Witamina PP i jej wpływ na zdrowie w świetle ostatnich badań

Witaminy są związkami organicznymi niezbędnymi w małych ilościach w ciele człowieka. Pełnią różnorodne, często złożone funkcje w ustroju. Nie można pominąć żadnej z witamin, ponieważ każda jest niezwykle istotna dla zachowania naszego zdrowia. W tym artykule dowiesz się więcej o witaminie, której historia była pełna tajemnic i niespodzianek – witaminie PP. Poznasz wszystko, co pomoże ci jeszcze lepiej zadbać o swoją dietę i zdecydować, czy suplementacja tej witaminy jest dla ciebie konieczna.

Spis treści:

1. Witamina o wielu nazwach
2. Biochemiczny obraz witaminy PP
3. Normy dla populacji Polski
4. Źródła witaminy PP w diecie
5. Synteza endogenna – czy może zapewnić wystarczającą podaż witaminy B3?
6. Skutki niedoboru
7. Nadmiar witaminy PP – czy w ogóle istnieje?
8. Kukurydza i jaki związek ona ma z witaminą PP
9. Suplementacja – czy ma miejsce i w jakich przypadkach?
10. Podsumowanie

Witamina o wielu nazwach

Witamina PP posiada najdłuższą listę nazw wśród wszystkich witamin. Do tego przyczynia się zarówno historia odkrycia tej witaminy [1], [2], jak i jej właściwości biochemiczne.

Pierwotnie ta witamina była odkryta jako czynnik przeciwpelagryczny, dlatego została nazwana witaminą PP (od anglojęzycznego „pellagra-preventing factor”). W wyniku dalszych badań witamina PP była nazwana kwasem nikotynowym, gdyż była syntetyzowana z nikotyny, a jego amid – nikotynamidem.

Jednak te nazwy dotychczas budzą negatywne skojarzenia z nikotyną i odpowiednio z paleniem. Aby nie wprowadzać ludzi w błąd, że palenie ma związek z podażą tej witaminy, naukowcy znaleźli nietypowe podejście do zmiany jej nazwy. Otrzymali oni nowe słowo – „niacin”, czyli „niacyna”, izolując parę liter z każdego ze słów „nicotonic acid” (czyli „kwas nikotynowy”) i „vitamin” (czyli „witamina”).

Oprócz tego witamina ta była odkryta jako trzecia wśród witamin grupy B, skąd pochodzi jej najłatwiejsza do zapamiętania nazwa – witamina B3.

Obecnie w literaturze naukowej można się spotkać z każdą z wymienionych nazw. Dlatego warto te nazwy kojarzyć, aby nie pomyśleć przypadkiem, że te pięć nazw oznacza różne witaminy.

Biochemiczny obraz witaminy PP

Jak i wszystkie witaminy grupy B, niacyna jest rozpuszczalna w wodzie. Jest to dość trwały związek, dlatego ta witamina jest wrażliwa na działanie temperatury, tlenu i światła tylko w niewielkim stopniu.

Aktywnymi postaciami niacyny są związki NAD – dinukleotyd nikotynamidoadeninowy i NADP – fosforan dinukleotydu nikotynamidoadeninowego, które są kofaktorami enzymów odpowiednio w reakcjach katabolicznych, czyli rozpadu, (oddychanie komórkowe, cykl Krebsa) i anabolicznych, czyli syntezy.

Dzięki swojej funkcji enzymatycznej stanowią one ważne ogniwa licznych szlaków metabolicznych, wpływających na przemianę węglowodanów, tłuszczów i aminokwasów i ogólnie syntezę energii.

Chociaż funkcja enzymatyczna witaminy PP jest podstawowa, okazuje się, że może ona pełnić liczne inne funkcje. Jedno badanie przeglądowe [3] skupiło się na poszukiwaniu nieenzymatycznych funkcji nikotynamidu. Potwierdzono jego udział w zmianach posttranslacyjnych białek, regulacji ekspresji genów, podtrzymywaniu homeostazy jonów wapnia Ca2+ oraz w modulacji przekazywania sygnałów między synapsami.

Wyniki niektórych badań wskazują również na funkcję antyoksydacyjną nikotynamidu [4], [5]. W badaniu przeprowadzonym na szczurach, [4] zaobserwowano jego udział w zwalczaniu stresu oksydacyjnego spowodowanego nagromadzeniem jonów żelaza Fe2+, oksydacji białek i peroksydacji lipidów w mitochondriach komórek mózgu. Wyniki badania sugerują potencjał antyoksydacyjny witaminy PP w ochronie błon komórkowych przed reaktywnymi formami tlenu.

Normy dla populacji Polski

Poniżej w tabeli 1 są przedstawione różne normy spożycia witaminy PP dla róznych grup ludności populacji Polski opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia w roku 2020 [6]:

• EAR (Estimated Average Requirement) – średnie zapotrzebowanie;
• RDA (Recommedned Dietary Allowance) – zalecane spożycie;
• AI (Adequate Intake) – wystarczające spożycie.

Natomiast tabela 2 dotyczy górnych tolerowanych poziomów spożycia witaminy.

Źródła witaminy PP w diecie

Na szczęście, trudniejszą sprawą byłoby odnalezienie produktów, w których witaminy tej brakuje. Chociaż największe ilości witaminy PP znajdują się w produktach zwierzęcych, nawet dieta wegańska, oczywiście dobrze zbilansowana, jest w stanie zapewnić potrzebną podaż tej witaminy.

Wśród źródeł najbogatszych w niacynę można wymienić wątrobę, drób, wołowinę, takie rodzaje ryb, jak pstrąg, tuńczyk, makrela, dorsz, mintaj i łosoś. Niacyna jest zawarta również w mleku, serach, produktach pełnoziarnistych, drożdżach, orzechach, fasoli, grochu i tofu. Jej źródłem mogą być także warzywa liściaste – pietruszka, szczaw, szpinak.

Synteza endogenna – czy może zapewnić wystarczającą podaż witaminy B3?

W organizmie człowieka witamina B3 może powstawać jako metabolit tryptofanu, innymi słowy – może być syntetyzowana endogennie. Czy to oznacza, że można zapomnieć wszystkie normy na witaminę B3 i przestać dbać o jej podaż w diecie?

W tym szlaku metabolicznym tryptofanu uczestniczą inne witaminy grupy B – tiamina, ryboflawina i pirydoksyna, które muszą być dostarczane z dietą. Należy pamiętać, że tryptofan jest aminokwasem egzogennym, czyli nie może być syntetyzowany w organizmie człowieka i jego źródłem jest przede wszystkim pożywienie.

Można dojść do wniosku, że synteza witaminy B3 nie jest do końca endogenna, ponieważ związki potrzebne dla tej syntezy same muszą być dostarczane z dietą. Dlatego synteza ta jest mało wydajna i nie może zapewnić wystarczającej podaży witaminy B3.

Jednak szlak ten wciąż ma miejsce w naszym organizmie. W przypadku, kiedy brakuje nam witaminy B3 z pożywienia, ale są obecne wszystkie potrzebne do jego syntezy związki, synteza endogenna może być dość przydatna. To przyczynia się do tego, że dla wywołania stanu całkowitego niedoboru niacyny, spożywane pokarmy muszą być ubogie nie tylko w nią, ale też w tryptofan. Warto więc nie zapominać o dostarczaniu pełnowartościowego białka w swojej diecie.

Skutki niedoboru witaminy B3

Choroba, która w pierwszej kolejności przychodzi do głowy, kiedy mówimy o witaminie PP, to pelagra, czy inaczej rumień lombardzki. Tę chorobę niedoborową cechuje tak zwany zespół 3d – od anglojęzycznego dermatitis, diarrhoea, dementia. Te trzy objawy sugerują objawy ze strony skóry – zapalenie skóry, owrzodzenie warg, układu pokarmowego – biegunkę, zapalenie języka i jamy ustnej oraz układu nerwowego – demencja, otępienie, apatia, depresja.

Wydaje się, że układ nerwowy jest szczególnie narażony na niedobór niacyny. Dwa lata temu w czasopiśmie International Journal of Molecular Science badacze Uniwersytetu Tor Vergata w Rzymie opublikowali badanie przeglądowe [7], w którym opisano udział niedoboru niacyny w rozwoju takich chorób neurodegeneracyjnych, jak choroba Alzheimera, Parkinsona i Huntingtona. Hipowitaminoza tej witaminy ma związek również ze stanami neuropatologicznymi – bóle głowy, urazy niedokrwienne i zaburzenia psychiczne.

Kolejne badanie tego samego uniwersytetu [8] wskazuje na zależność pomiędzy niedoborem kofaktora NAD, którego prekursorem jest witamina PP, a nowotworami skóry. Na modelach zwierzęcych potwierdzono, iż niedobór NAD powoduje wrażliwość skóry na promieniowanie UV, czyli na światło słoneczne, zaburza mechanizmy naprawy DNA, zwiększa niestabilność genomową i zachorowalność na nowotwory. Ponadto, prowadzi to do przedwczesnego starzenia skóry i raka.

Nadmiar – czy w ogóle istnieje?

Nadmiar witaminy PP jest wydalany z moczem. Jednak to nie zmienia faktu, że istnieją górne tolerowane poziomy tej witaminy, których przekroczenie może skutkować negatywnymi objawami. Jednak rzadko kiedy się zdarza, że podaż witaminy PP z diety osiąga tak wysokie dawki. Częściej przyczyną przedawkowania tej witaminy jest nierozsądna suplementacja.

Nawet jeżeli suplementacja jest częścią procesu leczenia jakiejś choroby, trzeba uważać na nadmierne dawki podawanej substancji. Witamina PP jako suplement jest stosowana w dermatologii w leczeniu trądzika, melasmy i atopowego zapalenia skóry. W czasopiśmie Journal of cosmetic dermatology [9] opisano efekty uboczne nadmiernej suplementacji witaminy PP związane ze zwiększeniem ryzyka rozwoju cukrzycy, choroby Parkinsona i uszkodzenia wątroby.

Kukurydza. Jaki związek ona ma z witaminą PP?

W wieku osiemnastym kukurydza była sprowadzona z Ameryki na tereny Europy i dzięki swojej dostępności szybko stała się bardzo rozpowszechnionym pokarmem, zwłaszcza wśród biednych ludzi. Wówczas wzrosła zachorowalność na pelagrę, którą wtedy uważano za chorobę przewlekłą.

W końcu, kiedy witamina PP była już znana jako czynnik przeciwpelagryczny, zbadano niacynę w kukurydzy. Okazało się, że kukurydza zawiera niacynę w formie związanej, czyli nieprzyswajalnej dla człowieka, co skutkowało jej niedoborami przy monotonnej diecie w ówczesnych czasach.

Jednak pojawiła się kolejna tajemnica: dlaczego na terenach Ameryki Południowej, gdzie od tysięcy lat ludzie spożywają kukurydzę, pelagra nie była powszechna? Co ciekawe, cywilizacje Majów i Azteków gotowały kukurydzę w wodzie wapiennej, czyli wodzie o odczynie zasadowym. W taki sposób otrzymywano papkę, której używa się do wypieku tortilli. Właśnie środowisko zasadowe prowadzi do uwalniania niacyny z postaci związanej w ziarnach kukurydzy [10].

Suplementacja. W jakich przypadkach stosować?

Witamina PP jest powszechna w pożywieniu. Lista jej źródeł jest naprawdę obfita. Dlatego suplementacja witaminy PP nie jest konieczna. W każdym razie nawet, jeżeli ilość tej witaminy dostarczana z dietą jest niewystarczająca, trzeba przede wszystkim spojrzeć na swój talerz, przeanalizować swoją dietę i zadbać o jej bilans.

W nielicznych przypadkach suplementacja witaminy PP może być sensowna. W roku 2017 badanie przeglądowe Uniwersytetu w Sydney [11] zasugerowało pozytywny wpływ suplementacji nikotynamidu w profilaktyce rogowacenia słonecznego i nieczerniakowego raka skóry u osób w grupie ryzyka. Związek niacyny z profilaktyką raka został udowodniony wielokrotnie. Takie właściwości niacyna ma dzięki swojemu udziałowi w mechanizmach naprawczych DNA i potencjałowi antyoksydacyjnemu. Wykazano także, iż suplementacja niacyny może być stosowana nie tylko jako profilaktyka raka skóry, ale także podczas jego leczenia jako czynnik wspomagający zapobieganiu efektów ubocznych chemioterapii [12].

Dowody naukowe wskazują na to, że NAD-zależnych stanów patologicznych jest dość dużo. Wśród nich można wymienić już znany nam rak skóry, przedwczesne starzenie się, choroby metaboliczne i nawet choroby układu krążenia. Jedno z badań [13] podkreśla, że we wszystkich wymienionych przypadkach może się sprawdzić potencjał terapeutyczny niacyny.

Podsumowanie

Witamina PP jest bardzo istotnym mikroskładnikiem naszej diety. Na szczęście, możemy ją znaleźć prawie w każdym pokarmie. Oczywiście, warto pamiętać o witaminie PP i rolach, które ona pełni w naszym organizmie. Wiadomo, że czasem jest trudno trzymać w głowie informacje o każdym składniku, bo jest ich tak dużo. Dlatego nie musisz tym przesadnie się martwić! Wystarczy tylko zadbać o zbilansowaną dietę, aby negatywne skutki niedoboru witaminy PP ci nie zagrażały.

Bibliografia:

1. Lanska D. J. (2010). Chapter 30: historical aspects of the major neurological vitamin deficiency disorders: the water-soluble B vitamins. Handbook of clinical neurology, 95, 445–476.
2. Lanska D. J. (2012). The discovery of niacin, biotin, and pantothenic acid. Annals of nutrition & metabolism, 61(3), 246–253.
3. Shymans’kyĭ, I. O., & Kuchmerovs’ka, T. M. (2007). Ukrains’kyi biokhimichnyi zhurnal (1999 ), 79(5), 59–71.
4. Kamat, J. P., & Devasagayam, T. P. (1999). Nicotinamide (vitamin B3) as an effective antioxidant against oxidative damage in rat brain mitochondria. Redox report : communications in free radical research, 4(4), 179–184.
5. Doroftei, B., Ilie, O. D., Cojocariu, R. O., Ciobica, A., Maftei, R., Grab, D., Anton, E., McKenna, J., Dhunna, N., & Simionescu, G. (2020). Minireview Exploring the Biological Cycle of Vitamin B3 and Its Influence on Oxidative Stress: Further Molecular and Clinical Aspects. Molecules (Basel, Switzerland), 25(15), 3323.
6. Mirosław Jarosz, Ewa Rychlik, Katarzyna Stoś, Jadwiga Charzewska, 2020 Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie
7. Gasperi, V., Sibilano, M., Savini, I., & Catani, M. V. (2019). Niacin in the Central Nervous System: An Update of Biological Aspects and Clinical Applications. International journal of molecular sciences, 20(4), 974.
8. Fania, L., Mazzanti, C., Campione, E., Candi, E., Abeni, D., & Dellambra, E. (2019). Role of Nicotinamide in Genomic Stability and Skin Cancer Chemoprevention. International journal of molecular sciences, 20(23), 5946.
9. Rolfe H. M. (2014). A review of nicotinamide: treatment of skin diseases and potential side effects. Journal of cosmetic dermatology, 13(4), 324–328.
10. Carpenter K. J. (1983). The relationship of pellagra to corn and the low availability of niacin in cereals. Experientia. Supplementum, 44, 197–222.
11. Damian D. L. (2017). Nicotinamide for skin cancer chemoprevention. The Australasian journal of dermatology, 58(3), 174–180.
12. Kirkland J. B. (2003). Niacin and carcinogenesis. Nutrition and cancer, 46(2), 110–118.
13. Kirkland, J. B., & Meyer-Ficca, M. L. (2018). Niacin. Advances in food and nutrition research, 83, 83–149.