poszukajmy dalej, korzyści płynących z stosowania olej i przyjrzyjmy się uważniej pozostałym składnikom oleju z pestek winogron.

Witamina E i proantocyjanidyny

Zawartość witaminy E w oleju z pestek winogron sięga aż 28,8 mg/100g oleju (co stanowi 3-krotność dziennego zapotrzebowania). W porównaniu do oliwy z oliwek, oferuje dwukrotnie większą ilość witaminy E. Wzmacnia ona naszą odporność, działa neuroprotekcyjnie, przeciwnowotworowo i antyoksydacyjnie przeciwdziałając procesowi starzenia się. Ponadto, reguluje poziom cholesterolu we krwi i ma zastosowanie w kosmetyce jako substancja odżywiająca i pobudzająca regenerację skóry. Zapobiega łupieżowi, wypadaniu i łamliwości włosów.

Wyżej wymieniłam tylko przykłady oddziaływania witaminy E na organizm człowieka. Jest ona dobrze poznanym związkiem, o którym każdy z nas słyszał. Co innego z proantocyjanidynami.

Proantocyjanidyny

Proantocyjanidyny toi grupa polifenoli, zwanych także skondensowanymi taninami. Zyskały sławę ze względu na swoje silne właściwości antyoksydacyjne. Ponadto, korzystne oddziaływanie tych polifenoli wynika z ich zdolności do wiązania konkretnych białek czy do modulowania ścieżek sygnalizacji komórkowej. Zmniejszają ilość wolnych rodników, blokują ich rozprzestrzenianie się, chelatują metale, stymulują mitochondrialne użycie tlenu, transport elektronów, aktywność enzymów w cyklu kwasów cytrynowych, potęgując produkcję energii. Wykazując znacznie silniejsze właściwości antyoksydacyjne niż witamina C, E czy β karoten. Wpływając na sygnalizację komórkową, regulują procesy wzrostu, proliferacji czy apoptozy. Ponadto, udowodniono ich działanie przeciwzapalne, immunostymulujące, antyalergiczne, antybakteryjne i przeciwwirusowe, wazodylatacyjne, przyspieszające gojenie ran. Za chwilę części z tych właściwości przyjrzymy się dokładniej. W wielu badaniach posłużono się ekstraktem proantocyjanidyn pozyskanym z pestek winogron (GSPE) i poniższe dane będą właśnie odnosić się do jego wpływu na organizm.

Ilość GSPE, a więc proantocyjanidyn zależy od  szczepu winogron, z których został on pozyskany: Carignan zawiera ich 112,66 mg/g, Merlot 142,33 mg/g a w Syrah 161,66 mg/g. 

W skład podanego ekstraktu wchodzi aż 12 różnych związków polifenolowych, a są to m.in. 8 flawan-3-ole (katechiny, galusan epigallokatechiny, epikatechiny, procyjanidyny b1, b4 i b2), 3-flawonole (kamferol, kercetyn, mirycytryna), resweratrol i  kwas fenolowy – kwas galusowy. Obecne w pestkach winogron są także skwalen czy dysmutaza nadtlenkowa.

Toksyczna dawka GSPE, nie została do tej pory określona, ze względu na… trudności w jej przekroczeniu. Dla przykładu, dawka 400 mg/dzień przyjmowana przez 12 tygodni lub  2500 mg/dzień przez  4 tygodnie, była dobrze tolerowana, nie powodowała efektów ubocznych i przede wszystkim była skuteczna;). 

Pogromca drobnoustrojów

Proantocyjanidny, dzięki dużej zawartości grup hydroksylowych zapobiegają adhezji i agregacji bakterii, zmniejsza produkcję biofilmu i stan zapalny. Ponadto, polifenole wiążą żelazo i cynk, czyli pierwiastki niezbędne do procesów życiowych drobnoustrojów. W ten sposób składniki te stają się dla nich niedostępne. Dodatkowo, GSPE obniża wirulentność bakterii. Ogranicza wzrost m.in. E. coli, P. aeruginosa, Microccocus luteus, S. aureus, Aspergillus Niger i Fusarium oxysporum. 

GSPE  działa także przeciwwirusowo, m.in. w stosunku do wirusa wątroby typu B.

Opatrunek na serce

GSPE ogranicza peroksydację lipidów, obniża ciśnienia krwi, stężenie homocysteiny i poziom białka CRP. Reguluje gospodarkę lipidową, pobudzając zwrotny transport i usuwanie cholesterolu do żółci. Obniża stężenie trójglicerydów, apolipoproteiny B i zmniejsza ryzyko miażdżycy. 

Proantocyjanidyny ograniczają starzenie się śródbłonka i działają wazodylatacyjne, obniżając w ten sposób ciśnienie krwi. U pacjentów przyjmujących 300 mg GSPE przez okres 6 tygodni odnotowano o 5,6% niższe skurczowe ciśnienie. Efekt był tym silniejszy im większe wartości ciśnienia przed interwencją.

Profilaktyka chorób nowotworowych

Przeciwnowotworowe działanie GSPE opiera się na zwiększeniu potencjału antyoksydacyjnego organizmu. Proantocyjanidyny zapobiegają oksydacji białek i  peroksydacji lipidów, przeciwdziałają tworzeniu się nadtlenku wodoru, zabezpieczają DNA przed uszkodzeniem, eliminując  aniony nadtlenkowe, rodniki hydroksylowe i zwiększając ilość naturalnych przeciwutleniaczy w organizmie:  peroksydazy glutationowej, dyzmutazy nadtlenkowej, katalazy i glutationu.

Ponadto, wykazują działanie antyprolifracyjne i antyangiogenne (zapobiegające tworzeniu się naczyń włosowatych, odżywiających komórki nowotworowe). GSPE bezpośrednio wiążą się z cząsteczkami sygnałowymi zaangażowanymi w wiele procesów komórkowych i regulujących aktywność komórki. Polifenole pestek winogron indukują apoptozę, wstrzymują cykle komórkowe i zmiany przerzutowe.

Nie bez znaczenia pozostaje wpływ na florę bakteryjną okrężnicy. Proantocyjanidyny zwiększają liczebność Ruminococcaceae i Lachnospiraceae spp., bakterii wykazujących zdolność indukowania apoptozy w komórkach wątroby.

Wśród badań znajduje się wiele przesłanek dotyczących skuteczności GSPE jako środka wspomagającego chemioterapię, zwiększając jej skuteczność i ograniczając skutki uboczne.  Kluczowym jest, że proantocyjanidyny, z nieznanych przyczyn, działają swoiście w stosunku do nowotworowych komórek. Tak, jakby były świadome, że to właśnie te komórki należy zniszczyć a inne, zdrowe pozostawiają w spokoju. Nowotwory płuc, piersi, żołądka, jelita grubego, prostaty, trzustki, wątroby, skóry czy leukemia są to tylko przykłady nowotworów, w których GSPE potencjalnie może mieć znaczenie w leczeniu czy prewencji.

Suplement na otyłość i lek na zespół metaboliczny

GSPE hamuje aktywność neuropeptydów związanych z konsumpcją pożywienia oraz nasila uczucie sytości dzięki pobudzeniu aktywności GLP-1. Ponadto, ogranicza aktywność enzymów trawiennych tj. amylaza i lipaza. Skutkuje to zmniejszoną absorpcją tłuszczów i glukozy. Polifenole regulują także sygnalizację między mózgiem a jelitami oraz funkcje inkretyny. Suplementacja proantocyjanidynami sprzyja utracie masy ciała, przeciwdziałając otyłości. 

🔎 Spożywanie produktów z winogron może skutkować istotnym obniżeniem masy ciała i wskaźnika masy ciała u osób otyłych, zwłaszcza gdy używa się ekstraktu z pestek winogron. Naukowcy podkreślają, że potrzeba dalszych badań, ale wyniki są obiecujące [14].

Vitis davidii Foex  jest  odmianą winorośli stosowaną w tradycyjnej medycynie chińskiej. GSPE obniża hiperinsulinemię, pobudzając sekrecję adiponektyn. Hamuje apoptozę i dysfunkcję komórek β trzustki. Ponadto, polifenole zwiększają sekrecję insuliny, poprawiając wrażliwość insulinową i obniżając poposiłkową glikemię. Ochrona przed cukrzycą opiera się także na regulacji aktywności lipazy i α-gluozydazy, zmniejszeniu nasilenia stanu zapalnego i poziomu stresu antyoksydacyjnego komórki, a także poprawie funkcji trzustki, związanej z wzrostem Clostridium XIVa, Roseburia i Prevotella.

Dłuższe życie i hamowanie neurodegeneracji

Proantocyjanidyny mogą skutecznie przeciwdziałać chorobom neurodegeneracyjnym tj. chorobie Parkinsona czy Alzheimera. Dzięki zdolności wiązania żelaza, hamują procesy prooksydacyjne i ograniczają aktywność 6-hydroksydopaminy, neurotoksyny kluczowej w rozwoju choroby Parkinsona. Znacząco zapobiegają odkładaniu się β-amyloidu, który zaburza funkcjonowanie mózgu u osób chorych na Alzheimera. Właściwości te wynikają z aktywności antyoksydacyjnej GSPE i są silniejsze niż w przypadku innych powszechnie znanych polifenoli. GSPE reguluje wewnątrzkomórkową zawartość jonów wapnia oraz tworzenie tlenku azotu, ty samym hamując ekscytotoksyczność (neurotoksyczność spowodowaną nadmierną stymulacją neuronów przez glutation).

Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko depresji. Proantocyjanidyny mogą przeciwdziałać pogorszeniu stanu psychicznego dzięki pobudzeniu osi przysadkowo-podwzgórzowo-nadnerczowej, układu seratoninoergicznego a także neurogenezy. Ponadto zapobiegają wolnorodnikowym uszkodzeniom DNA i oddziałują na ekspresję sirtuiny 1, białka znanego m.in. z aktywacji genów długowieczności. 

Gojenie ran

Rola GSPE polega na mobilizacji organizmu do nasilonej produkcji składników zaangażowanych w naprawę zniszczonej tkanki a także zwiększenie ilości wolnych rodników w obrębie rany. Wolne rodniki, mimo złej sławy, w tym wypadku wykazują korzystne działanie – niszczą potencjalnie patogenne bakterie oraz stymulują proliferację komórek, tworzenie tkanki łącznej jak i nowych naczyń. Ponadto, GSPE zwiększa w tkance zawartość tenascyny, białka zaangażowanego w odbudowę tkanki, dokładniej w formowanie tkanki ziarninowej. Nie zostaje on obojętny także w stosunku do VEGF, zwiększając jego ilość i w ten sposób stymulując unaczynienie nowej tkanki. 

Precz astmie

GSPE hamuje zapalenie górnych dróg oddechowych, stając się potencjalnym lekiem w walce z astmą.

Sprawny przewód pokarmowy

Znacząca część proantocyjanidyn po spożyciu zostaje zmetabolizowana przez mikroflorę, nie zostając wchłonięta przez nabłonek jelit. GSPE  wspomagają na wiele sposobów barierę jelitową. Polifenole te przyczyniają się do znaczącego zwiększenia liczebności Bifidobacterium, Lactobacillus spp, jednocześnie obniżając populację Clostridium spp. 

Pestki winogron minimalizują uszkodzenia okrężnicy dzięki zmniejszeniu poziomu markerów zapalenia.

Ponadto, GSPE może zapobiegać chorobom nerek, będących skutkiem wysokotłuszczowej diety. Dieta wysokotłuszczowa przyczynia się do wzrostu ilości TG, zwiększa ilość markerów stresu oksydacyjnego, uszczupla zasoby miedzi, niszczy strukturę nerek. Suplementacja tymi polifenolami  skutkowała częściowym cofnięciem się uszkodzeń i obniżeniem poziomu TG.

Zdrowe oczy

Korzystne działanie prawdopodobnie związanie jest ze wzrostem aktywności enzymów antyoksydacyjnych i hamowaniem czynników prooksydacyjnych, zabezpieczając uszkodzeniu oczu.

Osteoporoza nie straszna

Polifenole pestek winogron przeciwdziałają utracie masy kostnej, pobudzają aktywność osteoblastów a także ograniczają zapalenie ochrzęstnej.

Olej z pestek winogron – jak go używać?

Pozostaje nam pytanie jak stosować ten olej by w pełni wykorzystać jego potencjał?

Tak jak w przypadku innych olei, poleca się przechowywanie go w szklanej, ciemnej butelce z dala od źródła światła. Najlepiej spożyć go w ciągu 3 miesięcy od otworzenia butelki. Zalecenia te wynikają z wysokiej zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, łatwo ulegającym utlenieniu. 

Olej z pestek winogron stanowi przyjemny dodatek do sałatek, surówek czy sosów serwowanych na zimno, ze względu na to, że jest neutralny, prawie bezsmakowy.

Jego punkt dymienia jest nieco wyższy niż w przypadku innych znanych olei. Wynosi około 211 ◦C (dla porównania – przypadku oliwy z oliwek to 210 ◦C, oleju kokosowego 176 ◦C. Mimo tak wysokiej temperatury dymienia korzystniejsze będzie stosowanie go na zimno, ewentualnie do krótkiego podsmażenia czy pieczenia.

Podsumowując, olej z pestek winogron jest zasobny w związki o szerokim i bardzo korzystnym działaniu. Jednakże stosując go musimy pamiętać o dostarczeniu sporej dawki źródeł kwasów omega 3, by czerpać z korzyści zdrowotne i sobie nie zaszkodzić. 

Bibliografia:

1. Jarosz M, Rychlik E, Stoś K, Wierzejska R, Wojtasik A, Charzewska J, i in. Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa: Instytut Żywności i Żywienia; 2017. 
2. Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 303.
3. Olej z pestek winogron – czy warto stosować? [Internet]. Akademia Długowieczności. 2019 [cytowane 2 maj 2020]. Dostępne na: https://longevitas.pl/olej-z-pestek-winogron-czy-warto-stosowac/
4. Unusan N. Proanthocyanidins in grape seeds: An updated review of their health benefits and potential uses in the food industry. Journal of Functional Foods. 1 kwiecień 2020;67:103861. 
5. Grape-seed Extract Kills Laboratory Leukemia Cells, Proving Value Of Natural Compounds [Internet]. ScienceDaily. [cytowane 2 maj 2020]. Dostępne na: https://www.sciencedaily.com/releases/2008/12/081231005257.htm
6. As colorectal cancer gets more aggressive, treatment with grape seed extract is even more effective, study shows [Internet]. ScienceDaily. [cytowane 2 maj 2020]. Dostępne na: https://www.sciencedaily.com/releases/2013/01/130117105843.htm
7. Grape seed and skin extract: A weapon in the fight against kidney disease caused by high-fat diets [Internet]. ScienceDaily. [cytowane 2 maj 2020]. Dostępne na: https://www.sciencedaily.com/releases/2013/02/130228124640.htm
8. Grape Seed Extract Help Speed Up Wound Recovery, Study Suggests [Internet]. ScienceDaily. [cytowane 2 maj 2020]. Dostępne na: https://www.sciencedaily.com/releases/2002/12/021204081709.htm
9. Grape seed promise in fight against bowel cancer [Internet]. ScienceDaily. [cytowane 2 maj 2020]. Dostępne na: https://www.sciencedaily.com/releases/2014/02/140214092004.htm
10. Izadpanah A, Soorgi S, Geraminejad N, hosseini M. Effect of grape seed extract ointment on cesarean section wound healing: A double-blind, randomized, controlled clinical trial. Complementary Therapies in Clinical Practice. 1 maj 2019;35:323–8. 
11. Lai X, Kang X, Zeng L, Li J, Yang Y, Liu D. The protective effects and genetic pathways of thorn grape seeds oil against high glucose-induced apoptosis in pancreatic β-cells. BMC Complementary and Alternative Medicine. 9 styczeń 2014;14(1):10. 
12. Ahn S-H, Kim HJ, Jeong I, Hong YJ, Kim M-J, Rhie D-J, i in. Grape seed proanthocyanidin extract inhibits glutamate-induced cell death through inhibition of calcium signals and nitric oxide formation in cultured rat hippocampal neurons. BMC Neuroscience. 3 sierpień 2011;12(1):78. 
13. Tabele składu i wartości odżywczej żywności [Internet]. Księgarnia Medyczna PZWL. [cytowane 2 maj 2020]
14. Goudarzi MA, Sohrabi Z, Hashempur MH, Nosratabadi S, Namkhah Z, C T Clark C, Haghighat N. Does the Grape Products Intake has an Effect on Body Weight in Adults: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Controlled Trials. Curr Drug Targets. 2023 Dec 21. doi: 10.2174/0113894501272740231219072525. Epub ahead of print. PMID: 38141198.

• Data pierwotnej publikacji: 23.05.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 30.12.2023