Niewątpliwie aktywność fizyczna jest ważną sferą życia każdego człowieka i ma wymierny wpływ na jego zdrowie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Im większa jest aktywność fizyczna, tym większy wywiera wpływ na organizm człowieka. Jednym z elementów, które ulegają zmianie, jest sposób odżywiania się. Zwiększa się przede wszystkim zapotrzebowanie na energię, niezbędną do wykonywania aktywności tak fizycznej, jak i umysłowej.
Trendy i zagrożenia
Zauważalny staje się trend bycia „fit”. Jeszcze nie tak dawno modny wizerunek bardzo szczupłej kobiety zastępuje wizerunek kobiety wysportowanej, o sylwetce muskularnej. Jest to trend akceptowalny społecznie ponieważ wiąże się z ukierunkowaniem na zdrowe odżywianie i aktywność fizyczną. Zagrożeniem może być zbyt duże ukierunkowanie, które zwiększa ryzyko wystąpienia takich zaburzeń jak bigoreksja czy ortoreksja.
Badanie – ankieta dotycząca stanu wiedzy
Cel badania
Celem przeprowadzonego przez mnie badania była ocena stanu wiedzy wybranej grupy respondentek będących kobietami aktywnymi fizycznie, w zakresie żywienia i suplementacji sportowej oraz wpływu aktywności fizycznej na powstawanie zaburzeń odżywiania.
Metodyka badań
Badania przeprowadzono przy wykorzystaniu specjalnie przygotowanego kwestionariusza ankiety. Kwestionariusz składał się z pytań zamkniętych jedno- i wielokrotnego wyboru oraz dwie skale do oceny stwierdzeń w 5-stopniowej skali porządkowej. Zgodnie z powszechnie przyjętymi zasadami, pytania zostały sformułowane w jednoznaczny i precyzyjny sposób, który nie sugerował respondentkom odpowiedzi.
Bigoreksja
Do zbadania ryzyka wystąpienia bigoreksji wykorzystano informacje zawarte na stronie Centrum Terapii Zaburzeń Odżywiania oraz Ogólnopolskiego Centrum Zaburzeń Odżywiania. Ocenie poddano stwierdzenia dotyczące kontynuacji treningów pomimo doznanych kontuzji, rezygnacji ze spotkań na rzecz treningu, myśli o treningów i obserwacji zmiany sylwetki. Dokonano także oceny odżywiania i nawyków żywieniowych. W tym celu wykorzystano m.in. kwestionariusz do badania poglądów i zwyczajów żywieniowych, a także stwierdzenia odnoszące się do przekonań wpisujących się w diety powszechnie stosowane wśród osób aktywnych fizycznie. W stwierdzeniach tych respondentki proszone były o ocenę udziału białek, tłuszczy i węglowodanów w ich diecie, zachowań względem żywności przetworzonej, świadomości wpływu diety na zdrowie.
Anoreksja, BED
Aby zbadać występowanie zachowań anorektycznych zadano pytania o unikanie jedzenia pomimo uczucia głodu, stosowanie głodówek, ograniczenia spożycia węglowodanów, tłuszczy i białek.
Aby ocenić ryzyko występowania wystąpienia kompulsywnego objadania się zadano pytania o sytuacje objadania się, sposób spożywania posiłków. W przypadku oceny zachowań bulimicznych zadano pytania dotyczące kompensacji po spożyciu posiłku.
W pytaniach dotyczących emocjonalnego jedzenia podano stwierdzenia o jedzeniu w różnych stanach emocjonalnych – nuda, złość, stres.
Ortoreksja i stosunek do własnego ciała
Do oceny zachowań ortoreksyjnych wykorzystano m.in. kwestionariusz Orto-15. Tu stwierdzenia dotyczyły jedzenia poza domem, kupowania żywności lepszej jakości, odczucia po zjedzeniu posiłku będącego odstępstwem od diety.
Ocenie poddano także stosunek respondentek do własnego ciała, przekonań dotyczących powszechnego ideału kobiecej sylwetki i ich wpływie na jakość życia. W kwestionariuszu ankiety uwzględniono także pytania o rekreację, sport i aktywność fizyczną w czasie wolnym. Przy opracowywaniu pytań wykorzystano Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej IPAQ.
Badanie przeprowadzono w listopadzie i grudniu 2017 roku. Kwestionariusz dystrybuowany był poprzez Internet, za pośrednictwem for tematycznych, dedykowanych kobietom aktywnym fizycznie, m.in. ćwiczącym na siłowni lub uprawiającym amatorsko biegi.
Grupa reprezentatywna
W badaniu udział wzięło 89 kobiet. Największą grupę badanych stanowiły kobiety w wieku 31-40 lat, uprawiające amatorsko aktywność fizyczną od minimum roku z częstotliwością 3-4 razy w tygodniu. Ponad połowa badanych kobiet trenowała siłowo w celu kształtowania sylwetki lub zwiększenia siły. Celem co trzeciej respondentki była utrata masy ciała. Większość respondentek zadeklarowała, że nie stosuje specjalnej diety, choć 1/3 z nich liczyła spożywane kalorie. Jeśli kobiety stosowały specjalną dietę, to otrzymały ją od trenera personalnego lub dietetyka/dietetyczki. Większość badanych kobiet stosowała dietę zbilansowaną, pokrywającą wynikające z norm zapotrzebowanie na składniki energetyczne i odżywcze pożywienia.
Ocena zachowań żywieniowych
Zdecydowana większość kobiet przykłada uwagę do swojego jadłospisu nawet jeśli deklarowały, że nie stosują specjalnej diety. W ocenie respondentek przygotowywanie posiłków nie jest czasochłonne. Ponad połowa ankietowanych kobiet w swojej diecie często lub bardzo często ogranicza tłuszcze i cukry, największe ograniczenia stosują kobiety, które zadeklarowały stosowanie diety ograniczającej węglowodany oraz stosujące dietę redukcyjną. Podobna ilość deklaruje brak spożywania suplementów diety, dedykowanych osobom aktywnym. Ponad 40% kobiet biorących udział w badaniu uważa, że ma dużą wiedzę na temat diet i kaloryczności produktów.
Oceniając nawyki żywieniowe badanych kobiet wzięto pod uwagę częstotliwość spożywania oszukanych posiłków. W ramach społeczności internetowych występuje poparcie dla oszukanych posiłków i najczęściej pojawiają się one na profilach osób, które promują muskularną sylwetkę. Analiza ponad półtora miliona obrazów oznaczonych znacznikiem #cheatmeal na portalu społecznościowym Instagram wykazała obecność bardzo dużych ilości zdjęć żywności o dużej kaloryczności. Opisy fotografii wskazywały na idealizowanie nadkonsumpcji przy jednoczesnym ścisłym przywiązaniu do sprawności fizycznej, natomiast sam oszukany posiłek sugerował nagrodę za trzymanie diety i treningów.
Nie istnieją badania wskazujące na bezpośredni związek między oszukanymi posiłkami, a zaburzeniami odżywiania, jednakże w prasie branżowej można znaleźć artykuły autorów wyrażających obawy o taką zależność. Odstępstwo od diety nie jest niczym niepokojącym z punktu widzenia żywienia człowieka. Niemniej jednak kompulsywne objadanie się jest właśnie odstępstwem od diety. Oszukany posiłek też może budzić negatywne emocje i chęć kompensacji, jak to ma miejsce w bulimii. Tzw. cheat meal spożywa raz w tygodniu niespełna połowa ankietowanych kobiet i tyle też przyznaje, że spożywanie smacznej żywności stanowi ważną część ich weekendu. Ponad ¼ badanych kobiet nie nagradza się poprzez kupowanie smacznej żywności.
Ocena ryzyka występowania bigoreksji
Z powodu kontuzji czasem lub rzadko rezygnowało ponad 40% badanych kobiet. Połowa kobiet trenujących crossfit kontynuuje treningi często lub bardzo często. Ponad 60% kobiet biorących udział w badaniu przyznało, że zdarza się im czasem lub rzadko rezygnować ze spotkania z rodziną lub przyjaciółmi na rzecz treningu. Zdecydowanie częściej robią to kobiety trenujące siłowo niż trenujące crossfit. Większość badanych kobiet, bez względu na główny rodzaj aktywności fizycznej, planuje dni regeneracji i odpoczynku od treningu. Połowa kobiet biorących udział w badaniu w ciągu dnia myśli o treningu często lub bardzo często. Większość badanych kobiet kontroluje, jak zmienia się ich ciało pod wpływem treningów.
Ocena ryzyka zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia, BED)
Prawie 40% badanych kobiet deklaruje, że rzadko, ale zdarza się im unikać jedzenia pomimo odczuwania głodu. Stanowcza większość badanych kobiet nie stosuje okresowych głodówek. Ponad ¼ badanych kobiet „zajada” stres rzadko lub czasami. Częściej „zajadana” jest nuda – 34%. Pomimo trzymania diety, epizody nadmiernego objadania się zdarzają się czasami 40% respondentek. Co piąta ankietowana kobieta przyznaje, że bardzo często odczuwa poczucie winy, gniew, złość lub zawstydzenie po spożyciu zbyt obfitego posiłku. Większość badanych kobiet nie kompensuje nadmiernych posiłków ćwiczeniami, zdecydowanie więcej nie robi tego stosując środki przeczyszczające ani poprzez prowokowanie wymiotów. Większość badanych kobiet mówi prawdę odnośnie ilości spożywanego pożywienia.
Oceny ryzyka ortoreksji.
Większość ankietowanych kobiet deklaruje przywiązywanie uwagi do walorów zdrowotnych spożywanej żywności. Zauważalna jest tendencja, że wraz z długością stażu treningowego wzrastała uwaga, jaką kobiety przykładały do walorów zdrowotnych spożywanej żywności. Większość kobiet biorących udział w badaniu przyznaje, że czasem lub rzadko nie zwraca uwagi na to, co spożywa, je to, co lubi. Ponad połowa badanych kobiet nie spożywa żywności przetworzonej z niewiedzy odnośnie składu produktu. Prawie 40% badanych nie jada poza domem często lub bardzo często, ponieważ nie mają wiedzy, jak został przygotowany posiłek.
Czynniki sprzyjające powstawaniu zaburzeń odżywiania
Prawie połowa badanych kobiet przyznała, że odczuwa lęk przed przytyciem bardzo często lub często. Stanowcza większość kobiet porównuje się do innych. Ponad połowa badanych kobiet kontroluje swoją masę ciała często lub bardzo często. Często lub bardzo często o odchudzaniu myśli 44% badanych kobiet, choć z negatywną oceną własnej sylwetki spotykają się raczej rzadko lub nigdy. Tyko 10% badanych kobiet deklaruje, że jest zdecydowanie zadowolona ze swojej sylwetki i ją akceptuje. Tyle samo badanych kobiet zdecydowanie jej nie akceptuje i nie jest z niej zadowolona. Ponad połowa badanych kobiet wyraża przekonanie, że szczupłe kobiet są atrakcyjniejsze i bardziej podobają się mężczyznom. Wagę do swojego wyglądu i postrzegania przez innych zadeklarowało ponad 50% respondentek. Większość badanych kobiet wyraża dbałość o sylwetkę własnego ciała. Przekonanie o tym, że szczupła sylwetka świadczy o dobrym zdrowiu wyraziła połowa badanych kobiet. Dla połowy respondentek nadwaga i otyłość świadczą o braku troski o siebie i swój wygląd.
Ocena zachowań żywieniowych przed podjęciem aktywności fizycznej
Przed podjęciem aktywności fizycznej rzadziej o jedzeniu myślało 32% respondentek. Dla znacznej większości badanych kobiet jedzenie stało się ważną częścią ich życia z chwilą rozpoczęcia aktywności fizycznej, szczególnie dla kobiet trenujących crossfit. 1/3 badanych kobiet zna kogoś, kto choruje na zaburzenia odżywiania. Prawie połowa ankietowanych kobiet przyznała, że przed rozpoczęciem uprawiania aktywności fizycznej odżywiała się niezdrowo.
W przeprowadzonym badaniu nie udało się zweryfikować zmian, jakie zaszły w stylu odżywiania się i ocenie własnego wizerunku z chwilą rozpoczęcia aktywności fizycznej. Niewątpliwie kobiety biorące udział w badaniu wykazały przykładanie dużej uwagi spożywanym posiłkom i dbałości o swoją sylwetkę. Niemniej jednak nie sposób ocenić, czy takie zachowania miały miejsce przed rozpoczęciem aktywności fizycznej.
Przystępując do dalszego badania powyższej zależności należałoby zadać więcej pytań odnoszących się do czasu przed podjęciem aktywności fizycznej. Konstruując badanie w przyszłości należałoby także wziąć pod rozwagę badanie grupy kobiet rozpoczynającej aktywność fizyczną, a następnie przeprowadzenie badania kontrolnego po upływie pewnego okresu, aby zweryfikować odpowiedzi i znaleźć w nich różnice wskazujące na występowanie zaburzeń odżywiania lub zwiększone ryzyko ich wystąpienia.
Wyniki badania nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o wpływ aktywności fizycznej na powstawanie zaburzeń odżywiania. Dają natomiast obraz zwiększonego ryzyka występowania zaburzeń odżywiania wśród kobiet aktywnych fizycznie, szczególnie trenujących sporty siłowe oraz crossfit.
Konieczne jest kontynuowanie badań.
