Tilapia – czy powinniśmy ją jeść?

Tilapia jest to słodkowodna ryba o białym, wilgotnym i łagodnym w smaku mięsie [1]. W Polsce jest jedną z pięciu najczęściej jadanych ryb. Tilapia należy do ryb chudych, a więc jest ona niskokaloryczna oraz polecana w diecie lekkostrawnej.

Spis treści:

1. Co to za ryba – tilapia?
2. Gatunki tilapii
3. Spożycie tilapii w Polsce
4. Cena
5. Hodowla tilapii
6. Wartość odżywcza
7. Zagrożenia
8. Podsumowanie. Czy warto jeść tilapię?

Co to za ryba – tilapia?

Tilapie to nazwa zwyczajowa używana do określenia grupy ryb z rodziny pielęgnicowatych. Rodzina ta obejmuje wiele rodzajów ryb. Słowo „tilapia” jest używane w znaczeniu ogólnym i odnosi się do członków rodzajów tj. Oreochromis, Sarotherodon i Tilapia. Pochodzą z afrykańskich wód ryftowych. Członkowie tej rodziny znajdują się również w Ameryce Południowej i Środkowej, w Afryce (z wyjątkiem regionów pustynnych i części południowej), na Madagaskarze, wzdłuż południowego wybrzeża Indii i Sri Lanki, na Lewancie oraz w jednym północnym dopływie do Zatoki Perskiej [7].

Uważa się, że pierwszy ruch gatunku tilapii miał miejsce w 1930 roku. Od tego czasu ryby te zostały rozpowszechnione na cały świat. Jednak uważa się, że wprowadzenie tilapii do wód azjatyckich spowodowało zniszczenie niektórych naturalnych łowisk oraz okazało się, że zaczęły one zagrażać lokalnym gatunkom ryb [2].

Gatunki tilapii w Polsce

Tilapia nilowa (Oreochromis niloticus)

Występuje ona w rzekach, jeziorach, w kanałach ściekowych i irygacyjnych. Zazwyczaj żyje w niezbyt czystych wodach. Samce są niebiesko-różowe z ciemnym gardłem i brzuchem a samice są zwykle brązowe lub srebrzysto-białe. Charakterystyczną ich cechą są regularne ciemne paski na ciele [3].

Są to ryby o długości ciała około 40-50 cm i o stosunkowo małej głowie. Tilapie nilowe są wszystkożerne, a w warunkach naturalnych około 50% pokarmu stanowią rośliny. Gatunek ten został sprowadzony do Polski celowo około 1990 roku. [4]

Tilapia złota (Oreochromis aureus)

Występuje przeważnie w wodach słodkich, ale również w półsłonych. Jest o wiele mniejsze od Tilapii nilowych. Długość ich ciała wynosi zazwyczaj 13-20 cm. Rekordowa długość to 50 cm [18]. Najczęściej samce mają jaskrawożółte ciało i niebieskawe głowy. Samice zaś mają płetwy grzbietowe i ogonowe koloru pomarańczowego. Wyróżnia je brak pionowych pasków na ciele [5].

Tilapia wielkogłowa (Sarotherodon melanotheron)

Zamieszkuje płytkie słodkie i półsłone wody. Najczęściej można je znaleźć blisko brzegu. Jest ona porównywalnie długa do Tilapii złotej, lecz w odróżnieniu od niej ma dużą głowę i nieregularne, asymetryczne plamki na bokach ciała. Występuje ona na terenie Afryki, Azji, USA i Europy, ale co najmniej kilka państw z tych obszarów zgłasza negatywny wpływ ryb na środowisko wodne [6].

Spożycie tilapii w Polsce

Dzięki wzrastającej świadomości żywieniowej Polaków spożycie ryb wzrasta. Polacy zjadają średnio 12 kg ryb rocznie, w przeliczeniu na osobę. Z badania polskiego rynku rybnego przeprowadzonego w 2012 r. przez TNS OBOP wynika, że aż 80 proc. Polaków deklaruje, że przy zakupie ryb wyboru dokonuje przede wszystkim ze względu na świeżość (63 proc.) i cenę (51 proc.) produktu [8].

Jednak przedstawiciele podkreślają, aby konsumenci wybierali ryby świeże, których struktura nie jest zniszczona przez proces mrożenia.

Determinanty spożycia

Do głównych przyczyn jedzenia ryb można zaliczyć ich wysoką wartość odżywczą. Naukowcy z Zhejiang University School of Medicine Hangzhou w Chinach przeprowadzili badanie, którego celem było sprawdzenie wpływu spożywania kwasów tłuszczowych omega-3 w diecie na długowieczność. W badaniu wzięło udział ponad 240 tys. mężczyzn i ponad 180,5 tys. kobiet. Badanie prowadzono w ciągu 16 lat. Po tym czasie obliczono, ile osób zmarło. Okazało się, że osoby, które jedzą odpowiednia ilość ryb oraz zawarte w nich kwasy tłuszczowe omega-3 nadal żyją i czują się świetnie [9].

Według bazy danych FAOSTAT (2014) średnia spożycia ryb w państwach europejskich wynosi 22,9 kg w przeliczeniu na osobę rocznie. Najwięcej ryb spożywają Portugalczycy i Hiszpanie. W Polsce wynik jest o połowę mniejszy, lecz z roku na rok zauważalna jest znaczna poprawa. Prawdopodobnie jest to spowodowane ceną oraz zbyt małą wiedzą żywieniową. Kolejną przyczyną zbyt małego spożycia ryb jest powszechna opinia o obecności niepożądanych substancji w mięsie lub po prostu subiektywną oceną [10].

Cena

Ceny produktów rybnych idą cały czas w górę. Ryby w sprzedaży detalicznej zdrożały o około 13-17 %. Jest to spowodowane tym, że zapotrzebowanie na tego typu żywność wzrosło, a kraje eksportowe borykają się z ograniczeniem połowów. Co więcej, zbyt niskie temperatury zimą zniszczyły sporą część hodowli tilapii w Chinach, co spowodowało podniesienie cen w tym regionie o 20 procent. W Polsce zostały ograniczone nielegalne połowy na Morzu Bałtyckim co zwiększyło presję cenową, ale zmniejszyło ilość ryb [11].

Hodowla tilapii

W Polsce

Rynek rybny w Polsce ma duży potencjał. Wiceminister rolnictwa zakłada, że do końca 2020 roku Polska będzie produkowała 49-62 tys. ton ryb wysokiej jakości. Ryby hodowane są w warunkach praktycznie identycznych do naturalnych w specjalnie stworzonym mikroklimacie. Karmione są wysokiej jakości karmą bez antybiotyków i hormonów. Woda jest idealnie przystosowana chroniąc ryby przed zakażeniem bakteriami przez specjalnie przystosowane do tego filtry [12].

W Chinach

Chiny są największym dystrybutorem ryb na świecie. W 2014 roku wyprodukowali oni 64 mln ton ryb. Władze sanitarne i weterynaryjne bacznie przyglądają się hodowlom ryb. Chiny są największym eksporterem tego typu żywności, jednak stawy są zanieczyszczone oraz przepełnione [13]

Wartość odżywcza

Tilapia należy do ryb chudych, jest ona niskokaloryczna oraz łatwostrawna. Polecana jest osobom na diecie redukcyjnej oraz w trakcie rekonwalescencji po chorobach żołądka. Ryba ta zawiera tylko 1,7 g tłuszczu na 100 g produktu oraz praktycznie nie zawiera cennych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Stosunek nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 do omega-6 jest nieprawidłowy. Dobrą informacją jest to, że mięso tilapii zawiera dużo białka, które jest niezbędne do funkcjonowania organizmu. Tilapia jest dobrym źródłem selenu, który ma właściwości przeciwutleniające. W 100 g ryby jest aż 60% dziennego zapotrzebowania na ten składnik. Tilapia zawiera też spore ilości witaminy B12 i B3 oraz cechuje się małą zawartością rtęci w mięsie.

Zagrożenia związane ze spożyciem tilapii

Ryby, które w swoich środowiskach naturalnych są narażone zanieczyszczenia oraz bakterie nie są odpowiednim produktem do spożycia dla konsumenta. Niektórzy hodowcy w celu zwiększenia atrakcyjności i sprzedaży karmią tilapie karmą z hormonami wzrostu lub antybiotykami. Aby spożywać bezpieczne produkty, musimy zwracać uwagę na to, czy posiadają odpowiedni certyfikat MSC i ASC [10].

MSC odnosi się do ryb dziko żyjących, a ASC do ryb hodowlanych, niekarmionych antybiotykami i hormonami. Dzięki temu mamy pewność, że ryby są wyhodowane w sposób przyjazny środowisku. Większość ryb wyhodowanych w Polsce posiada ten certyfikat, niestety wiele gatunków ryb pochodzących np. z Chin już takiego oświadczenia nie ma [13].

Nie jesteśmy w stanie stwierdzić, w jakich warunkach są one hodowane. Tilapie w naturalnym środowisku żyją w zanieczyszczonych i brudnych wodach i są wszystkożerne.

🔎 Tu warto nadmienić, że wiele się zmienia. Badanie [17] wykazało, że tilapia może odegrać kluczową rolę w zrównoważonym rozwoju sektora akwakultury. Dzięki innowacyjnym technologiom i efektywnemu zarządzaniu zasobami, hodowla tilapii może przyczynić się do globalnego bezpieczeństwa żywnościowego oraz spełnić cele zrównoważonego rozwoju ONZ.

Podczas badań na temat koncentracji metali ciężkich w filetach między innymi tilapii, wykazano nieznacznie większe stężenie kadmu niż dopuszczalne. Wynosiło ono 0,058 mg/kg, norma wynosi 0,05 mg/kg, lecz według danych z literatury spotyka się wyniki dowodzące na o wiele większe poziomy tego pierwiastka siadające nawet 10,36 mg/kg, a według WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) tolerowane spożycie przez dorosłego człowieka wynosi 0,4-0,5 mg/tydzień. Nadmiar tego pierwiastka może prowadzić do magazynowania w nerkach i zaburzenia funkcjonowania całego organizmu. Autorzy powyższego badania wskazują na powiązanie ilości metali ciężkich z warunkami życia tych ryb. Tilapie żyją w dużym zagęszczeniu oraz z niedoborem czystej wody co może być przyczyną akumulacji kadmu i innych metali ciężkich.

Organizacja WWF stworzyła również poradnik na temat, jakie ryby powinniśmy jeść. Polega to na tym, że ryby podzielone są na 3 grupy: zielona, pomarańczowa i czerwona. Grupa zielona oznacza ryby, które są bezpieczne dla zdrowia, kolorem pomarańczowym zaznaczona ryby, które można sięgać, wtedy gdy nie ma dostępu do tych z zielonej listy. Na czerwono są zaznaczone ryby, które pochodzą z nieznanych hodowli albo ich połów zagraża wyginięciu gatunku [14].

Podsumowanie. Czy warto jeść tilapię?

Rynek rybny z roku na rok zwiększa się. Na świecie powstaje coraz więcej hodowli. Dzięki certyfikatowi ASC i MSC jesteśmy w stanie określić, które ryby pochodzą z ekologicznych hodowli i czy są bezpieczne dla środowiska. Ryby świeże powinniśmy zjeść w maksymalnie 8 dni od połowu.

Mięso tilapii pochodzące z obcych hodowli może zawierać wiele zanieczyszczeń i warto zamienić ją na inną rybę np. dorsz, który ma większą wartość odżywczą, ale też pochodzi z czystych wód i jest hodowany w Polsce. Tilapia jest stosunkowo tanią rybą – kosztuje około 30 zł/kg dlatego często ulega przełowieniu. Korzyści ekonomiczne często przewyższają korzyści zdrowotne.

Przypisy i źródła:

1. Pobrane z: https://www.longdom.org/scholarly/tilapia-aquaculture-journals-articles-ppts-list-3229.html (14-07-2020)
2. Pobrane z: http://www.fao.org/3/y5728e/y5728e03.htm (14-07-2020)
3. Pobrane z: https://www.fishbase.ca/Summary/SpeciesSummary.php?ID=2&AT=tilapia (14-07-2020)
4. Pobrana z: https://www.iop.krakow.pl/ias/gatunki/213 (14-07-2020)
5. Pobrane z: https://www.fishbase.in/summary/Oreochromis-aureus.html (14-07-2020)
6. Pobrane z: https://www.fishbase.in/summary/1412 (14-07-2020)
7. Klett, V., & Meyer, A. (2002). What, if anything, is a Tilapia?—mitochondrial ND2 phylogeny of tilapiines and the evolution of parental care systems in the African cichlid fishes. Molecular Biology and Evolution, 19(6), 865-883
8. https://www.portalspozywczy.pl/inne/wiadomosci/tilapia-jest-jedna-z-pieciu-najczesciej-spozywanych-ryb-na-swiecie,80921.html (14-07-2020)
9. Pobrane z: https://www.portalspozywczy.pl/mieso/wiadomosci/jedzenie-ryb-moze-przedluzyc-zycie,161053.html (14-07-2020)
10. Stefaniak, W (2019). Ryby w diecie ucznia – korzyści i zagrożenia. Pobrane z: https://aliant.com.pl/ryby-w-diecie-ucznia-korzysci-i-zagrozenia/ (14-07-2020)
11. Wieczorkiewicz,R (2008). Ryby coraz droższe. Pobrane z: https://www.portalspozywczy.pl/inne/wiadomosci/ryby-coraz-drozsze,4478.html (14-07-2020)
12. Pobrane z: https://www.gospodarkamorska.pl/rybolowstwo-ekologia-najwieksza-i-najbardziej-nowoczesna-akwakultura-w-europie-znajduje-sie-w-polsce-12737 (14-07-2020)
13. Pobrane z: https://china.trade.gov.pl/pl/aktualnosci/131513,w-chinach-rosnie-apetyt-na-zagraniczne-ryby-i-owoce-morza.html (14-07-2020)
14. Pobrane z: https://ryby.wwf.pl/ (14-07-2020)
15. Pobrane z: https://controlunion.pl/akwakultura/asc/ (14-07-2020)
16. Łuszczek-Trojnar, Błoniarz, Winiarski, Drąg-Kozak, Popek. (2015). Porównanie koncentracji kadmu, cynku, manganu i niklu w filetach wybranych gatunków ryb konsumpcyjnych. Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, t. 11 (2015), nr 1, 75-84
17. Arumugam, M., Jayaraman, S., Sridhar, A., Venkatasamy, V., Brown, P. B., Abdul Kari, Z., … & Ramasamy, T. (2023). Recent advances in tilapia production for sustainable developments in Indian aquaculture and its economic benefits. Fishes, 8(4), 176.
18. https://web.archive.org/web/20080502034844/http://nis.gsmfc.org/nis_factsheet.php?toc_id=194

• Data pierwotnej publikacji: 15.08.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 14.09.2024