ORS. Doustne płyny nawadniające – jak stosować i czy można je zrobić samemu?

Częste przypadki odwodnienia występują przy biegunce, wymiotach bądź wysokiej gorączce. By nie dopuścić do pogłębienia tego stanu, należy zadbać o prawidłowe nawodnienie. Można wtedy sięgnąć po saszetki ORS bądź przygotować własny płyn nawadniający. Badania wykazały, że istnieją napoje, które nawadniają organizm lepiej niż woda, a nawet porównywalnie nawadniają jak ORS. Mogą być one pomocne w prewencji odwodnienia. 

ORS: co to takiego?

ORS, czyli doustne płyny nawadniające (z ang. oral rehydration solution) to jedna ze skuteczniejszych metod zwalczających umiarkowane odwodnienie. Zawierają glukozę i elektrolity, takie jak sód i potas. Poprzez połączenie glukozy i elektrolitów powodują one zwiększoną absorpcję wody w jelitach. Glukoza występująca w tym płynie wspiera prawidłowe wchłanianie sodu (Nunez, 2022).

Jak stosować ORS?

ORS możemy dostać w każdej aptece bez recepty. Najczęściej występują one w formie saszetek z proszkiem bądź tabletek musujących. Popularnym ORS jest preparat o nazwie handlowej: Orsalit, który jest dostępny jako proszek do sporządzenia płynu doustnego. Orsalit zawiera węglowodany w tym cukry, sól, cytryniany, chlorki, sód i potas. (Medicover, n.d.). W aptekach występują także gotowe do spożycia płyny nawadniające np. w postaci kleiku dla niemowląt i wiele innych ORSów. Płyny te należy podawać w odpowiedniej dawce, aby zapobiec odwonieniu podczas biegunki.

Przy łagodnym i średnim odwodnieniu należy podać choremu płyny w dawce od 50 do 100 ml/kg w ciągu 3-4 godzin. W tych ilościach mogą być podawane zarówno ORSy kupione w aptece, jak i domowa mieszanina przygotowana z cukru i soli. (Grodowska, 2023). Dodatkowo od 5 do 10 ml/kg po każdym epizodzie biegunki bądź wymiotów. (Maternal, 2006). Stosowanie i dawkowanie jest zależne od stopnia odwodnienia i zaleceń lekarza. W przypadku ostrej biegunki należy niezwłocznie wdrożyć specjalny środek nawadniający. Biegunka ta objawia się bardzo licznymi wodnistymi wypróżnieniami, które czasem występują z domieszką krwi, bólem brzucha i gorączką. (Sajór, 2023). Należy w tym wypadku zastosować ORS i skonsultować się z lekarzem. (Medicover, n.d.).

ORS dla dzieci i niemowląt

ORS są bezpieczne dla dzieci i niemowląt. Dzieci są bardziej podatne na odwodnienie w porównaniu z osobami dorosłymi. Istnieją produkty stricte przeznaczone dla danej grupy wiekowej. Informacje o grupie, dla której jest przeznaczony ten nawadniający suplement diety, powinny znajdować się w opisie produktu.  (Nunez, 2022). Jednak jest bardzo prawdopodobne, że odwodnione dziecko odmówi wypicia ORS z uwagi na obecność sodu i potasu, które nadają mu słony smak. W tym wypadku zaleca się stosowanie smakowych ORS. (Loo et al., 2004). Dla niemowląt natomiast zalecane i dostępne są jedynie bezsmakowe ORS.

Aby uniknąć odwodnienia u niemowlęcia, należy dostosować odpowiednią ilość karmienia, która będzie się zwiększać np. podczas upałów. Można także rozważyć podawanie wody. Jednak jeśli wystąpią objawy odwodnienia u niemowlaka należy wdrożyć specjalistyczne ORSy. Saszetki do przygotowania płynów nawadniających występują także w smakach owocowych, które nadają im przeważnie sztuczne dodatki do żywności. Jednak dane preparaty posiadają odpowiednią certyfikację, a substancje dodatkowe nie zagrażają zdrowiu. Kupienie płynów nawadniających o smaku owocowym na pewno ułatwi odwodnionemu dziecku wypicie danego płynu i uzupełnienie elektrolitów. 

Kiedy wdrożyć doustne płyny nawadniające?

Na początku biegunki u dorosłych, aby zapobiec odwodnieniu, można rozpocząć doustną terapię nawadniającą (ORT) płynami dostępnymi w domu. Najlepiej sprawdzi się mleko, sok pomarańczowy oraz przygotowany w domu roztwór cukru i soli. Warto mieć na uwadze, że w bakteryjnej biegunce nie powinno się stosować mleka, ponieważ może ono zwiększyć namnażanie patogenów i nasilić biegunkę. (Grodowska, 2023). Ogólnie zalecane jest spożywanie przetworów mlecznych o niskiej zawartości tłuszczu i tych fermentowanych, w zakresie tolerancji. Istnieją dowody, które sugerują, że fermentowane produkty mleczne, takie jak jogurt, mogą przynosić pewne korzyści w łagodzeniu i zapobieganiu ostrej biegunki. Należy pamiętać, że podrażnienie układu trawiennego może wywołać przejściowy niedobór enzymu potrzebnego do trawienia laktozy, powodując jej krótkotrwałą nietolerancję. Jednak jest to przejściowy etap, a organizm zaczyna z powrotem trawić laktozę po powrocie do zdrowia. (Diarrhea, 2021)

Jeśli nastąpi odwodnienie najlepiej jest wdrożyć ORS bądź w łagodnych przypadkach domowo sporządzoną mieszankę. ORSy można stosować we wszystkich przypadkach odwonienia z wyjątkiem najcięższych, które wymagają hospitalizacji. W przypadku dziecka należy od razu podać płyny nawadniające. (Maternal, 2006).

Jak przygotować elektrolity w domu?

Mieszaninę cukru i soli można przygotować w domu w następujący sposób: Do butelki z 1 l wody należy wsypać 6 łyżeczek cukru i pół łyżeczki soli, po dodaniu mieszać, dopóki sól i cukier się nie rozpuszczą. Cukier można zastąpić dwoma łyżkami miodu. Pomimo iż cukier nie jest zalecany w większych ilościach, nie powinniśmy obawiać się jego nadmiaru w tych płynach. Cukier jest istotnym składnikiem ORSów. Glukoza wspomaga wchłanianie płynów i soli przez jelita. Należy jednak przestrzegać zalecanych proporcji i nie dodawać do nich nic poza solą i cukrem/miodem. (Maternal, 2006). Domowe płyny nawadniające są dobrym rozwiązaniem w nagłych przypadkach. Ze względu na ich prosty skład możemy je przygotować w każdej chwili. (Nunez, 2022). 

Regularne picie wody jest bardzo ważne. Wpływa ona na odpowiednie funkcjonowanie wszystkich komórek naszego ciała, nawodnienie, ale także na samopoczucie. Czasem, dla poprawy nawodnienia, warto wybrać inny napój niż czysta woda. Podczas badań przeprowadzanych w Szkocji okazało się, że odtłuszczone i pełnotłuste mleko oraz sok pomarańczowy w porównaniu z wodą nawadniają dużo lepiej. Wynika to z obecności cukrów i elektrolitów w ich składzie. (Mindy, 2021). Odtłuszczone mleko jest porównywalnie nawadniające jak ORS. Patrząc na skład tego mleka i ORS wartości wody, węglowodanów, elektrolitów itp. są bardzo porównywalne. (Maugham et al., 2016). Więc jeśli ORS nie jest zalecone przez lekarza, warto spróbować nawadniania sokiem, bądź mlekiem, dostępnymi w każdy sklepie.

Nie oznacza to, że powinniśmy pić mleko lub sok pomarańczowy zamiast wody. Jednak w przypadku potrzeby lepszego i skuteczniejszego nawodnienia warto sięgnąć po te napoje, dostarczając przy tym także i wodę. Ważne, aby podczas odwodnienia sięgać po apteczne ORS, które są specjalnie przygotowywane i wartości wszystkich ich składników są adekwatnie dobrane do tego stanu.

Możliwe skutki uboczne ORSów

Stosowanie ORS jest bezpieczną i efektywną formą leczenia odwodnienia. Jeśli nie jest przygotowana bądź stosowana odpowiednio, może powodować hipernatremię, czyli zbyt dużą ilość sodu we krwi, (Nunez, 2022) co może powodować nudności, wzmożone pragnienie, brak apetytu, drgawki itp. W przypadku wystąpienia skutków ubocznych należy skontaktować się z lekarzem.

Przeciwwskazania. Kto nie powinien stosować ORS?

Istnieją także grupy osób, które powinny skontaktować się z lekarzem przed zastosowaniem ORS. Są to m.in. osoby cierpiące na choroby nerek, serca oraz cukrzycę. Płyny te mogą podnieść poziom cukru we krwi. Ze względu na to osoby chorujące na cukrzycę powinny zachować szczególną ostrożność podczas tej terapii. Orsalit nie może być stosowany w przypadku osób z niedrożnością jelit oraz wstrząsem hemodynamicznym. Ważne jest, aby nie stosować ORS w przypadku silnego odwodnienia. Objawami silnego odwodnienia będą brak oddawania moczu, zapadnięte oczy, suchy język, suchość w ustach oraz zimne dłonie i stopy. W tym wypadku należy udać się do szpitala. (Mehta, 2022).

Podsumowanie

Pomimo iż ORS są bezpieczne dla zdrowia, przed ich zastosowaniem warto skontaktować się z lekarzem w celu określenia powagi sytuacji. Leczenie łagodnego i umiarkowanego odwodnienia może odbywać się w domu. Należy wtedy stosować się do zaleceń podanych w opisie produktu lub uzyskanych od lekarza. Jednak ciężkie odwodnienie wymaga hospitalizacji i profesjonalnej opieki. ORS jest bezpiecznym i skutecznym środkiem do leczenia odwodnienia u dzieci i niemowląt. Smakowe płyny nawadniające mogą ułatwić ich spożycie. W przypadku chęci nawodnienia organizmu np. po intensywnym treningu można sięgnąć po odtłuszczone lub pełnotłuste mleko oraz sok pomarańczowy, które skutecznie nawadniają. 

Bibliografia: 

1. Diarrhea. (2021, July 1). https://dairynutrition.ca/en/nutrition-and-health/gut-health/diarrhea
2. Grodowska, L. M. A. (2023, March 10). Dieta w ostrej biegunce – nawodnienie to priorytet – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej
3. Loo, D. M. W. M. T., Van Der Graaf, F., & Ten, W. T. A. (2004). The Effect of Flavoring Oral Rehydration Solution on its Composition and Palatability. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 39(5), 545–548.
4. Maternal, Newborn, Child & Adolescent Health & Ageing. (2006, January 1). Oral rehydration salts., https://www.who.int/publications/i/item/WHO-FCH-CAH-06.1
5. Maughan, R. J., Watson, P., Cordery, P., Walsh, N. P., Oliver, S. J., Dolci, A., Rodríguez-Sánchez, N., & Galloway, S. D. R. (2016). A randomized trial to assess the potential of different beverages to affect hydration status: development of a beverage hydration index. The American Journal of Clinical Nutrition, 103(3), 717–723
6. Medicover. (n.d.). Orsalit. Centrum Medyczne Medicover. https://www.medicover.pl/leki/orsalit/#dawkowanie-preparatu
7. Mehta, P. (2022, July 27). What is oral rehydration therapy for children? WebMD. https://www.webmd.com/children/what-is-oral-rehydration-therapy-children
8. Mindy Millard-Stafford, Teresa K. Snow, Michael L. Jones, and HyunGyu Suh. 2021. The Beverage Hydration Index: Influence of Electrolytes, Carbohydrate and Protein. Nutrients. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8465972/
9. Nunez, K. (2022, April 6). How oral solutions help to manage dehydration. Healthline.
10. Biegunka – zalecenia i przeciwwskazania dietetyczne – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej