Piwo bezalkoholowe po treningu. Dobry czy zły pomysł?

W ciągu ostatnich dziesięciu lat piwa bezalkoholowe zdobyły ogromną popularność na polskim rynku. Wzrost liczby dostępnych marek i rodzajów tego produktu przyczynił się do zwiększenia liczby konsumentów. Wielu z nas, szczególnie latem, sięga po te orzeźwiające zamienniki klasycznego piwa. Jaką rolę mogą one odgrywać w sporcie?

Podczas wysiłku fizycznego sportowcy wraz z potem tracą duże ilości wody i elektrolitów, które następnie potrzebują uzupełnić. Piwo bezalkoholowe, zawierające elektrolity i węglowodany, ułatwia sportowcom uzupełnienie niedoborów po treningu. Ponadto w jego składzie znajdują się polifenole, które łagodzą stan zapalny organizmu. Natomiast zawartość chmielu w tym produkcie korzystnie wpływa na zasypianie. Chcesz dowiedzieć się więcej na ten temat? Zapraszam do artykułu. Dowiesz się z niego jakie korzyści przynosi spożywanie piw bezalkoholowych po treningu.

Spis treści

1. Skład piwa bezalkoholowego
2. Wpływ na nawodnienie
3. Wpływ na inne funkcje organizmu
4. Wpływ na wydajność sportową
5. Negatywne skutki spożycia piwa alkoholowego
6. Podsumowanie

Skład piwa bezalkoholowego

Piwo jest naturalnym produktem powstałym w procesie fermentacji. Podstawowo składa się z 4 składników: jęczmienia, chmielu, drożdży i wody. W 350 ml standardowego piwa o zawartości 4% alkoholu znajdziemy około 8 g węglowodanów oraz składniki mineralne takie jak potas, magnez, wapń, krzem sód i fosfor, a także witaminy z grupy B. Ponadto w piwie zidentyfikowano ponad 50 rodzajów polifenoli, w tym m.in. flawonoidy, kwasy fenolowe, katechiny czy proantocyjanidyny. Około 75-85% tych związków pochodzi ze słodu jęczmiennego a pozostałe 15-25% z chmielu [1].

Czym się różni piwo alkoholowe od piwa bezalkoholowego?

Według polskiego prawa, w piwie bezalkoholowym nie może być więcej niż 0,5% objętości alkoholu. Piwo bezalkoholowe ma właściwości podobne do piwa alkoholowego, choć niestety często zawiera niższą ilość składników aktywnych niż piwo alkoholowe. Skład piwa bezalkoholowego jest zależny od metody jego produkcji. Podczas niektórych procesów przetwarzania wraz z usunięciem etanolu zostaje wyeliminowana część polifenoli [3].

Oba napoje różnią się pod względem wartości energetycznych. Piwa alkoholowe pełne, zawierają średnio 40-50 kcal na 100 ml, a piwa bezalkoholowe średnio 20-32 kcal na 100 ml. Ponadto wpływ na wartość energetyczną piwa pełnego ma głównie alkohol. Z kolei około 93% kalorii w piwie bezalkoholowym pochodzi z węglowodanów. Wartość energetyczna i zawartość węglowodanów w piwach mogą się różnić w zależności od dodatków. Piwa smakowe często powstają ze zmieszania piwa z dodatkiem soku, co może mieć wpływ na zawartość w nich węglowodanów, w tym cukrów prostych [2,4]. 

Wpływ na nawodnienie

Piwo bezalkoholowe zawiera elektrolity i węglowodany, a także jest pozbawione etanolu działającego moczopędnie, co czyni je dobrym płynem nawadniającym. Aby zapobiegać odwodnieniu, zawodnicy powinni rozpoczynać nawadnianie przed wysiłkiem fizycznym, przyjmować płyny podczas wysiłku, a także uzupełnić ich deficyty po aktywności fizycznej.

W jednym z badań (5) oceniono wpływ spożycia wody, piwa i piwa bezalkoholowego przed treningiem na stan nawodnienia piłkarzy. Badani zawodnicy na 45 minut przed 45-minutowym biegiem z intensywnością 65% tętna maksymalnego spożyli 700 ml wspomnianych płynów. Masę ciała i ciężar właściwy moczu oceniano przed spożyciem płynów i po ćwiczeniach, natomiast stężenie sodu i potasu w osoczu było oceniane przed spożyciem płynów i w ostatnich minutach biegu. Pomimo tego, że spadki masy ciała były podobne po spożyciu każdego z płynów, najmniejszy spadek sodu w osoczu  odnotowano po spożyciu piwa bezalkoholowego. Z kolei wzrost stężenia potasu po ćwiczeniach był największy po spożyciu piwa alkoholowego. Gęstość moczu znacząco obniżyła się po spożyciu wody i piwa bezalkoholowego [5]. 

Przytoczone przeze mnie badanie sugeruje, że piwo bezalkoholowe spożyte przed wysiłkiem korzystnie wpływa na równowagę elektrolitową w organizmie. Z kolei podaż piwa alkoholowego zmniejszyła poziom sodu i zwiększyła poziom potasu w osoczu, co mogło negatywnie wpływać na zdrowie i sprawność fizyczną zawodników [5].

Z kolei Wijnen i wsp (6) ocenili wpływ spożycia piwa o różnej zawartości alkoholu na rehydrytację po wysiłku fizycznym. W badaniu krzyżowym wzięło udział 11 zdrowych mężczyzn, którzy ćwiczyli na ergometrze rowerowym, doprowadzając do łagodnego odwodnienia (utrata 1% masy ciała). Następnie podano im jeden z pięciu napojów eksperymentalnych w ilości 100% utraty potu: piwo bezalkoholowe, piwo o niskiej zawartości alkoholu (2%), piwo o pełnej mocy (5%), izotoniczny napój sportowy lub wodę. Po godzinie produkcja moczu była istotnie wyższa po spożyciu piwa alkoholowego w porównaniu do napoju izotonicznego. Po 5-godzinnej obserwacji najwięcej płynów ze spożytego napoju zostało zatrzymanych w organizmie po spożyciu napoju izotonicznego (42%), mniej po spożyciu piwa bezalkoholowego, niskoalkoholowego i wody (odpowiednio 36%, 36% i 34%) a najmniej po spożyciu piwa 5% (21%). Natomiast ilość wydalonego moczu po 5-godzinnej obserwacji wynosiła odpowiednio 462 ml, 507 ml, 580 ml, 444 ml i 478 ml, dla piwa 0%, piwa 2% piwa 5%, napoju sportowego i wody. Z kolei w badaniu Shirreffs i wsp. (8) mediana produkcji moczu w okresie 6 godzin po nawodnieniu w zakresie 150% utraty płynów w trakcie ćwiczeń wynosiła odpowiednio 942 ml, 1108 ml, 1184 ml i 1457 ml w przypadku piwa 0%, 1%, 2% i 4% [6, 8].

Badania sugerują, że piwa o pełnej mocy mają tendencję do zwiększania ilości wydalanego moczu, natomiast piwa o niskiej zawartości alkoholu i piwa bezalkoholowe nawadniają w podobnym stopniu co woda, a nawet po spożyciu piwa bezalkoholowego możemy zauważyć nieznacznie lepsze utrzymywanie płynów w organizmie niż po spożyciu wody. Z kolei wraz ze wzrostem alkoholu w napoju wzrasta ilość wydalanego moczu. Z drugiej strony piwa bezalkoholowe mają mniejszą zawartość sodu niż napoje izotoniczne, co czyni je gorszymi płynami nawadniającymi niż wspomniane izotoniki. Prawdopodobnie dodatek sodu do tych produktów mógłby poprawić ich indeks nawadniania. Obecnie na rynku pojawiły się piwa bezalkoholowe „active”, które zawierają więcej sodu i będą lepiej nawadniały niż standardowe piwa 0%. Podobne wnioski można wyciągnąć na podstawie badania Desbrow’a (7) i wsp. w którym spożycie piwa niskoalkoholowego z dodatkiem sodu poprawiło bilans płynów netto w organizmie w porównaniu z piwem o tej samej zawartości alkoholu bez dodatku sodu [6].

Wpływ na inne funkcje organizmu

Działanie przeciwzapalne i poprawa odporności

Polifenole obecne w piwie mają właściwości antyoksydacyjne, co zwiększa aktywność antyoksydacyjną osocza oraz zmniejsza stan zapalny organizmu, wspomagając jego regenerację. Z drugiej strony, alkohol hamuje syntezę białek mięśniowych i stymuluje diurezę, co pogarsza rehydratację i regenerację. Niestety, usunięcie etanolu z napoju niesie ryzyko eliminacji części polifenoli. Całkowita aktywność antyoksydacyjna tego napoju zależy głównie od jego rodzaju oraz zawartości etanolu [8].

W badaniu Ghiselli’a (10) i wsp. opisano wpływ spożycia piwa alkoholowego i bezalkoholowego na całkowity status antyoksydacyjny u zdrowych dorosłych. Próbki osocza pobrano przed wypiciem, godzinę po i 2 godziny po wypiciu piwa. Okazało się, że piwo alkoholowe wywołało istotny wzrost zdolności antyoksydacyjnej osocza na godzinę po spożyciu, powracając do wartości wyjściowych w drugiej godzinie po spożyciu. Godzinę po spożyciu piwa alkoholowego zaobserwowano wzrost stężenia w osoczu wszystkich kwasów fenolowych, które możemy znaleźć także w kawie, herbacie i winie. Z kolei spożycie piwa bezalkoholowego również wpłynęło na wzrost zdolności antyoksydacyjnej jednak w dużo mniejszym stopniu niż spożycie piwa alkoholowego. Usunięcie etanolu z produktu pogorszyło wchłanianie kwasów fenolowych. Podobne wyniki wykazało badanie Piazzon’a i wsp. (11), którzy oceniali aktywność antyoksydacyjną różnych rodzajów piw. Okazało się, że piwo bezalkoholowe miało mniejszą całkowitą zawartość polifenoli i niższą aktywność antyoksydacyjną niż inne badane piwa alkoholowe. Z drugiej strony zawartość polifenoli w piwie bezalkoholowym zależy od metod produkcji, co stanowi pewne ograniczenie badań [10,11].

Z kolei w badaniu Scherr’a i wsp. (9) biegacze spożywali piwo bezalkoholowe lub napój placebo bez polifenoli w ilości 1,0-1,5l/dzień, codziennie przez 3 tygodnie przed i 2 tygodnie po maratonie. Próbki krwi pobrano na 4 tygodnie i na tydzień przed wyścigiem, a także bezpośrednio po nim oraz 24 i 72 godziny po jego zakończeniu, analizując je pod kątem wskaźników stanu zapalnego (IL-6 i całkowita liczba leukocytów we krwi). Oceniono także częstość występowania zakażeń górnych dróg oddechowych. Okazało się, że zawartość IL-6 bezpośrednio po wyścigu była istotnie zmniejszona w grupie spożywającej piwo bezalkoholowe w porównaniu z placebo. Podobnie w grupie eksperymentalnej całkowita zawartość leukocytów we krwi była znacznie zmniejszona bezpośrednio i 24 godziny po wyścigu w porównaniu z grupą placebo. Ponadto częstość występowanie zakażeń górnych dróg oddechowych w ciągu 2 tygodni po maratonie była ponad 3-krotnie niższa w grupie spożywającej piwo bezalkoholowe. Podsumowując badanie, spożywanie piwa bezalkoholowego korzystnie wpłynęło na redukcję stanu zapalnego w organizmie oraz zmniejszyło częstość występowania zakażeń górnych dróg oddechowych u maratończyków [9].

Pomimo sugestii, że piwo alkoholowe w większym stopniu wpływa na całkowitą zdolność antyoksydacyjną organizmu, należy pamiętać o negatywnych skutkach spożycia etanolu. Alkohol ma negatywny wpływ na syntezę białek mięśniowych i gorszy wpływ na rehydrytację niż piwo bezalkoholowe. Może to zniwelować korzyści wynikające ze zwiększonej antyoksydacji. Być może kompromisem byłoby spożycia piwa z niską zawartością alkoholu (2%), które poprawiłoby wchłanianie kwasów fenolowych, jednak nie wpłynęło negatywnie na pozostałe parametry. Z drugiej strony jak pokazuje badanie na maratończykach, długotrwałe spożywanie piwa bezalkoholowego wpływa na obniżenie stanu zapalnego organizmu, co wskazuje na jego potencjał antyoksydacyjny. Gdyby 1-1,5 litra piwa bezalkoholowego użytego w badaniu zastąpiono piwem niskoalkoholowym, ogólna podaż etanolu mogłaby zniwelować korzyści wynikające ze zdolności antyoksydacyjnej piwa.

Wpływ na nastrój i jakość snu

Sen jest głównym fundamentem regeneracji sportowca, który ma wpływ na jego możliwości fizyczne i psychiczne. Wiele badań (15) na sportowcach różnych dyscyplin potwierdza negatywny wpływ deprywacji snu na możliwości sportowe. Z tego względu poprawa jego jakości będzie miała kluczowe znaczenie dla regeneracji i poprawy formy sportowej zawodnika [15].

Jaki wpływ na sen może mieć spożywanie piwa bezalkoholowego? Jednym ze składników piwa jest chmiel, który od czasów starożytnych był stosowany jako środek uspokajający i nasenny. Min i wsp. (12) na podstawie badania na zwierzętach dowiedli, że poszczególne odmiany chmielu mogą wpływać na wydłużenie całkowitego czasu snu i zwiększenie zawartości w mózgu neuroprzekaźnika GABA, który działa uspokajająco. Ponadto sugeruje się, że chmiel ma także wpływ na poziom serotoniny i aktywację melatoniny [12,13].

Oprócz chmielu, piwo zawiera inne składniki wspomagające zasypianie, takie jak polifenol ksantohumol i terpen myrcenol. Składniki te wpływają na aktywność neuroprzekaźników GABA. Z drugiej strony, wykazano, że alkohol, niezależnie od dawki, zakłóca drugą połowę snu (14). Z tego względu piwo bezalkoholowe wydaje się produktem przynoszącym większe korzyści w zakresie poprawy jakości snu niż tradycyjne piwo alkoholowe [13,14].

Franoc i wsp. (13) zbadali wpływ spożycia piwa bezalkoholowego na subiektywną poprawę jakości snu wśród studentów. Jakość snu mierzono za pomocą kwestionariusza Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI). Badanie trwało 3 tygodnie, przy czym pierwszy tydzień stanowił okres kontrolny, a przez następne 14 dni studenci spożywali do kolacji piwo bezalkoholowe. Wyniki wykazały, że w grupie spożywającej piwo bezalkoholowe nastąpiła poprawa jakości snu, przejawiająca się mniejszą fragmentacją snu i mniejszą ilością przebudzeń w nocy. Zaobserwowano także istotne statystycznie skrócenie czasu zasypiania [13].

Z kolei Fukuda i in. (16) ocenili wpływ spożywania piwa bezalkoholowego zawierającego dojrzałe gorzkie kwasy chmielu na nastrój u zdrowych osób powyżej 20. roku życia. Badanie było otwartym, podłużnym projektem interwencyjnym, trwającym 4 tygodnie, przy czym okres bazowy trwał 1 tydzień, a okres eksperymentalny trwał 3 tygodnie. W okresie eksperymentalnym uczestnicy badania spożywali 350 ml piwa bezalkoholowego, zawierającego 35 mg gorzkich kwasów chmielu. Podczas eksperymentu badani wypełniali kwestionariusze oceniające ich nastrój oraz jakość snu. Przeanalizowane dane od 97 uczestników wykazały ogólną poprawę nastroju, w tym obniżenie poziomu lęku, depresji i zmęczenia oraz zwiększenie wigoru w porównaniu do wartości początkowych. Zauważono również poprawę jakości snu. Głównym ograniczeniem badania był jednak brak grupy kontrolnej [16].

Powyższe badania wskazują, że piwo bezalkoholowe może mieć korzystny wpływ na sen. Zawartość chmielu i polifenoli w piwie bezalkoholowym może przyczyniać się do poprawy jakości snu sportowców, a tym samym lepszej regeneracji.

Wpływ na wydajność sportową

Jaki wpływ na wydolność sportową może mieć spożywanie piwa bezalkoholowego? Napój ten spożywany po treningu ma pozytywny wpływ na regenerację sportowców. Zawartość węglowodanów i elektrolitów wspomaga resyntezę glikogenu mięśniowego i ułatwia rehydrytację organizmu. Ponadto polifenole zawarte w piwie obniżają stan zapalny powstały podczas intensywnego wysiłku. Do tego chmiel wpływa na poprawę jakości snu. Z tego względu piwo bezalkoholowe stało się przedmiotem badań w zakresie poprawy wydolności sportowej.

Shiranian i wsp. (17) zbadali wpływ spożycia piwa bezalkoholowego, napoju węglowodanowego oraz napoju jogurtowego Dough na wydajność, biomarkery zapalne oraz profil lipidowy po beztlenowym teście sprinterskim u zawodników teakwondo. Badanym pobierano po biegu próbkę krwi, po czym natychmiast oraz godzinę później spożywali jeden z napojów. Kolejną próbkę krwi pobierano po 2 godzinach regeneracji. Każdy z zawodników przeszedł 3 testy z zastosowaniem różnych napojów, oddzielone od siebie co najmniej 4 dni. Po 2 godzinach regeneracji średnie VO2 max istotnie wzrosło po spożyciu piwa bezalkoholowego oraz napoju jogurtowego czego nie zauważono po podaniu napoju węglowodanowego. Zanotowano także istotnie statystyczny spadek stężenia CRP po spożyciu napoju Dough. Z kolei zmiany w stężeniach lipidów zapalnych nie były istotne dla żadnego z napojów [17].

Z kolei w badaniu Cahue i wsp. (18) oceniono wpływ bezalkoholowego napoju na bazie mikrocząsteczek piwa Pale-Ale na wydolność tlenową u szczurów. Szczury poddano protokołowi treningowemu, który obejmował trening na bieżni (5 razy w tygodniu po 60 minut/dzień) i codziennemu spożyciu napoju na bazie piwa (20mg/kg mikrocząsteczek piwa lub 200 mg/kg mikrocząsteczek piwa) lub wody przez sondę. Po 4 tygodniach w grupie spożywającej mniejszą dawkę napoju na bazie piwa zaobserwowano wzrost wydolności tlenowej, jednak ta sama dawka po 8 tygodniach i większa dawka po 4 tygodniach osłabiły wspomniany efekt. Wyższa dawka napoju była także związana ze zmniejszeniem spożyciem pokarmu. Badanie sugeruje, że podanie napoju na bazie mikrocząsteczek piwa może poprawić sytość i wydolność tlenową, jednak efekt ten jest zależny od dawki i czasu spożycia [18].

Skład piwa bezalkoholowego sprawia, że jest on napojem, wpływającym pozytywnie na regenerację sportowców. Z kolei poprawa w zakresie regeneracji umożliwia zawodnikom osiąganie lepszych wyników sportowych i poprawę ich ogólnej wydajności. Przytoczone przeze mnie badania wskazują także na potencjał piwa bezalkoholowego w poprawie wydolności tlenowej. Niestety, liczba eksperymentów w tej dziedzinie jest niewielka, co podkreśla konieczność kontynuowania badań.

Negatywne skutki spożycia piwa alkoholowego

Standardowe piwo zawiera około 5% alkoholu, którego negatywny wpływ na wydajność sportową udokumentowano w wielu badaniach (8). Spożycie alkoholu pogarsza m.in. funkcje motoryczne, upośledza syntezę białek mięśniowych i ma działanie moczopędne. Z drugiej strony, ze względu na zdolności antyoksydacyjne, sugeruje się, że umiarkowane spożycie piwa o niskiej zawartości alkoholu może przynosić korzyści w pewnych aspektach [8].

Według badań naukowych (8), spożycie po treningu piwa o wyższej zawartości alkoholu pogarsza bilans płynów netto w porównaniu do spożycia piwa o niższej zawartości alkoholu lub jego wersją bezalkoholową. Z drugiej strony zaobserwowano, że objętość moczu po spożyciu piwa 4% była większa niż po spożyciu piwa 0%, jedynie, gdy badani byli w stanie euhydratacji. Przy odwodnieniu nie zaobserwowano takiej zależności [8].

Z kolei w badaniu Shirreffs’a i wsp. (8) wykazano, że po ćwiczeniach w wilgotnej i gorącej atmosferze spożycie piwa o zawartości alkoholu 4% objętości prowadziło do mniejszego wzrostu objętości krwi i osocza w porównaniu z piwem bezalkoholowym. Jednakże różnice te nie osiągnęły istotności statystycznej. Z kolei mediana produkcji moczu w ciągu 6 godzin po nawodnieniu zwiększała się proporcjonalnie do zawartości alkoholu w spożywanym napoju (0%, 1%, 2% i 4%). Podobnie, odsetek zatrzymanego płynu zmniejszał się w miarę wzrostu zawartości alkoholu w piwie [8]. 

Ponadto badania (8) oceniające długotrwałe skutki spożywania piwa wykazały, że codzienne spożywanie piwa o zawartości alkoholu 0,9% wraz z  wykonywaniem ćwiczeń 3 razy w tygodniu obniżało skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi, poziom trójglicerydów i poprawiało stosunek cholesterolu HDL do cholesterolu całkowitego. Takiego efektu nie zaobserwowano przy spożywaniu piwa o zawartości alkoholu 5% i wykonywaniu tych samych ćwiczeń [8].

Piwo alkoholowe nasila diurezę, przez co nawadnia dużo gorzej niż piwo bezalkoholowe. Ponadto spożywanie alkoholu zaburza działanie centralnych mechanizmów termoregulacyjnych, obniżając temperaturę rdzenia kręgowego, co w konsekwencji zmniejsza zdolność adaptacji do wysokich i niskich temperatur otoczenia. Ponadto udokumentowano, że spożywanie dużych dawek alkoholu upośledza resyntezę glikogenu mięśniowego. Z kolei Barnes i wsp. (20) wykazali, że spożywanie umiarkowanych dawek alkoholu po ćwiczeniach ekscentrycznych prowadzi do zwiększonych strat siły dynamicznej i statycznej. Ponadto w zależności od przyjętej dawki, alkohol upośledza syntezę białek mięśniowych [19,20].

Oczywiście negatywne skutki spożyciu alkoholu są zależne od czasu jego spożycia i przyjętej dawki. Z drugiej strony, podczas kilkudniowych zawodów, odpowiednie nawodnienie w trakcie turnieju może mieć kluczowy wpływ na ostateczny wynik. W trudnych warunkach turniejowych oraz kiedy poziom zawodników jest bardzo wyrównany, decyzje takie jak wybór piwa bezalkoholowego lub alkoholowego mogą mieć znaczenie dla końcowego wyniku.

Podsumowanie

Piwo bezalkoholowe spożywane po treningu nie tylko orzeźwia, ale przynosi wiele innych korzyści. Jego działanie antyoksydacyjne zmniejsza stan zapalny w organizmie, a zawartość elektrolitów i węglowodanów pozytywnie wpływa na bilans wodno-elektrolitowy i resyntezę glikogenu. Dodatkowo chmiel zawarty w piwie wspiera zdrowy sen. Ponadto piwo bezalkoholowe będzie doskonałym wyborem na towarzyskie spotkania po treningu.

Bibliografia:

1. Ixchel Osorio-Paz, Regina Brunauer & Silvestre Alavez, 2019. „Beer and its non-alcoholic compounds in healthand disease„, Critical Reviews in Food Science and Nutrition, vol. 60, issue 20, 3492-3505
2. A. Salamon, 2016. „Ocena wartości energetycznej piwa i napojów piwnych„, Zeszyty problemowe postępów nauk rolniczych, nr. 585, 141-148
3. Roberto Castro-Muñoz, 2019. „Pervaporation-based membrane processes for the production of non-alcoholic beverages„, Journal of food science and technology, 56(5):2333-2344
4. Kinga Adamenko, Joanna Kawa-Rygielska, 2022. „Effect of Hop Varieties and Forms in the Hopping Process on Non-Alcoholic Beer Quality„, Molecules, 27(22): 7910
5. Mauricio Castro-Sepulveda, Neil Johannsen, Sebastián Astudillo, Carlos Jorquera, Cristian Álvarez, Hermann Zbinden-Foncea, Rodrigo Ramírez-Campillo, 2016. „Effects of Beer, Non-Alcoholic Beer and Water Consumption before Exercise on Fluid and Electrolyte Homeostasis in Athletes„, Nutrients, 7;8(6):345
6. Annemarthe H C Wijnen, Jora Steennis, Milène Catoire, Floris C Wardenaar, Marco Mensink, 2016. „Post-Exercise Rehydration: Effect of Consumption of Beer with Varying Alcohol Content on Fluid Balance after Mild Dehydration„, Frontiers in nutrition, 17:3:45
7. Ben Desbrow, Daniel Murray and Michael Leveritt, 2013. „Beer as a Sports Drink? Manipulating Beer’s Ingredients to Replace Lost Fluid„, International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, vol. 23, issue 6, p.593-600
8. Jaison L. Wynne and Patrick B. Wilson, 2021. „Got Beer? A Systematic Review of Beer and Exercise„, International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, vol. 31, issue 5, p. 438-450
9. Johannes Scherr, David C Nieman, Tibor Schuster, Jana Habermann, Melanie Rank, Siegmund Braun, Axel Pressler, Bernd Wolfarth, Martin Halle, 2012. „Nonalcoholic beer reduces inflammation and incidence of respiratory tract illness„, Medicine and science in sports and exercise, 44(1):18-26
10. Andrea Ghiselli, Fausta Natella, Alessia Guidi, Luigi Montanari, Paolo Fantozzi, Cristina Scaccini, 2000. „Beer increases plasma antioxidant capacity in humans„, The Journal of Nutritional Biochemistry, vol. 11, issue 2, p. 76-80
11. Alessandro Piazzon, Monica Forte, Mirella Nardini, 2010. „Characterization of phenolics content and antioxidant activity of different beer types„, Journal of agricultural and food chemistry, 13;58(19):10677-83
12. Byungjick Min, Yejin Ahn, Hyeok-Jun Cho, Woong-Kwon Kwak, Kyungae Jo, Hyung Joo Suh, 2023. „Chemical compositions and sleep-promoting activities of hop (Humulus lupulus L.) varieties„, Journal of food science, 88(5):2217-2228
13. L Franco, R Bravo, C Galán, A B Rodríguez, C Barriga, Javier Cubero, 2014. „Effect of non-alcoholic beer on Subjective Sleep Quality in a university stressed population„, Acta physiologica Hungarica, 101(3):353-61
14. Irshaad O Ebrahim, Colin M Shapiro, Adrian J Williams, Peter B Fenwick, 2013. „Alcohol and sleep I: effects on normal sleep„, Alcoholism, clinical and experimental research, 37(4):539-49
15. Kenneth C. Vitale , Roberts Owens , Susan R. Hopkins , Atul Malhotra, 2019. „Sleep Hygiene for Optimizing Recovery in Athletes: Review and Recommendations”, International Journal of Sports Medicine, 40(08): 535-543
16. Takafumi Fukuda, Shiori Akiyama, Kazuyuki Takahashi, Yasuo Iwadate, Yasuhisa Ano, 2022. „Effect of non-alcoholic beer containing matured hop bitter acids on mood states in healthy adults: A single-arm pilot study„, Nursing & health sciences,24(1):7-16
17. Afshin Shiranian, Leila Darvishi, Gholamreza Askari, Reza Ghiasvand, Awat Feyzi, Mitra Hariri, Nafiseh Shokri Mashhadi and Sanaz Mehrabani, 2013. „The Effect of Different Beverage Consumption (Dough, Non-Alcoholic Beer, Carbohydrated Replacement Drink) on Performance, Lipids Profile, Inflammatory Biomarkers After Running-Based Anaerobic Sprint Test in Taekwondo Players„, International Journal of Preventive Medicine 4:1, p.5-10
18. Fábio Luiz Candido Cahuê, Paola D D S Maia, Luan Ribeiro de Brito, Victor Paulo Ferreira da Silva, Diego Viana Gomes, Anna Paola T R Pierucci, 2024. „Enhancing satiety and aerobic performance with beer microparticles-based non-alcoholic drinks: exploring dose and duration effects„, Frontiers in nutrition, 3:10:1225189
19. Luke D. Vella and David Cameron-Smith, 2010. „Alcohol, Athletic Performance and Recovery„, Nutrients 2(8): 781–789
20. Matthew J Barnes, Toby Mündel, Stephen R Stannard, 2010. „Acute alcohol consumption aggravates the decline in muscle performance following strenuous eccentric exercise„, Journal of science and medicine in sport, 13(1):189-93