SCOBY, czyli symbiotyczne bakterie i drożdże

Domowe przygotowywanie kombuchy stało się bardzo popularne. Coraz więcej osób decyduje się na fermentację herbaty, wierząc w magiczne właściwości otrzymanego napoju. W artykule zostały opisane symbiotyczne bakterie i drożdże, odpowiedzialne za przemianę słodkiego płynu w octową, lekko gazowaną, kwasową kombuchę. Dodatkowo są też podane różne pomysły na wykorzystanie celulozowej błony, powstałej na powierzchni fermentowanej cieczy.

Symbiotyczne kultury bakterii i drożdży

SCOBY to symbiotyczne kultury bakterii i drożdży. Zwykle termin ten odnosi się do mikrooragnizmów przeprowadzających fermentację kombuchy [1].

Na świecie jest wiele innych produktów fermentowanych, produkowanych z użyciem podobnych kultur symbiotycznych, m.in. jun, piwo imbirowe, tibicos, kefir, zakwas chlebowy.

Jun, napój podobny do kombuchy, zawierający zamiast cukru miód, przygotowywany jest z udziałem niemalże identycznych kultur symbiotycznych jak kombucha. Podobnie jest z matką octową. Do produkcji piwa imbirowego używany jest ginger bug, czyli starter z fermentowanego imbiru, cukru i wody, zawierający drożdże i bakterie (głównie Lactobacillus). Ziarna kefirowe to także symbiotyczne kolonie mikroorganizmów, wśród których znajduje się np. Lactobacillus kefiranofaciens, Saccharomyces turicensis, Candida kefyr i Lactobacillus parakefiri. Również kryształy tibicos, czyli pochodzącego z Meksyku kefiru wodnego, to skupiska bakterii i grzybów, m.in. Lactobacillus, Streptococcus, Pediococcus, Leuconostoc, Saccharomyces, Candida i Kloeckera [2].

Mikroorganizmy tworzące kombuchę

SCOBY może się różnić w zależności od wielu czynników, takich jak temperatura fermentacji, stężenie substratów, zawartość tlenu, terroir, mikroorganizmy występujące naturalnie w środowisku [3].

Charakterystyczny mikrobiom kombuchy obejmuje kilka rodzajów bakterii kwasu octowego (AAB), drożdże oraz, w mniejszym stopniu, bakterie kwasu mlekowego (LAB). Dominującymi rodzajami bakterii są Komagataeibacter, Acetobacter i Gluconobacter, a dominującymi drożdżami są Brettanomyces i Zygosaccahromyces. Te mikroorganizmy oddziałują na siebie poprzez wspólny metabolizm, przyczyniając się do syntezy i właściwości organoleptycznych ostatecznego napoju.

Bakterie kwasu octowego (AAB)

Bakterie kwasu octowego są dominującą kulturą tworzącą SCOBY. AAB są bakteriami tlenowymi, zdolnymi do wykorzystywania alkoholu jako substratu do tworzenia kwasu octowego. W przeciwieństwie do drożdży, do wzrostu i aktywności wymagają dużych ilości tlenu. Proces metaboliczny opiera się na konwersji aldehydu octowego do etanolu i hydratu aldehydu octowego w kwas octowy przez enzym dehydrogenazę aldehydu octowego.

W analizie mikrobiologicznej Villarreal-Soto i wsp. prawie 80% obecnych drobnoustrojów w kombuchy stanowiły Acetobacteraceae, z dominującymi rodzajami Komagataeibacter, Gluconacetobacter i Gluconobacter. Zidentyfikowano również kilka gatunków z rodzaju Acetobactergenus (A. malorum, A. pasteurianus, A. pomorum i A. tropicalis). Na poziomie gatunku dominującą bakterią była Komagataeibacter rhaeticus (16–49%), a następnie Gluconacetobactersp. SXCC1 (9-26%), Wykryto także Komagataeibacter xylinushad, mający zdolność do przeżycia w warunkach żołądkowych, w bardzo kwaśnym pH [5].

Bakterie kwasu octowego potrafią przekształcać cukry i alkohole także w inne kwasy organiczne, np. galusowy, bursztynowy i jabłkowy. Gluconacetobacter i Komagataeibacter to bakterie wytwarzające celulozę, które również biorą udział w wytwarzaniu kwasu glukonowego i glukuronowego w wyniku reakcji utleniania z enzymem dehydrogenazą glukozową [6].

Drożdże

Drożdże przeprowadzają proces fermentacji, produkując różne metabolity takie jak alkohol czy dwutlenek węgla. Biorą też udział w powstawaniu celulozowej błony. Dominującym grzybem w SCOBY jest zwykle Zygosaccharomyces. Jednak obfitość i proporcje tych organizmów mogą zmieniać się w czasie.

W analizie mikrobiologicznej Villarreal-Soto i wsp. zidentyfikowano cztery główne rodzaje drożdży w kombuchy i były to: Candida arabinofermentans, Brettanomyces bruxellensis, Schizosaccharomyces pombe i Zygosaccharomyces bailii. Dominującymi gatunkami grzybów były B. bruxellensis (29,56%) i S. pombe (16,11%). B. bruxellensis charakteryzuje wysoka odporność na stres osmotyczny i stężnie etanolu, wyższa od Saccharomyces cerevisiae efektywność wykorzystania dostępnych źródeł azotu oraz tendencja do fermentacji cukrów do etanolu i wytwarzania dużych ilości kwasu octowego w warunkach tlenowych. Natomiast S. pombe cechuje wysoka moc fermentacyjna, zdolność konwersji kwasu jabłkowego do etanolu oraz uwalnianie dużych ilości polisacharydów [4,5].

W kombuchy wykryto także nieduży odsetek Dekkera i Pichia (odpowiednio 6% i 5%). Odnotowano też występowanie Candida krusei i Issatchenkiaorientalis, tworzących biofilm oraz drożdże apiculatus (Kloeckera, Hanseniaspora).

Charakterystyczne dla kombuchy drożdże askosporogenne zwane Zygosaccharomyces kombuchaensis zostały wyizolowane z fermentowanej herbaty przez Kurtzmana, Robnetta i Basehoar-Powersa w 2001 roku. Z. kombuchaensis fermentuje sacharozę i produkuje różne metabolity, m.in. alkohol. Jest odporny na kwas octowy, ale wrażliwy na kwas sorbowy oraz benzoesowy [7, 8].

Właściwości antyoksydacyjne

SCOBY produkują metabolity o właściwościach antyoksydacyjnych oraz potrafią hamować rozwój różnych drobnoustrojów [9].

Herbata, będąca jednocześnie głównym składnikiem napoju, jest bogata w katechiny – teaflawinę i tearubiginę. Za przeciwutleniające działanie kombuchy odpowiadają polifenole naturalnie obecne w herbacie. Zaobserwowano dodatnią korelację między zawartością polifenoli a potencjałem redukcyjnym.

W badaniu Jakubczyk i wsp. wykazano, że podczas fermentacji wzrastał poziom polifenoli, w tym flawonoidów, natomiast tearubigina przekształcała się w teaflawinę. To powodowało zmianę koloru kombuchy z ciemnego na jaśniejszy wraz z czasem. Porównując kombuche przygotowane z różnych rodzajów herbaty, najwyższe stężenie polifenoli było w przypadku herbaty zielonej, nieco niższe w przypadku herbat czerwonych i białych, najmniejsze w przypadku herbaty czarnej. Zaobserwowano również wzrost zawartości polifenoli w kombuchy w porównaniu z nie fermentowaną herbatą. Zawartość związków polifenolowych wzrastała wraz z czasem fermentacji, osiągając najwyższe stężenie 14 dnia. Zaś najwyższy potencjał antyoksydacyjny zaobserwowano w zielonej herbacie, ale w 7 dniu fermentacji (100,33 mg / g) [10].

Wzrost zawartości związków polifenolowych może być związany z licznymi reakcjami zachodzącymi podczas fermentacji, takimi jak utlenianie związków polifenolowych, co jest wynikiem mikrobiologicznej reakcji hydrolizy. Ponadto mikroorganizmy, takie jak np. Candida tropicalis, są zdolne do degradacji różnych polifenoli. Zawarte w herbacie katechiny mogą być rozkładane przez działanie bakterii i drożdży na prostsze cząsteczki, zwiększając siłę antyoksydacyjną. Ponadto fermentacja powoduje strukturalny rozpad ścian komórkowych roślin, prowadzący do uwolnienia lub syntezy różnych związków przeciwutleniających.

Hamowanie rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych

Symbiotyczne kultury bakterii i drożdży w kombuchy hamują wzrost patogennych bakterii, poprzez tworzenie środowiska, uniemożliwiającego rozwój drobnoustrojów. W pracy Kaewkod i wsp. badano działanie przeciwbakteryjne różnych rodzajów kombuchy wobec patogennych bakterii jelitowych, takich jak Escherichia coli, E. coli O157: H7 DMST 12743, Shigella dysenteriae DMST 1511, Salmonella Typhi DMST 22842 i Vibrio cholerae. Zarówno kombucha przygotowana z zielonej, oolong i czarnej herbaty wykazała działanie przeciwbakteryjne wobec wszystkich badanych bakterii jelitowych. Największą średnicę stref zahamowania miała fermentowana zielona herbata (20,0 ± 0,0–24,7 ± 0,6 mm). Działanie przeciwbakteryjne każdego rodzaju kombuchy było podobne do działania kwasu octowego [11].

Właściwości detoksykacyjne

W badaniu Taheur i wsp. wykazano, że szczepy bakterii i drożdży wyizolowane z kombuchy miały zdolność degradacji Aflatoksyny B1 (AFB1), szkodliwej mykotoksyny. Po 7 dniach fermentacji mikroorganizmy z fermentowanej czarnej herbaty były w stanie degradować 97% AFB1. Główne szczepy drożdży odpowiedzialne z ten proces to Pichia occidentalis, Candida sorboxylosa i Hanseniaspora opuntiae, przy czym najwyższą zdolność detoksykacji przypisywano P. occidentalis (59%). Produkty, powstałe w wyniku degradacji AFB1 były mniej toksyczne niż czyste aflatoksyna [12].

Jak powstaje celulozowa błonka na powierzchni kombuchy?

Na powierzchni kombuchy tworzy się biofilm z mikroorganizmów i celulozy. W skład SCOBY wchodzi kilka rodzajów bakterii, które mogą wytwarzać celulozę, na przykład: Aerobacter, Agrobacterium, Azotobacter, Rhizobium, Salmonella i Gluconacetobacter [13].

Głównym gatunkiem odpowiedzialnym za tworzenie galaretowatej błonki jest Komagataeibacter xylinus, należący do rodziny Acetobacteraceae. Specyficzną aktywnością biochemiczną tej bakterii jest utlenianie glukozy do kwasu glukonowego, a następnie poprzez inny specyficzny metabolizm dochodzi do syntezy mikrobiologicznej celulozy. Celuloza tworzy biofilm, który pozostaje na powierzchni cieczy. Proces obejmuje syntezę difosfoglukozy urydyny (UDPGlc), będącej prekursorem celulozy, a następnie polimeryzację glukozy do łańcuchów β-1,4-glukanu. Komagataeibacter xylinus rozwija się szybko w kontrolowanych warunkach i może wytwarzać celulozę z różnych źródeł węgla, w tym glukozy, etanolu, sacharozy i glicerolu.

Mikrobiologiczna celuloza jest wytwarzana zewnątrzkomórkowo w postaci włókienek, które są przyczepione do komórki bakteryjnej. Później są łączone w grubsze włókienka zwane makrofibrylami, tworząc trójwymiarową strukturę około 1000 pojedynczych łańcuchów glukanowych, które charakteryzują się dużą dopasowalnością i elastycznością.

Bakterie wytwarzają dwie formy celulozy: I i II. Celuloza I jest polimerem przypominającym wstęgę składającym się z wiązek mikrofibryli, podczas gdy celuloza II jest polimerem bezpostaciowym, który jest stabilniejszy termodynamicznie [4].

Celuloza mikrobiologiczna może być z powodzeniem stosowana jako stabilizator emulsji, zagęszczacz oraz źródło błonnika pokarmowego w diecie. Ma większą zdolność obniżania poziomu trójglicerydów, LDL i cholesterolu całkowitego w surowicy niż celuloza roślinna [14].

Co można zrobić z celulozowej błonki?

1. Starter do nowej kombuchy

Celulozowa błonka, pełna symbiotycznych bakterii i drożdży, może służyć jako starter do przygotowania nowej kombuchy. Potrzebna będzie jeszcze woda, cukier i herbata. Opcjonalnie można też dodać przyprawy, suszone liście i kwiaty, pyłek pszczeli lub sok. Wykazano, że herbata z dodatkiem cynamonu miała większe ilości kwasów organicznych oraz wyższą aktywność przeciwutleniającą i przeciwbakteryjną [14].

Kombucha z dodatkiem 15% soku jabłkowego po 10 dniach fermentacji miała wyższą zawartość polifenoli niż kombucha z samej herbaty. Zawartość alkoholu i kwasów była również wyższa w kombuchy jabłkowo-herbacianej niż tradycyjnej.

Alternatywę dla herbaty mogą stanowić kawa, napar z róży, infuzja ziołowa, sok owocowy, puree, serwatka, mleko [15].

Cukier można zastąpić miodem, syropem klonowym, syropem z agawy, słodem jęczmiennym lub innymi substancjami słodzącymi, bogatymi w cukry proste.

Podstawowy przepis na domową kombuchę:

• 10 g herbaty liściastej
• 1 l wody
• 125 g białego cukru
• 1 sztuka SCOBY (celulozowa błonka)
• 200 ml niepasteryzowanej kombuchy

Przygotowanie: Zaparzyć herbatę. Dodać cukier i wymieszać. Odstawić do wystygnięcia.

Dolać gotową kombuchę. Wlać do słoika (najlepiej z szerokim otworem, by zwiększyć dostępność tlenu). Na wierzch nałożyć SCOBY. Nakryć słoik gazą, nie zakręcać pokrywką. Pozostawić na parę dni w temperaturze pokojowej. Po 7-10 dniach kombucha jest gotowa.

2. Cukierki nata

Cukierki nata to filipińskie galaretki produkowane z grubej warstwy celulozy powstałej na powierzchni fermentowanej wody kokosowej (Nata de coco) lub soku ananasowego (Nata de piña).

Nata de piña to tradycyjny deser na Filipinach, produkowany od XVIII wieku. Ma słodko-kwaśny smak i jest powszechnie stosowany w sałatkach owocowych, dżemach, lodach, cukierkach i wielu innych potrawach. Natomiast nata de coco, sprzedawany również jako żel kokosowy, to półprzezroczysty, galaretowaty pokarm wytwarzany w wyniku produkcji mikrobiologicznej celulozy przez Komagataeibacter xylinus podczas fermentacji tlenowej wody kokosowej. Został wymyślony w 1949 roku przez Teódulę Kalaw Africa jako alternatywa dla nata de piña [16,17].

Aby przygotować cukierki nata, należy wyjąć SCOBY, umyć i pokroić na małe kawałki [18]. Moczyć w wodzie, a następnie dokładnie opłukać. Metoda kandyzowania kawałków kombuchy polega na pokryciu ich cukrem, a następnie podgrzaniu i gotowaniu w syropie przez około 15 minut. Zostawić do wystygnięcia. Następnie odlać powstały syrop, a kawałki SCOBY wysuszyć na słońcu, w piekarniku lub suszarce do grzybów.

3. SCOBY jerky

Suszone, przyprawione SCOBY ma ciągnącą konsystencję i może stanowić wegańską alternatywę dla beef jerky [19].

Przepis na SCOBY jerky

• 1 sztuka SCOBY (celulozowej błony z powierzchni kombuchy)
• Przyprawy: 1 łyżka suszonego czosnku, 1 łyżeczka słodkiej papryki, 1 łyżeczka czarnego pieprzu, ½ łyżeczki kurkumy, ½ łyżeczki chilli
• ¼ szklanki sosu sojowego lub teriyaki
• ½ szklanki kombuchy

Przygotowanie: SCOBY opłukać i pokroić na paseczki. Wymieszać wszystkie pozostałe składniki. Dodać paski SCOBY do powstałej marynaty i odstawić na min. 1 h. Potem wyjąć paski SCOBY i ułożyć na blasze wyłożonej papierem do pieczenia. Suszyć przez około 4 h w temperaturze 100^oC. Wyciągnąć SCOBY z piekarnika i włożyć na noc do miski z marynatą do lodówki. Następnego dnia ponownie włożyć paski do pieca i suszyć około osiem godzin w temperaturze 100^oC. Gotowe przechowywać w szczelnym pojemniku.

4. Domowe fermentowane napoje mleczne

Symbiotyczne kultury bakterii i drożdży tworzące kombuchę, można użyć do przygotowania domowych fermentowanych napojów mlecznych. Kruk i wsp. [20] poddali fermentacji z udziałem SCOBY mleko z laktozą oraz bez laktozy. Jakość mikrobiologiczna wytworzonych napojów była bardzo dobra. Natomiast akceptowalność sensoryczna, określona przy użyciu metod konsumenckich okazała się umiarkowana.

5. Jadalne opakowania

Polska projektantka, Róża Rutkowska stworzyła ze SCOBY jadalne opakowania. Są biodegradowalne i przyjazne dla środowiska. Można w nie zapakować żywność, a także inne rzeczy. Nadają się także do spożycia [21].

6. Biżuteria

Sacha Laurin, serowarka z Australii, suszy SCOBY i wytwarza z niego piękną biżuterię. Zajmuje się robieniem kolczyków i naszyjników z suszonej na słońcu celulozowej błonki, wyjętej z kombuchy. Używając słoików o różnych rozmiarach i kształtach, np. w kształcie serca kształtować swoje dzieła. Do barwienia używa buraków [22].

7. Ubrania

Amerykańska projektantka mody, Suzanne Lee, tworzy kolekcje ubrań stworzonych w celulozy mikrobiologicznej wyhodowanej na kombuchy z zielonej herbaty [23].

BioCouture to jej nowy projekt, wykorzystujący naturę do zaproponowania innowacyjnej wizji mody przyszłości. W skład kolekcji wchodzą m.in. kurtki przypominające skórzane, bomberki, a nawet letnie bluzki i sukienki.

Podsumowanie

SCOBY to symbiotyczne kultury bakterii i drożdży, przeprowadzające fermentację kombuchy. Głównym rodzajem bakterii są Acetobacteraceae wytwarzające kwas octowy. Należy do nich m.in. Komagataeibacter xylinus, odpowiedzialny za powstawanie celulozowej błony na powierzchni cieczy. Grzybami charakterystycznymi dla kombuchy są drożdże Zygosaccharomyces kombuchaensis, po raz pierwszy wyizolowane w 2001 roku. SCOBY produkują metabolity o właściwościach antyoksydacyjnych oraz potrafią hamować rozwój różnych drobnoustrojów. Dodatkowo Pichia occidentalis, Candida sorboxylosa i Hanseniaspora opuntiae posiadają zdolność degradacji szkodliwej Aflatoksyny B1. Z celulozowej błony pływającej na powierzchni kombuchy można zrobić wiele ciekawych potraw i przekąsek, m.in. cukierki nata czy SCOBY jerky. Może też służyć jako starter do produkcji nowej kombuchy.

Przypisy i źródła

[1]. Yao, Wanying; Nokes, Sue E. (2013). The use of co-culturing in solid substrate cultivation and possible solutions to scientific challenges. Biofuels, Bioproducts and Biorefining. 7 (4): 361–372.
[2]. Cao, C., Hou, Q., Hui, W., Kwok, L., Zhang, H., & Zhang, W. (2018). Assessment of the microbial diversity of Chinese Tianshan tibicos by single molecule, real-time sequencing technology. Food science and biotechnology, 28(1), 139–145.
[3]. Tran, T., Grandvalet, C., Verdier, F., Martin, A., Alexandre, H., & Tourdot-Maréchal, R. (2020). Microbial Dynamics between Yeasts and Acetic Acid Bacteria in Kombucha: Impacts on the Chemical Composition of the Beverage. Foods (Basel, Switzerland), 9(7), 963.
[4]. Villarreal-Soto, S. A., Beaufort, S., Bouajila, J., Souchard, J. P., & Taillandier, P. (2018). Understanding Kombucha Tea Fermentation: A Review. Journal of food science, 83(3), 580–588
[5]. Villarreal-Soto, S. A., Bouajila, J., Pace, M., Leech, J., Cotter, P. D., Souchard, J. P., Taillandier, P.,Beaufort, S. (2020). Metabolome-microbiome signatures in the fermented beverage, Kombucha. International journal of food microbiology, 333, 108778.
[6]. Jayabalan, R., Malbaša, R.V., Lončar, E.S., Vitas, J.S., Sathishkumar, M. (2014). A review on kombucha tea—microbiology, composition, fermentation, beneficial effects, toxicity, and tea fungus comprehensive. Rev Food Sci Food Saf. 13:538–550
[7]. Kurtzman, C., Robnett, C., Basehoar-Powers, E. (2001). Zygosaccharomyces kombuchaensis, a new ascosporogenous yeast from ‘Kombucha tea’. FEMS yeast research. 1. 133-8.
[8]. Steels, H., James, S. A., Bond, C. J., Roberts, I. N., & Stratford, M. (2002). Zygosaccharomyces kombuchaensis: the physiology of a new species related to the spoilage yeasts Zygosaccharomyces lentus and Zygosaccharomyces bailii. FEMS yeast research, 2(2), 113–121.
[9]. Ivanišová, E., Meňhartová, K., Terentjeva, M., Harangozo, L., Kántor, A., Kačániová, M. (2020) The evaluation of chemical, antioxidant, antimicrobial and sensory properties of kombucha tea beverage. J Food Sci Technol. 57(5):1840-1846.
[10]. Jakubczyk, K., Kałduńska, J., Kochman, J., & Janda, K. (2020). Chemical Profile and Antioxidant Activity of the Kombucha Beverage Derived from White, Green, Black and Red Tea. Antioxidants (Basel, Switzerland), 9(5), 447
[11]. Kaewkod, T., Bovonsombut, S., Tragoolpua, Y. (2019). Efficacy of Kombucha Obtained from Green, Oolong, and Black Teas on Inhibition of Pathogenic Bacteria, Antioxidation, and Toxicity on Colorectal Cancer Cell Line. Microorganisms, 7(12), 700.
[12]. Ben Taheur F, Mansour C, Ben Jeddou K, (2020). Aflatoxin B₁ degradation by microorganisms isolated from Kombucha culture. Toxicon. 179:76-83.
[13]. Arıkan, M., Mitchell, A.L., Finn, R.D., Gürel, F. (2020) Microbial composition of Kombucha determined using amplicon sequencing and shotgun metagenomics. J Food Sci. 85(2):455-464
[14]. Emiljanowicz, K. E., Malinowska-Pańczyk, E. (2019). Kombucha from alternative raw materials – The review. Critical reviews in food science and nutrition, 1–10
[15]. Redzepi, R., Zilber, D. (2018). The Noma Guide to Fermentation. New York: Artisan
[16]. Sutanto, A.T. (2012). Pineapple Liquid Waste as Nata De Pina Raw Material. Theory of Computing Systems \/ Mathematical Systems Theory, 16, 63-67.
[17]. Vergara, B., Idowu, P., Sumangil, J. (1999). Nata de Coco: A Filipino Delicacy. National Academy of Sciences and Technology, Philippines.
[18]. Katz, S. (2012). Sztuka Fermentacji. Białystok: Vivante
[19]. https://www.didwithcazoshay.com/recipes/2017/7/19/kombucha-scoby-jerky
[20]. Kruk, M., Wójcik, T., Trząskowska, M. (2019). Zastosowanie naparu herbacianego kombucha i kultury symbiotycznej „Scoby” do produkcji fermentowanego napoju mlecznego. Żywność: Nauka, Technologia, Jakość. 120; 97-108
[21].https://innpoland.pl/150573,opakowania-scoby-z-kombuchy-mozna-nimi-zastapic-plastikowe-opakowania
[22] https://www.davisenterprise.com/local-news/sunday-best/sunday-best-where-nature-meets-bling/?cf_chl_jschl_tk=07331d6a373aa1894e699f761d2a9deaa7f4432b-1602283649-0-AV-AxENd39c1d-UApW0PbfM_xzPj1D__Rz7sFS3ruLbBWQJDZsCcyqwojsD3mSNj3TEJ6rO40ue2ty90GZdlBduTxjP4jc8PoxxaHcsd7q9q2-AhDnIBt8yi3RHsMIKSIhE4M3zvwH64WiEWvxtaiVMUfOGyjmFj_budpUXJ_DlfR8RY9v858_RKSHWwYz5e6J9Do6yN8ElLE5_JLACOEV3B_uxtgfnUyeORw9tx5iu3Bs5S30DRxL_AR-KKqkL9r8rIoa28Br2CD_CMcFWe2K9DZfwqlTxoo8Q6VQmJqqkl5pmGDHRLaHbXSeG6CYVAewyNu4W8D1Nqhcni2PW0R1qkQs-C3RTfZZx2ZTyIrNDQ
[23]. https://www.ted.com/talks/suzanne_lee_grow_your_own_clothes