Wpływ diety śródziemnomorskiej oraz ketogenicznej na zdolności poznawcze

Choroby neurologiczne uważane są za drugą najczęstszą przyczynę zgonów na świecie oraz największą przyczynę niepełnosprawności. Ze względu na starzenie się populacji, rozpowszechnienie chorób neurologicznych rośnie w alarmującym tempie. Wspólną ich cechą są zaburzenia neurodegeneracyjne, które w konsekwencji upośledzają zdolności poznawcze człowieka. Funkcje poznawcze są zdolnościami do myślenia, zapamiętywania, sprawnego uczenia się, mówienia, rozumienia oraz orientacji. 

Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną demencji o podłożu neurodegeneracyjnym. Charakteryzuje się nieprawidłowym odkładaniem się w mózgu białka amyloidowego w postaci blaszek starczych. Nierozpuszczalne formy β-amyloidu prowadzą do hiperfosforylacji białka tau, a następnie do obumierania neuronów. W tym stanie obserwuje się obniżenie poziomu acetylocholiny oraz przepływu mózgowego krwi. Leczenie choroby Alzheimera obejmuje strategię farmakologiczną oraz niefarmakologiczną. Terapia farmakologiczna polega na stosowaniu leków, które zapobiegają akumulowaniu się amyloidu oraz hiperfosforylacji białka tau. Leczenie niefarmakologiczne ma na celu zahamowanie lub bezpośrednie zapobieganie neurodegeneracji oraz modyfikowanie czynników ryzyka. 

Istnieje wiele dowodów na to, że prowadzenie zdrowego stylu życia odgrywa ważną rolę w zapobieganiu oraz opóźnianiu zaburzeń poznawczych. Najczęściej badanymi wzorcami żywieniowymi pod kątem ich możliwego korzystnego wpływu na funkcje mózgu była dieta śródziemnomorska oraz dieta ketogeniczna. 

Dieta śródziemnomorska

Tradycyjna dieta śródziemnomorska nawiązuje do tradycji żywieniowych ludności zamieszkującej basen Morza Śródziemnego. Stosowanie diety śródziemnomorskiej polega na spożywaniu dużej ilości oliwy z oliwek, roślin strączkowych, produktów pełnoziarnistych, świeżych owoców, warzyw oraz orzechów. Codzienne posiłki powinny zawierać chudy drób, świeże ryby oraz niskotłuszczowe produkty mleczne. Rekomenduje się umiarkowane spożywanie wina oraz ograniczenie spożycia produktów przetworzonych i czerwonego mięsa. Prozdrowotne działanie przypisuje się wysokiemu spożyciu jednonienasyconych tłuszczów (MUFA) i polifenoli z oliwy z oliwek, wielonienasyconych tłuszczów (PUFA) z ryb oraz właściwościom przeciwutleniającym owoców i warzyw. 

Liczne badania prowadzone w krajach śródziemnomorskich oraz leżących w innym położeniu wykazały, że przestrzeganie diety śródziemnomorskiej wiąże się ze znacznie niższym ryzykiem rozwoju zaburzeń funkcji poznawczych. Wśród badanych grup pacjentów zaobserwowano, że im bardziej przestrzegany był wzorzec żywieniowy, tym badani wykazywali większe zdolności poznawcze. Przestrzeganie zaleceń żywieniowych wiązało się również ze zmniejszoną śmiertelnością wśród pacjentów z chorobą Alzheimera. 

Istnieją dowody, że przestrzeganie zasad diety śródziemnomorskiej pomaga modyfikować niektóre z głównych sercowo-naczyniowych czynników ryzyka. Stwierdzono, że jest ona bardzo skuteczna w zmniejszaniu masy ciała pacjentów, ciśnienia tętniczego krwi oraz stabilizacji poziomu glukozy. Badania kliniczne wykazały, że składniki diety śródziemnomorskiej są w stanie zmniejszyć uszkodzenia struktur mózgu poprzez neutralizację reaktywnych form tlenu, podatność lipidów na utlenianie oraz obniżanie agregacji płytek krwi. 

Dieta ketogeniczna

Dieta ketogeniczna jest szczególnym wzorcem żywieniowym, który polega na wywoływaniu oraz utrzymywaniu przewlekłego stanu ketozy. Jest to stan metaboliczny, w którym organizm wykorzystuje głównie ciała ketonowe jako paliwo do wytwarzania energii. Efekt ten osiąga się stosując dietę o bardzo niskiej zawartości węglowodanów oraz wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych. 

Neuroprotekcyjna rola stanu ketozy znana jest od lat dwudziestych XX wieku. Pierwszy raz zaobserwowano ją u pacjentów z padaczką i wpływała ona znacząco na zmniejszenie częstości napadów. Wprowadzenie do diety pacjentów średniołańcuchowych trójglicerydów wiązało się ze wzrostem w surowicy krwi β-hydroksymaślanu, który poprawia sprawność funkcji poznawczych oraz pamięć. Ciała ketonowe wpływają na poprawę funkcji mitochondriów oraz regulację β-amyloidu, a w konsekwencji ograniczenia powstawania płytki starczej i stresu oksydacyjnego w mózgu. Przeprowadzane badania wykazały, że leczenie estrami ketonowymi wiążą się nie tylko ze zmniejszeniem odkładania białka amyloidowego, ale także poprawą procesu uczenia się i pamięci. 

Bibliografia: 

1. Vinciguetta F., Graziano M., Hagnas M., Frittitta L., Tumminia A., Influence of Maditerranean and Ketogenic Diets on Cognitive Status and Decline: A Narrative Review, Nutrients, 2020, 12, 4, 1019.
2. Gaweł M., Potulska-Chromik A., Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona, Postępy Nauk Medycznych, 2015, XXVII, 7, 468-476. 3. Borison D., New insights into the mechanisms of the ketogenic diet, Curr Opin Neurol, 2017, 30, 2, 17-192.