Rajskie jabłka. Czy są jadalne, jak je uprawiać i jakie mają zastosowanie?

Rajska jabłoń spotykana jest przede wszystkim w ogrodach i parkach. Wiosną zakwita i przybiera kolory takie jak różowy, biały, fioletowy w zależności od odmiany. Kwiaty te są zapylane, a w konsekwencji tego na drzewku rosną rajskie jabłka, które są przeważnie malutkie jak wiśnie i często nie przekraczają swą wielkością orzecha włoskiego. Podobnie jak czereśnie, jabłka czy gruszki także rajskie jabłka należą do botanicznej rodziny różowatych. Jedzone na surowo są intensywnie kwaśne, jednak nadają się do przetworów takich jak soki, kompoty, dżemy, marmolady, musy, galaretki. Rajskie jabłka zwane często dzikimi jabłkami lub crabapples czy Malus, są bogate w pektyny, które doskonale sprawdzą się do przetworów. Pektyny mają działanie żelujące i naturalnie występują w owocach, a najwięcej jest ich w jabłkach, mango, w owocach cytrusowych, burakach, agreście i porzeczkach. Oprócz tego pektyny również obniżają cholesterol [1].

Charakterystyka i uprawa

Rajska jabłoń występuje na całym świecie. Przypuszcza się, że jabłoń sieversa jest przodkiem, który miał ogromny wpływ w tworzeniu nowych odmian rajskich jabłoni. Odmiany te rozprzestrzeniły się po Azji, a następnie dotarły do Europy, Rosji, Ameryki Północnej, Ameryki Południowej, Nowej Zelandii i Australii [2].

Gatunki

Rajska jabłoń jest zazwyczaj małym lub średnim drzewkiem. Oznacza to, że możemy ją posadzić np. dla ozdoby w przydomowym ogrodzie. Drzewka rajskiej jabłoni owocują małymi jabłuszkami w kolorze czerwonym, pomarańczowym lub żółtym. Gatunków, które traktowane są jako rajskie jabłka jest ponad 30, a te najbardziej popularne i sadzone w ogrodach to [3]:

• jabłoń dzika jest spotykana w Polsce i w innych rejonach Europy (kwiaty w kolorze białym, owoce są w kolorze żółto zielonych),
• jabłoń purpurowa została wyhodowana we Francji na początku XX wieku (kolor kwiatów jest różowy, a owoce purpurowo-czerwone),
• jabłoń kwiecista została sprowadzona do Europy XIX wieku (Zakwita na różowo, a owoce ma w kolorze żółtym),
• jabłoń niska występująca w Europie i Azji (Kwitnie w kolorze białym, a jej owoce mają kolor żółty),
• jabłoń jagodowa w Europie zaczęła być uprawiana XVIII wieku, odmiana ta rośnie w Rosji, Chinach, Japonii i Korei.

Uprawa

Uprawa rajskiej jabłoni jest wymagająca i trzeba pamiętać o kilku ważnych zasadach. W pierwszej kolejności trzeba znaleźć miejsce nasłonecznione (jabłoń potrzebuje co najmniej 6 godzin słońca dziennie). Drzewko potrafi utrzymać się również w lekkim cieniu.

Rajską jabłoń najlepiej sadzić wczesną wiosną. Gleba powinna mieć kwaśny odczyn pH 5,5. Sadząc drzewko, trzeba pamiętać o zachowaniu przy tym odległość około 3 metrów od budynków, płotów i innych drzew. Teren pod sadzonkę powinien być przygotowany rok przed posadzeniem.

W miejscu posadzenia drzewka nie może być chwastów. Rajską jabłoń przez pierwsze dwa lata należy chronić przed chwastami. Chwasty oraz trawa mogą zahamować wzrost młodego drzewka rajskiej jabłoni. Do zwalczenia chwastów możemy wykorzystać ściółkę z siana, ścinki trawy lub wiórki drzewne. W czasie sadzenia nie zaleca się nawożenia.

Pielęgnacja

Kiedy drzewko już się dobrze zakorzeni, to nie wymaga dodatkowego podlewania (wyjątek to sucha pora roku). Rajską jabłoń należy przycinać, lecz nie więcej niż 20 procent korony w jednym sezonie. Usuwamy gałęzie i ostre kąty z pniem. Jedynie nie usuwamy tych, które są konarem drzewka.

Kiedy zbierać rajskie jabłka?

Gdy już nasza jabłoń zaowocuje, to warto pomyśle o zbiorach, które najlepiej zacząć w połowie września. Będą to odpowiednie zbiory na zimę. Aby sprawdzić, czy owoc nadaje się do zbioru, można przekroić jabłuszko na pół i sprawdzić, czy pestki są już w kolorze ciemnobrązowym. [4]

Odmiany rajskich jabłoni – kolor kwiatów i owoców[5]:

Kwitnące na biało z czerwonymi owocami:

• Jabłoń Sargenta
• Jabłoń Sargenta 'Tina’
• Jabłoń ozdobna Calocarpa
• Jabłoń Red Jewel™
• Jabłoń Sugar Tyme®
• Jabłoń 'Adirondack’

Kwitnące na biało z żółtymi owocami:

• Jabłoń 'Ormiston Roy’ (w późnej jesieni owoce robią się żółtopomarańczowe )
• Jabłoń ’Hargozam’

Kwiaty różowe lub czerwone i owoce czerwone:

• Jabłoń ’Prairifire’
• Jabłoń ’Prairie Maid’
• Jabłoń sargenta ’Candymint’

Opadająca odmiana rajskiego jabłka:

• Jabłoń ’Coral Cascade’
• Jabłoń ’Louisa’
• Jabłoń ’Anne E.™’
• Jabłoń ’Molten Lava®’

Wartości odżywcze rajskiego jabłka i jabłka tradycyjnego – różnice

Tabela wartości odżywczych rajskiego jabłka na surowo oraz tradycyjnego jabłka ze skórką w 100 g [6][7]

NAZWA	Rajskie jabłko na 100 g	Jabłko tradycyjne na 100 g
Energia	76 kcal	52 kcal
Witamina C, całkowity kwas askorbinowy	8 mg	4,6 mg
Witamina B1,Tiamina	0,03 mg	0,017 mg
Witamina B2, Ryboflawina	0,02 mg	0,026 mg
Witamina B3, Niacyna	0,1 mg	0,091 mg
Witamina A, RAE	2 µg	0 µg
Witamina A, IU	40 IU	54 IU
Wapń, Ca	18 mg	6 mg
Żelazo, Fe	0,36 mg	0,12 mg
Magnez, Mg	7 mg	5 mg
Fosfor, P	15 mg	11 mg
Potas, K	194 mg	107 mg
Sód, Na	1 mg	1 mg
Miedź, Cu	0,067 mg	0,027 mg
Mangan, Mn	0,115 mg	0,035 mg

Rajskie jabłka to źródło antyoksydantów

Rajskie jabłka zawierają polifenole, które hamują działanie enzymów tworzących wolne rodniki w organizmie. Wolne rodnik prowadzą do uszkodzeń komórek na skutek np. stresu oksydacyjnego. Polifenole mają silne właściwości przeciwutleniające i działają korzystnie na nasz organizm. Wykazano, że rajskie jabłka obniżają również poziom całkowitego cholesterolu w surowicy oraz frakcji LDL, gdyż ekstrakt z tkanki rajskich jabłek ma działanie antyoksydacyjne. Hamują również cyklooksygenazę, jak i syntezę kwasów tłuszczowych i proliferację ludzkich komórek białaczki promielocytowej HL-60 [8]. Z badań nad rajskimi jabłkami wynika również, że są one bogatym źródłom związków fenelowych o wysokiej aktywności antyoksydacyjnej [9].

Fenole zawarte w rajskich jabłkach są silnym przeciwutleniaczem, a zwiększenie ich udziału w diecie może przyczynić się do obniżenia stresu oksydacyjnego oraz zapobiec chorobom przewlekłym [10]. Fenole, jak i flawonole zawarte w rajskich jabłuszkach wykazują proapoptotyczne i przeciwutleniające działanie na komórki raka żołądka u ludzi w badaniach in vitro [11]. Katechiny zawarte w rajskich jabłkach wpływają dobrze na układ krążenia. Według zebranych danych przez World Health Organization (WHO) choroby układu krążenia są jednym z najczęstszych powodów zgonów na całym świecie [12]. W innym badaniu porównano owoce rajskiej jabłoni pod kątem kolorów i stwierdzono, że większą zdolność w redukowaniu wolnych rodników oraz indukowaniu apoptozy komórek nowotworowych mają owoce barwy czerwonej [13].

Właściwości prozdrowotne rajskich jabłek

Wpływ rajskich jabłuszek na układ sercowo-naczyniowy i redukcję ryzyka chorób serca

Polifenole działają pozytywnie na układ sercowo- naczyniowy. Wykazano w badaniu, że częste jedzenie jabłek zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych [14]. Polifenole obniżają ciśnienie, chronią mięsień sercowy oraz uszczelniają naczynia krwionośne. Rajskie jabłka są bogate w pektyny, które chronią przed zawałem serca. Jedzenie jabłek poprawia stan naczyń krwionośnych i serca oraz może zapobiec udarowi mózgu.

Rola w prewencji nowotworów

Nowotwory są bardzo poważnym problemem zdrowotnym w Europie. Amerykańska Akademia Nauk (US Academy of Science) w 1983 r. stwierdziła, że sposób odżywiania i dieta przyczyniają się do chorób nowotworowych zaraz po paleniu tytoniu. Nowotwór jest ogromnym problemem w Europie i na całym świecie.

Rajskie jabłka zawierają wiele substancji przypuszczalnie przeciwnowotworowych [15]. Mają działanie antyoksydacyjne i doskonale wpływają na układ immunologiczny. Rajskie jabłuszka są bogate w błonnik, który zmniejsza ryzyko zachorowań na nowotwory takie jak: nowotwór jelita grubego, rak jelita cienkiego, rak piersi, nowotwór trzustki. Istnieje wiele dowodów naukowych, iż błonnik pokarmowy, polifenole roślinne i karotenoidy odgrywają bardzo istotną rolę w profilaktyce chorób nowotworowych [16].

Wpływ na zdrowie skóry

Rajskie jabłka poprawiają wygląd naszej skóry. Są źródłem antyoksydantów, które wpływają na jej odżywienie, nawilżenie, ujędrnienie i oczyszczenie oraz przeciwdziałają procesowi przedwczesnego starzenia się. Rajskie jabłka są źródłem witaminy A, E, i C. Witamina C przyczynia się do produkcji kolagenu w skórze właściwej. Kolagen wpływa na elastyczność, gładkość i jędrność skóry.

Znaczenie rajskich jabłuszek w diecie redukcyjnej

Rajskie jabłka mogą być doskonałą przekąską dla osób odchudzających się, gdyż są niskokaloryczne oraz zawierają mało cukru. Są również źródłem witamin i składników mineralnych, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Antyoksydanty zawarte w rajskich jabłkach mogą wspierać ogólny stan zdrowia w czasie stosowania diety redukcyjnej, a wysoka zawartość błonnika daje nam uczucie sytości i może przyczynić się do zmniejszenia spożywanych kalorii. Rajskie jabłka mają niski indeks glikemiczny (IG), co oznacza, że ich spożywanie nie powoduje wzrostów poziomu glukozy we krwi. IG jabłek wynosi około 30-40.

Przepisy kulinarne wykorzystujące rajskie jabłka

Kompot z rajskich jabłek

Składniki:

• 1 kg rajskich jabłek
• 2 litry wody w garnku
• 6-8 łyżek cukru

Przygotowanie:

• Umyć dokładnie rajskie jabłka i sprawdzić ich świeżość.
• Umyte rajskie jabłka trzeba przekroić na pół i włożyć do garnka z wodą, a następnie dodać od 6-8 łyżeczek cukru ( zamieszać ).
• Gotujemy na średnim ogniu do momentu wrzenia.
• Po zagotowaniu zmniejszamy ogień na mały (gotujemy pod przykryciem około 45 min).
• Gotowy kompot przecedzić przez sitko i podawać ostudzony.

Dżem z rajskich jabłek

Składniki:

• 1 kg rajskich jabłek
• Pół kg cukru
• 1/3 szklanki soku z cytryny
• 1 szklanka wody

Przygotowanie:

• Myjemy dokładnie rajskie jabłka i kroimy na małą kostkę.
• Umieszczamy jabłka, wodę i sok z cytryny w garnku.
• Gotujemy do momentu wrzenia.
• Zmniejszamy maksymalnie ogień (gotujemy przez około 30 min do miękkości jabłek)
• Dodajemy cukier i gotujemy nadal na małym ogniu przez około 35 minut (co jakiś czas mieszamy do momentu zgęstnienia dżemu).
• Do wyparzonych słoików przelewamy gorący dżem i zakręcamy wieczko (słoiki pozostawiamy do góry dnem do momentu ostudzenia).

Rajskie jabłka w diecie wegetariańskiej i wegańskiej

Rajskie jabłka są źródłem wartości odżywczych i mogą stanowić istotną rolę w diecie wegetariańskiej i wegańskiej. Zawartość witamin i składników mineralnych wspiera układ odpornościowy, a błonnik układ pokarmowy. Rajskie jabłka mają duże zastosowanie kulinarne, więc świetnie sprawdzą się w diecie wegetariańskiej i wegańskiej. Jabłuszka mogą być dodawane np. do sałatek, ciast, dań głównych.  

Rajskie jabłka w cukrzycy

Rajskie jabłuszka są dobrym dodatkiem w diecie niektórych schorzeń takich jak np. cukrzyca. Zawartości błonnika spowalnia wchłaniania cukrów w jelitach, co przyczynia się do regulowania glikemii. Natomiast polifenole i witamina C poprawiają metabolizm i wspierają organizm w powikłaniach związanych z cukrzycą. Niski indeks glikemiczny (IG) w rajskich jabłkach pomaże uniknąć nagłych skoków poziomu glukozy we krwi.

Rajskie jabłka w nadciśnieniu

Rajskie jabłuszka są źródłem potasu, który przyczynia się do regulacji ciśnienia krwi. Potas również dobrze wpływa na nasze serce. Błonnik w chorobie nadciśnieniowej odgrywa istotną rolę, ponieważ obniża poziom cholesterolu we krwi, a przeciwutleniacze zawarte w rajskich jabłkach chronią naczynia krwionośne przed uszkodzeniem wywołanym przez wolne rodniki.

Znaczenie ekologiczne i ozdobne

Rajskie jabłonie nie tylko zdobią ogrody i parki, ale również dają schronienie ptakom. Są także pożywieniem dla wielu gatunków ptaków takich jak: dzięcioły, drozdy, sikorki, sójki. Rajskimi jabłuszkami zajadają się również dziki, szopy, jelenie, wiewiórki, lisy, króliki, zające, owady. Kwiaty rajskiej jabłoni przyciągają do siebie pszczoły i inne owady (są doskonałymi drzewami nektarodajnymi).

Podsumowanie rajskie jabłka w diecie

Włączenie rajskiego jabłka do diety może dobrze wpłynąć na nasz ogólny stan zdrowia. Witamina C wesprze nasz układ odpornościowy, a potas będzie chronić nasze serce i układ krążenia. Jedzenie rajskich jabłek ma działanie profilaktyczne w kontekście choroby nowotworowej. Przeciwutleniacze zawarte w rajskim jabłku chronią nas również przed stresem oksydacyjnym. Błonnik będący w jabłuszkach poprawia trawienie oraz zwiększa ilość korzystnych bakterii jelitowych. Zawartość polifenoli przyczynia się do neutralizacji wolnych rodników w naszym organizmie. Rajskie jabłka nie tylko dobrze wyglądają na drzewie, mogą również zagościć w naszej kuchni i diecie.

Bibliografia:

1. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Mirosława Jarosza, Ewy Rychlik, Katarzyny Stoś, Jadwigi Charzewskiej
2. https://pbsociety.org.pl/ind/rd/artykuly/vol54/dziubiak.pdf
3. https://www.thespruce.com/crabapple-tree-plant-profile-4801469, https://muratordom.pl/ogrod/rosliny/rajskie-jablonie-polecane-gatunki-i-odmiany-ozdobnych-jabloni-do-ogrodu-aa-mzrP-zPyE-NdFj.html, https://www.target.com.pl/porady-i-inspiracje/poradniki/wszystko-o-roslinach-ozdobnych/rajskie-jablonie–jak-uprawiac/
4. USDA Plants Database (. gov ) ,https://plants.usda.gov/DocumentLibrary/factsheet/doc/fs_malus.docx , https://www.thespruce.com/crabapple-tree-plant-profile-4801469
5. https://hort.extension.wisc.edu/articles/top-ornamental-crabapples-wisconsin/
6. https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/171721/nutrients
7. https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/171688/nutrients
8. Wang i in., 2015a; Li i in., 2016a, Li i in., 2016b; Yoshizawa i in., 2004
9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24392851/
10. 2B. Apple Peels as a Value-Added Food Ingredient.pdf
11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31475373/ , https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31475373/
12. Marta Stępień, Monika Szulińska, Paweł Bogdański, Danuta Pupek-Musialik Klinika Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
13. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31475373/
14. Apple polyphenols in the prevention of cardiovascular disease Małgorzata Elżbieta Zujko, Monika Cyuńczyk, Kinga Zujko Zakład Biotechnologii Żywności, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
15. Zatoński W (red). Europejski kodeks walki z rakiem (2003). Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa 2009.
16. Nutrition in cancer prevention. Part I. Plant polyphenols, carotenoids, dietary fiber Justyna Zalega , Dorota Szostak-Węgierek