Niedrożność jelit. Objawy, przyczyny, dieta i leczenie

Niedrożność jelit to stan chorobowy, do którego dochodzi, gdy światło jelita zostaje całkowicie bądź częściowo zablokowane. Prowadzi to do zatrzymania bądź zaburzenia transportu treści przez przewód pokarmowy. Niedrożność może występować zarówno w jelicie cienkim, jak i w jelicie grubym. Występuje wiele przyczyn zewnętrznych i wewnętrznych, które mogą powodować tę przypadłość. Jej najczęstszymi objawami będą: ból w podbrzuszu, wymioty, nudności, wzdęcia i zaparcia. (Smith, 2023) 

Rodzaje niedrożności jelit

Niedrożność może być zlokalizowana w jelicie cienkim bądź grubym. Jednak w większość przypadków diagnozowana jest niedrożność jelita cienkiego (około 80%). (Professional, n.d.). Wewnętrzną (mechaniczną) przyczyną niedrożności jelita jest znajdująca się w nim blokada uniemożliwiająca przemieszczanie się treści. Przyczyna ta występuje w świetle jelita. Jelito może być zablokowane częściowo lub całkowicie. Zewnętrzne (fizjologiczne) przyczyny natomiast obejmują różnego rodzaju choroby, które upośledzają perystaltykę jelit. W tym wypadku nie występuje blokada, mimo to jelita nie przemieszczają treści. Wskutek czego następuje zatrzymanie treści pokarmowej w jelitach. (Small Bowel Obstruction, n.d.).  

Przyczyny niedrożności jelit

Najczęstszymi zewnętrznymi przyczynami niedrożności jelit są: zrosty pooperacyjne, nowotwory uciskające na jelita, ale także przepukliny pępkowe i pachwinowe. Choroba Leśniowskiego-Crohna i zapalenie wyrostka robaczkowego także mogą przyczyniać się do powstania niedrożności. Przyczyny wewnętrzne są zdecydowanie mniej powszechne. Niedrożność z przyczyn wewnętrznych może nastąpić w skutek połknięcia ciała obcego. Jeśli dane ciało utknie w świetle jelita, będzie tworzyć barierę dla treści pokarmowej, uniemożliwiając jej dalszy transport. (Smith, 2023). 

Objawy niedrożności jelit

Bardzo ważne jest niebagatelizowanie symptomów, które daje organizm. Przy niedrożności jelit ważne jest zwrócenie uwagi na rodzaj bólu brzucha i współistniejące objawy. W tym przypadku najczęściej występuje kolkowy ból brzucha, ból w podbrzuszu, skurcze lub wzdęcia. W niedrożności również charakterystycznymi objawami będą: nudności, brak apetytu. Późnymi objawami będą: zaparcia w przypadku całkowitej niedrożności jelit lub biegunki w częściowej niedrożności jelit oraz wymioty. Jeśli występuje u nas ból brzucha wraz z wymienionymi powyżej objawami, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. (Detz et al., 2021b). U dzieci występują takie same objawy jak u dorosłych. Jednak możemy zaobserwować u nich także: gorączkę, krew w stolcu, twardy i spuchnięty brzuch, ale także apatię. (Professional, n.d.). 

Jak przebiega diagnostyka?

Jeśli zaobserwujemy u siebie objawy mogące oznaczać niedrożność jelit, należy jak najszybciej udać się do lekarza. Na kontroli będzie przeprowadzony pełen wywiad, w którym będzie zawarta historia zdrowotna. Wywiad będzie pomocy w zaobserwowaniu czynniki ryzyka, które mogą przyczynić się do powstania niedrożności. Do tych czynników zalicza się: przebyte operacje jamy brzusznej lub miednicy, przepuklinę, chorobę Leśniowskiego-Crohna, wcześniejszą radioterapię lub połknięcie ciała obcego. (Detz et al., 2021). Także będą wykonane badania obrazowe i laboratoryjne. Badania pomagające zdiagnozować chorobę to m.in. rentgen jamy brzusznej, USG, rezonans magnetyczny, kolonoskopia. Rola kolonoskopii ogranicza się do diagnostyki niedrożności jelita grubego. Ma na celu również wykluczenie innych przyczyn niedrożności. (Catena et al., 2019)

Jak przebiega leczenie niedrożności? 

Sposób leczenia w głównej mierze zależy od przyczyny i zaawansowania niedrożności. Nieoperacyjne leczenie jest stosowane w przypadku pacjentów z lekką, bądź częściową niedrożnością. Stosuje się sondę nosowo-żołądkową, terapię zastępczą płynami oraz środki wspomagające. Sonda nosowo-żołądkowa ma na celu załagodzenie rozdęcia w pobliżu niedrożności. Jednak operacja może okazać się konieczna, gdy terapia zachowawcza okazuje się nieskuteczna lub gdy pogorszy się stan kliniczny pacjenta.

W przypadku kompletnej lub zaawansowanej niedrożności, występującej przepukliny czy w przypadku występujących komplikacji takich jak perforacja, będzie konieczna operacja. Czas trwania takiej operacji zależy od zaawansowania przypadku i od jego etiologii. Rekonwalescencja po operacji jest długa i może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. (Smith, 2023). Po skutecznym leczeniu pacjenci odczuwają znaczną poprawę, muszą jednak przez wyznaczony czas stosować dietę wspomagającą powrót do pełni zdrowia. Należy pamiętać, że niedrożność jelit może być stanem zagrażającym życiu. A więc ważne jest skontaktowanie się z lekarzem, jeśli tylko zauważymy objawy, aby wdrożyć leczenie, zanim pojawią się powikłania. (Professional, n.d.)

Konsekwencje niedrożności jelit

Pacjent powinien w miarę szybko wrócić do pełni zdrowia, jeśli niedrożność jest zdiagnozowana i prawidłowo leczona. Operacyjne leczenie wydaje się bardziej skuteczne i w mniejszej ilości przypadków występują nawroty. W przypadku nieoperacyjnego leczenia, prawdopodobieństwo nawrotów jest dużo większe. (Smith, 2023). Niedrożność powoduje ograniczony dopływ krwi do niektórych części jelita, doprowadzając do obumarcia tkanki, która jest jedną z komplikacji. Może to przyczyniać się do poważnych infekcji, a nawet śmierci. Wskutek niedrożności może także wystąpić perforacja, zapalenie otrzewnej lub sepsa. (Professional, n.d.).

Niedrożność z powodu połknięcia ciała obcego

Fitobezoary mogą powstawać w skutek połknięcia niełuskanych nasion słonecznika lub dyni, ale także owoców z nasionami lub pestkami. Fitobezoary to rodzaj bezoaru, masy uwięzionej w przewodzie pokarmowym. Składają się z niestrawionego materiału roślinnego. Mogą przyczynić się do powstania niedrożności, ale także zaparć czy wrzodów. Bezoary nasion rzadko powodują niedrożność jelita cienkiego, zwłaszcza u dorosłych. Najczęściej zgłaszane przypadki dotyczą dzieci i młodzieży. Czynniki ryzyka niedrożności jelit z powodu bezoarów nasion to m.in. wcześniejsza operacja żołądka, spożywanie produktów bogatych w błonnik i złe nawyki żywieniowe. (Shirly S. 2021) 

Niedrożność jelit z powodu połknięcia ciała obcego u dzieci jest bardziej możliwa i częstsza. Ze względu na to, iż dzieci w wieku od 6 miesięcy do 3 lat biorą wszystko do ust, często zdarza się połknięcie ciała obcego. Większość jest wydalana samoistnie, bez powikłań. W razie połknięcia przez dziecko jakiegoś niegroźnego ciała obcego należy obserwować stolec. Jeśli jednak nie zostanie ono wydalone w ciągu tygodnia lub pojawią się objawy niedrożności jelit bądź perforacji, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem i udać do szpitala. Objawy niedrożności jelit lub perforacji u dzieci to m.in. silny ból brzucha, gorączka, wymioty czy krwawe stolce. (Ji Hyuk Lee. 2018)

Dieta w niedrożności jelit

Niektóre produkty żywnościowe przechodzą przez nasz przewód pokarmowy nie za dobrze rozdrobnione. Są to m.in. skórki, nasiona, pestki owoców i warzyw, rabarbar, seler, kukurydza, sałata grzyby itp. Mogą one zwiększyć ryzyko wystąpienia niedrożności jelit. Jeśli wystąpi niedrożność bądź jest się w grupie ryzyka należy wdrożyć dietę ubogoresztkową. (NHS. 2022). Kto znajduje się w grupie ryzyka? Są to osoby, które przeszły operację w okolicy jamy brzusznej bądź miednicy, osoby chorujące na chorobę Leśniowskiego-Crohna, zmagające się z nowotworem w podbrzuszu oraz po radioterapii. Osoby będące w grupie ryzyka, powinny stosować dietę ubogoresztkową, która może ochronić ich przed wytworzeniem się niedrożności. Dieta ubogoresztkowa ma na celu oszczędzanie jelit poprzez wyeliminowanie z diety produktów bogatych w błonnik. (Szpital Uniwersytecki.). W tej diecie ważne jest ograniczenie spożycia błonnika, szczególnie tego nierozpuszczalnego. Także pomocne będzie spożywanie od 6 do 8 małych posiłków zamiast trzech dużych. Istotne tutaj może okazać się także dobre przeżuwanie jedzenia. (Queendsland. 2022.).

Dietę w leczeniu niedrożności jelit można podzielić na cztery etapy

Dzień lub dwa przed operacją może być zalecona dieta zawierająca tylko klarowne płyny. Ma to na celu oczyszczenie jelit. W zależności od zaawansowania niedrożności od 2/3 dnia po operacji, gdy jelita zaczną prawidłowo funkcjonować można rozpocząć wprowadzanie czteroetapowego leczenia dietetycznego. W pierwszym etapie stosuje się tylko klarowne płyny. Klarowne płyny to m.in. woda, herbata, czarna kawa, sok owocowy bez miąższu. W drugim etapie można wprowadzić wszelkie formy płynów. Ważne jest, aby resztę płynów wprowadzać powoli i obserwować tolerancję organizmu. W trzecim etapie można wprowadzić gładką żywność o niskiej zawartości błonnika. Tak jak w etapie drugim, produkty należy wprowadzać stopniowo. O przejściu do trzeciego etapu, jak i każdego innego poinformuje lekarz bądź dietetyk. Gdy jelita pracują właściwie i nie występują żadne objawy nawrotu niedrożności po wprowadzeniu nowych produktów, można przejść do etapu czwartego. Na tym etapie można wprowadzać pokarmy miękkie, o niskiej zawartości błonnika. (NHS. 2022).

Podsumowanie

Bardzo istotne jest skontaktowanie się z lekarzem, gdy tylko zaobserwujemy u siebie jakiekolwiek z objawów niedrożności. Wykonanie pełnej diagnostyki i wprowadzenie leczenia we wczesnym stadium jest kluczowe. Konsekwencje nieleczonej niedrożności mogą być bardzo poważne i prowadzić nawet do śmierci. Dietoterapia jest niezbędnym elementem powrotu do zdrowia. Ważne jest powolne wprowadzanie produktów i działanie z zaleceniami lekarza bądź dietetyka. Gdy podczas stosowania diety powrócą objawy niedrożności należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Catena, F., De Simone, B., Catena, F., Di Saverio, S., Sartelli, M., & Ansaloni, L. (2019). Bowel obstruction: a narrative review for all physicians. World Journal of Emergency Surgery, 14(1). https://doi.org/10.1186/s13017-019-0240-7
2. Department of Nutrition and Dietetics NHS (2022 listopad). Four stage dietary advice to manage bowel obstruction. The Leeds Teaching Hospitals NHS Trust https://flipbooks.leedsth.nhs.uk/LN005353.pdf
3. Detz, D. J., Podrat, J. L., Castro, J. C. M., Lee, Y. K., Zheng, F., Purnell, S. M., & Pei, K. Y. (2021b). Small bowel obstruction. Current Problems in Surgery, 58(7), 100893. https://doi.org/10.1016/j.cpsurg.2020.100893
4. Ji Hyuk Lee. (2018 Mar 30). Foreign Body Ingestion in Children. Clin Endosc. National Library of Medicine. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5903088/
5. Professional, C. C. M. (n.d.). Bowel obstruction. Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/bowel-obstruction
6. Queensland Government. .September 2022. Modified fibre diet for the prevention of bowel obstruction  https://www.health.qld.gov.au/__data/assets/pdf_file/0022/152473/gastro-obstruct.pdf
7. , Shirly Samuel, Artem Sharko, Jishna Shrestha, Robin Sherachn i Shaji Baig. (2021, April 13). A Rare Case of Small Bowel Obstruction Due to Sunflower Seeds Consumption in an Adult. Cereus. National Library of Medicine.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8101512/
8. Small bowel obstruction. (n.d.). MUSC Health | Charleston SC. https://muschealth.org/medical-services/ddc/patients/digestive-diseases/small-intestine/small-bowel-obstruction
9. Smith, D. A. (2023, July 31). Bowel obstruction. StatPearls – NCBI Bookshelf. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441975/
10. Szpital Uniwersytecki w Krakowie. Dieta ubogoresztkowa. https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/63-ds-15-dieta-ubogoresztkowa/file.