Sposoby na zgagę. Co nasila objawy, a co je łagodzi

Na podstawie Montreal Definition and Classification of GERD zgagę można zdefiniować jako uczucie pieczenia w okolicy za mostkiem (1). Jest opisywana jako charakterystyczny objaw choroby refluksowej przełyku. Pomimo tego, że najczęstszą przyczyną zgagi jest refluks, może być ona również spowodowana zapaleniem, nadwrażliwością i zaburzeniami perystaltyki przełyku. Częstość, czas trwania i nasilenie zgagi u pacjentów są do pewnego stopnia związane z ekspozycją przełyku na kwas żołądkowy. Jest jednak możliwe, że inne treści żołądkowe, oprócz kwasu, mogą powodować zgagę. Tak samo niektóre pokarmy, jak i napoje mogą wywoływać objawy pieczenia za mostkiem w drodze do żołądka (2). Niektórzy pacjenci opisują zgagę jako ból w klatce piersiowej. Jest to stosunkowo częsty objaw m.in. refluksu. Niektóre badania wskazują, że występuje on nawet u 1/3 populacji ogólnej (3).

Czy jedzenie może wpływać na występowanie zgagi?

Istnieje wiele prac naukowych zajmujących się wpływem jedzenia na występowanie objawów choroby refluksowej, w tym zgagi. Wyróżniono kilka aspektów dotyczących żywienia, które w większości przypadków wpływają na jej nasilenie. Należy jednak pamiętać, że jest to sprawa bardzo indywidualna. Różne produkty spożywcze oraz zachowania żywieniowe mogą powodować nasilenie objawów z różną intensywnością.

Napoje

Wybór i częstotliwość picia napojów może mieć wpływ na występowanie objawów choroby refluksowej. Przykładem napoju, który może nasilać uczucie zgagi, jest alkohol. Powoduje on m.in. obniżenie ciśnienia w dolnym zwieraczu przełyku, zmniejszenie jego motoryki oraz upośledzenie opróżniania żołądka. Także słodkie napoje gazowane mogą powodować nasilenie się objawów refluksu.  Ich spożycie może się wiązać się z występowaniem nocnej zgagi. W związku z tym pacjentom, u których zgaga częściej pojawia się w godzinach nocnych, zaleca się unikanie słodkich napojów gazowanych. W powszechnej praktyce również kawa kojarzy się ze zwiększoną aktywnością choroby, jednak w metaanalizie nie stwierdzono istotnego związku między spożyciem kawy a objawami refluksu (4).

Posiłki wysokotłuszczowe

Posiłki bogate w tłuszcz także mogą nasilać objawy choroby refluksowej. W szczególności są uważane za silny czynnik wpływający na występowanie zgagi w godzinach nocnych. Jest to spowodowane tym, że tłuste posiłki opóźniają opróżnianie żołądka. Wykazano również, że obniżają one ciśnienie dolnego zwieracza przełyku o wiele bardziej niż w porównaniu do posiłków, których dominującym składnikiem jest białko. (5).

Inne czynniki

Nawyki żywieniowe

Możliwe jest, że spożycie posiłku, zwłaszcza o dużej zawartości tłuszczu, na krótko lub tuż przed snem również wpływa na występowanie zgagi. Zalecenie spożywania ostatniego posiłku co najmniej 2-3 godziny przed snem może przynieść szczególnie korzystne efekty u pacjentów, którzy zmagają się z nią w godzinach nocnych. Wykazano, że pacjenci, którzy kładli się spać w ciągu 3 godzin po posiłku, byli 7-krotnie bardziej narażeni na występowanie zgagi, niż ci, którzy ostatni posiłek spożywali co najmniej 4 godziny przed snem (5).

Palenie papierosów

Palenie papierosów również może być czynnikiem powodującym zgagę. W badaniu obejmującym prawie 30 tys. uczestników, zaprzestanie palenia było związane z mniejszą zgagą u osób o prawidłowej masie ciała oraz stosujących leki hamujące wydzielanie kwasu solnego w porównaniu do uczestników, którzy kontynuowali codzienne palenie. Zgaga nie zmniejszyła się jednak u osób z nadwagą i otyłością. Jest to najprawdopodobniej związane z tym, że związek pomiędzy zgagą a otyłością jest silniejszy niż ten z paleniem tytoniu. W innym badaniu, którego uczestnikami byli codzienni palacze z chorobą refluksową, już po 48 h od zaprzestania palenia zmniejszyła się częstotliwość występowania zgagi (6).

Otyłość

Nie można nie zauważyć, że wzrost częstości występowania choroby refluksowej na świecie wiąże się z równoczesnym rozwojem epidemii otyłości. Rozwój zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej u pacjentów z otyłością prowadzi do zaburzeń wpustu żołądka i przepukliny rozworu przełykowego. Ponadto otyłość może wpływać na motorykę przełyku, a utrata masy ciała wiąże się z mniejszą ilością kwasu żołądkowego, która się do niego dostaje. Wykazano, że redukcja masy ciała o 10% wiązało się ze zmniejszeniem objawów refluksu, w tym zgagi. Nieinwazyjne podejście, takim jak utrata masy ciała, powinno być promowane u wszystkich pacjentów z objawami lub bez choroby refluksowej. Można również przyjąć, że niezdrowa dieta jest wspólnym czynnikiem ryzyka zarówno choroby refluksowej, jak i otyłości (4).

Aktywność fizyczna

Związek między aktywnością fizyczną a występowaniem objawów choroby refluksowej nie został jednoznacznie rozstrzygnięty. Wydaje się, że wpływ aktywności fizycznej na ich występowanie może być związany z rodzajem ćwiczeń, intensywnością oraz czasem ich trwania. Stwierdzono również, że niektóre rodzaje aktywności np. podnoszenie ciężarów, znacznie nasilają zgagę w porównaniu z rekreacyjnym bieganiem czy jazdą na rowerze.

Dodatkowo mniejsze ryzyko wystąpienia po posiłkowych objawów refluksu zaobserwowano u osób spacerujących po kolacji w porównaniu do osób, które po posiłku leżały (5).

Inne produkty spożywcze

W niektórych badaniach potwierdzono wpływ spożycia soku pomarańczowego, grejpfrutowego, surowych pomidorów i ich przetworów na nasilenie zgagi. To zjawisko tłumaczy się drażniącym działaniem kwaśnego pH tych produktów na błonę śluzową przełyku. Wiele pacjentów z chorobą refluksową skarży się na nasilenie zgagi po spożyciu pikantnych potraw. Sugeruje się, że niektóre z objawów związanych ze spożyciem papryki chili mogą być spowodowane stymulacją zakończeń nerwowych w błonie śluzowej przełyku przez zawartą w niej kapsaicynę. Nasilenie zgagi obserwowano również po spożyciu czekolady. Jako możliwą przyczynę wskazywano zmniejszenie ciśnienia w dolnym zwieraczu przełyku. Jednak wpływ czekolady na występowanie zgagi nie jest potwierdzony przez wszystkie badania. Niektóre z nich nie potwierdziły tego związku (5).

Wpływ diety low-FODMAP

Dieta low-FODMAP charakteryzuje się małą zawartością fermentujących oligo- ,di- i monosacharydów oraz polioli. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego.  Jednym z objawów tego schorzenia może być zgaga. Stosowanie diety low-FODMAP u chorych przez 6 tygodni spowodowało u 78% pacjentów złagodzenie objawów m.in.  wzdęć, nasilonego bólu brzucha oraz zgagi (7). Wzrasta również zainteresowanie stosowania tej diety w celu złagodzenia objawów choroby refluksowej. Jednak dotychczasowe badania zajmujące się tym tematem jeszcze nie potwierdziły tej hipotezy.

Dieta wegetariańska

Zmiana dotychczasowego sposobu odżywiania na dietę wegetariańską lub wegańską może zmniejszyć występowanie objawów gastrycznych. W przeprowadzanych badaniach u uczestników, którzy zmienili swoją dietę na wegetariańską lub wegańską zmniejszyła się częstość odczuwania zgagi. Najprawdopodobniej jest to spowodowane zmianą posiłków bogatych w tłuszcz na te wysokowęglowodanowe. W chorobie refluksowej nadmierne spożycie tłuszczów nasila objawy, a produkty bogate w błonnik są zalecane w jej prewencji. Większe spożycie błonnika zmniejsza ryzyko wystąpienia refluksu, a także łagodzi jego objawy. Jest to spowodowane wiązaniem związków azotowych w żołądku, które tworząc tlenek azotu (NO) działają relaksująco na dolny zwieracz przełyku. Zmniejszenie częstości występowania zgagi po przejściu na dietę wegetariańską lub wegańską może być również spowodowane zmniejszeniem masy ciała. Nadwaga i otyłość są czynnikami ryzyka występowania choroby refluksowej i jej powikłań. Dieta wegetariańska cechuje się mniejszą kalorycznością, a także pobudza motorykę przewodu pokarmowego (8).

Może domowe sposoby lub suplementy pomogą?

Ocet jabłkowy

Ocet jabłkowy jest szczególnie popularnym domowym remedium przeciw objawom refluksu. Jednak ze względu na kwaśny odczyn, jego działanie zastanawia wiele osób, które zwracają uwagę na to, że inne kwaśne produkty jak np. cytrusy są niezalecane w chorobie refluksowej. Podczas gdy opublikowane dowody sugerują, że ocet jabłkowy może zmniejszyć stężenie glukozy we krwi, poprawić profil lipidowy i hamować wzrost pewnych mikrobów, dane na temat jego szczególnej przydatności w objawach refluksu są prawie nieistniejące. Nie wykazano również zmniejszenia nasilenia zgagi po spożyciu octu jabłkowego. Większość stwierdzeń dotyczących jego pozytywnego wpływu na chorobę refluksową jest niepoparta żadnymi dowodami naukowymi. Należy również pamiętać, że kwas octowy w stężeniu powyżej 20% jest uważany za toksyczny, ze względu na ryzyko uszkodzenia błony przełyku. Powinni o tym pamiętać w szczególności pacjenci, którzy stosują ten środek na własną rękę. (3).

Melatonina

Melatonina jest endogennie produkowanym hormonem, który najczęściej kojarzony jest z regulacją cyklu snu i czuwania. Ostatnio zwiększa się zainteresowanie tym związkiem w kontekście leczenia choroby refluksowej. Niektórzy badacze twierdzą, że melatonina wzmacnia funkcję bariery błony śluzowej przed podrażnieniem przez kwas żołądkowy. Istnieją małe badania, które faktycznie sugerują pewien potencjał w łagodzeniu przez nią objawów refluksu. W badaniu, w którym 27 uczestnikom podano do leczenia melatoninę stwierdzono, że objawy zgagi ustąpiły całkowicie po 8 tygodniach. To pozwoliło wyciągnąć wniosek, że melatonina może być realną opcją leczenia refluksu samodzielnie lub w połączeniu z lekami IPP. To samo badanie wykazało również, że wyjściowy poziom melatoniny u pacjentów z refluksem był cały czas niski w porównaniu z grupą kontrolną. Pomimo sugerowanego wpływu melatoniny na nasilenie zgagi, potrzebna jest większa liczba badań, które mogłyby to potwierdzić (3).

Maranta trzcinowa

Ciekawym produktem, popularnym w celu łagodzenia zgagi, jest maranta trzcinowa.  Jest to mąka uzyskiwana z trzciny cukrowej. Uważa się, że ma ona działanie prebiotyczne, dlatego jest przez niektórych wykorzystywana w celu łagodzenia dolegliwości żołądkowo–jelitowych. Charakteryzuje się ona również dużą zawartością błonnika. W badaniu oceniającym wpływ maranaty trzcinowej na występowanie zgagi u większości uczestników stwierdzono zmniejszenie objawów choroby refluksowej po 3 tygodniach jej stosowania. Jednak w tym samym badaniu 25% uczestników zgłosiła pogorszenie uczucia zgagi w tym samym czasie. Mechanizm łagodzenia choroby refluksowej przez błonnik nie został jeszcze poznany. Ze względu na zbyt małą liczbę badań dotyczącą tego tematu, nie można jednoznacznie stwierdzić, że maranata trzcinowa wpływa łagodząco na uczucie zgagi (9).

Aloes

Warto również w przypadku zgagi zwrócić uwagę na aloes. Soki oraz syropy z aloesu są bardzo popularne wśród osób zmagających się z problemem zgagi. W jednym randomizowanym badaniu wykazano, że oczyszczony syrop z aloesu działa łagodząco na objawy refluksu w podobnym stopniu co omeprazol – lek hamujący wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Jednak sok z aloesu był w stanie pomóc tylko uczestnikom z lżejszym przebiegiem choroby. W przypadku zgagi okazał się on mniej pomocny niż stosowane leki. W związku z tym syrop z aloesu nie powinien być stosowany jako środek zastępczy dla leków hamujących wydzielanie soku żołądkowego. Może być on sugerowany pacjentom z lżejszym przebiegiem choroby oraz jako wspomaganie leczenia farmakologicznego (10).  

Podsumowanie

Z problemem zgagi zmaga się coraz więcej osób. Może on występować nie tylko jako objaw choroby refluksowej, ale także jako konsekwencja spożycia niektórych produktów spożywczych. Osoby zmagające się z tym problemem powinny zwrócić uwagę na spożywane napoje, wykonywaną aktywność fizyczną oraz nawyki żywieniowe. W celu złagodzenia uczucia zgagi można zastanowić się nad zmianą dotychczasowej diety na dietę wegetariańską. Zmniejszenie masy ciała również może wpływać na zmniejszenie objawów refluksu. W przypadku wielu popularnych na rynku produktów na zgagę nie ma rzetelnych dowodów naukowych, które by potwierdzały ich łagodzące działanie.

Bibliografia:

1. Vakil N, van Zanten SV, Kahrilas P, Dent J, Jones R; Global Consensus Group. The Montreal definition and classification of gastroesophageal reflux disease: a global evidence-based consensus. Am J Gastroenterol. 2006;101(8):1900-1943. 
2. Bor S. Worldwide Epidemiology of Gastroesophageal Disease. WGO Handbook on Heartburn: A Global Perspective. World Dig Health Day. 2015
3. Ahuja A, Ahuja NK. Popular Remedies for Esophageal Symptoms: a Critical Appraisal. Curr Gastroenterol Rep. 2019;21(8):39. Published 2019 Jul 10
4. Sethi S, Richter JE. Diet and gastroesophageal reflux disease: role in pathogenesis and management. Curr Opin Gastroenterol. 2017;33(2):107-111. 
5. Jarosz, M., & Taraszewska, A. (2014). Risk factors for gastroesophageal reflux disease: the role of diet. Przeglad gastroenterologiczny, 9(5), 297–301.
6. Ness-Jensen E, Lagergren J. Tobacco smoking, alcohol consumption and gastro-oesophageal reflux disease. Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2017;31(5):501-508.
7. Bellini M, Tonarelli S, Nagy AG, et al. Low FODMAP Diet: Evidence, Doubts, and Hopes. Nutrients. 2020;12(1):148.
8. Ostrowski, B., Malinowska, A., Budzyńska, A., Nowakowska-Duława, E., & Hartleb, M. (2018). Wpływ diety wegetariańskiej na występowanie objawów gastroenterologicznych. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 14(4), 402-406.
9. Beckett JM, Singh NK, Phillips J, et al. Anti-Heartburn Effects of Sugar Cane Flour: A Double-Blind, Randomized, Placebo-Controlled Study. Nutrients. 2020;12(6):1813. Published 2020 Jun 18.
10. Panahi Y, Khedmat H, Valizadegan G, Mohtashami R, Sahebkar A. Efficacy and safety of Aloe vera syrup for the treatment of gastroesophageal reflux disease: a pilot randomized positive-controlled trial. J Tradit Chin Med. 2015;35(6):632-636.