Szczawik zajęczy. Jak go rozpoznać i stosować w kuchni?

Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella L.) jest rośliną, której szczyt wzrostu występuje w okolicy wiosny. Zwykle jest to przełom kwietnia i maja, ale kwitnie on także jesienią. Roślina rozpowszechniona jest praktycznie wszędzie. Spotkać ją można zarówno w lasach, jak i na trawnikach. Znaleźć ją można także w miejscach mokrych i zacienionych [1], [3].

Jak rozpoznać szczawik zajęczy?

Szczawik zajęczy należy do rodziny szczawikowatych. Wysokość rośliny waha się w przedziale 8-15 cm. Łodyga jest cienka, pełzająca. Liście wyglądem przypominają liście koniczyny, z którą jest on często mylony. Aby skutecznie odróżnić koniczynę od szczawika, warto wiedzieć, że jego liście są trójlistkowe.

Już wiemy, kiedy roślina kwitnie, ale czym charakteryzują się jej kwiaty? Kwiaty przybierają kolor biały z charakterystycznym czerwonym żyłkowaniem oraz z żółtą plamką u nasady. [1], [4]

Wartości odżywcze

Badania chemiczne wskazują, że jest on bogaty we flawonoidy, garbniki, fitosterole, glikozydy, kwasy tłuszczowe i olejki eteryczne. Szczawik zajęczy jest rośliną, w której występują NNKT (niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe). Należą do nich: kwas palmitooleinowy, kwas linolowy, linolenowy [1. Nie należy go jednak traktować jako jedynego źródła tych kwasów. Nie występują one tu w dużych ilościach. Sam szczawik nie należy do roślin oleistych.

100 g szczawika zajęczego dostarcza 125 mg witaminy C. Można uznać go zatem za bardzo dobre źródło tej substancji [1]. Dla porównania 100 g cytryny dostarcza jedynie 58 mg tej witaminy. Łatwo można wywnioskować, że cytryna powszechnie uznawana za jej „doskonałe źródło”, wcale nie dostarcza dużych ilości tego składnika odżywczego. Mimo że w liściach szczawika zawarte są duże ilości witaminy C, często nie jesteśmy w stanie zjeść 100 g liści rośliny, więc warto uzupełnić dietę o inne źródła tego antyoksydantu.

Liście szczawiku zawierają także szczawiany (12% suchej masy), które są czynnikiem ograniczającym wchłanianie żelaza niehemowego. Oznacza to, że absorpcja żelaza z jego roślinnych źródeł będzie ograniczona w przypadku spożycia ich razem ze szczawikiem. Warto wspomnieć, że liście opisywanej rośliny są bogatym źródłem mikroelementów, które regulują różne szlaki metaboliczne w organizmie człowieka. Do tych mikroelementów zalicza się: sód, potas, magnez, wapń [1].

Badania wykazują, że O. acetosella jest źródłem przeciwutleniaczy. Świadczy o tym zawartość takich składników jak: beta-karoten, kwas askorbinowy, tokoferole, ksantofile oraz flawonoidy. [2] Zawartość przeciwutleniaczy powoduje, że opóźniane są procesy starzenia organizmu. Dzięki nim zapobiega się też wystąpieniu chorób cywilizacyjnych.

Właściwości, czyli kiedy stosować szczawik zajęczy?

Szczawik zajęczy wykazuje działanie przeciwpasożytnicze, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze oraz przeciwnowotworowe. Jest także skuteczny w przyspieszeniu gojenia ran, a także działa kojąco na obrzęki. Roślina ze względu na wysoka zawartość witaminy C była niegdyś stosowana w dietoterapii szkorbutu.

Liście skutecznie zwalczają objawy zatrucia pokarmowego [1]. Szczawik zajęczy wykazuje doskonałe działanie w zmniejszaniu bólu menstruacyjnego. Roślina ma także korzystny wpływ na przebieg przeziębienia, ze względu na właściwości przeciwgorączkowe. Może być więc odpowiednim dodatkiem w czasie leczenia jego objawów [3].

Szczawik zajęczy ujawnia szereg działań o pozytywnym wpływie na organizm człowieka. Jednak jego najlepsze działanie udowodniono w zmniejszaniu obrzęków oraz przy uzupełnianiu niedoborów witaminy C [1,2].

Przeciwwskazania

Obecność kwasu szczawiowego sprawia, że stosowanie rośliny może mieć negatywny wpływ na nerki, a także ograniczyć wchłanianie wapnia. Należy o tym pamiętać zwłaszcza przy długim stosowaniu rośliny.

Jak przygotować szczawik zajęczy do spożycia?

Liście oraz kwiaty można spożywać na surowo lub ugotowane. Bardzo popularnym sposobem wykorzystania rośliny jest spożycie jej w formie naparu. Aby otrzymać napar, należy zalać gorącą wodą świeże liście, a następnie odstawić na około pół godziny. Po tym należy oddzielić liście od wody. I jest on gotowy do spożycia [4].

Szczawik zajęczy stosowany jest także jako dodatek do sałatek, zup, twarożków czy jajecznicy. Stanowi doskonałe uzupełnienie wielu powszechnie znanych potraw.

Kiedy zbierać liście?

Liście najlepiej zbierać bardzo wczesną wiosną. Prawidłowe ich obrobienie wpływa na zachowanie ich właściwości. Warto więc dokładnie wysuszyć zebraną roślinę, którą zaleca się przechowywać w miejscu suchym.

Podsumowanie

Szczawik zajęczy nie jest rośliną powszechnie stosowaną w polskiej kuchni. Ze względu na wartości odżywcze, jakie niesie, może być ciekawym urozmaiceniem jadłospisu. Jest to bogate źródło wielu składników odżywczych, które mają pozytywny wpływ na organizm człowieka.

Bibliografia:

1. Badwaik, H., Singh, M., K., 2011, The Botany, Chemistry, Pharmacological and Therapeutic Application of Oxialis Crniculata Linn- A Review, International Journal of Phytomedicine, 3(1):1-8.
2. Sircelj, H., Mikulic-Petkovsek, M., Batic, F., 2010, Antioxidants in spring leaves og Oxialis acetosella L., Food Chemistry, V 123, 351-357
3. Autor nieznany, 2020, Pobrano ze strony: https://en.medicalmed.de/kislica.php.htm
4. Eric Orr, Pobrano ze strony: https://www.wildedible.com/wild-food-guide/wood-sorrel