Zaburzenia odżywiania to nie wstyd. Mówmy o nich głośno.

Zaburzenia odżywiania to wciąż temat tabu. Dotyczy on dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych, ale dlaczego mówi się o nich tak mało? Nauka o zaburzeniach odżywiania powinna być rozpowszechniona na tyle, żeby osoby, których dotyczy ta dolegliwość, nie wstydziły się o nich mówić. Rolą dietetyków oraz psychodietetyków jest mówić o nich głośno i edukować społeczeństwo.

Zaburzenia odżywiania – czym są?

Zaburzenia odżywiania to jednostki chorobowe o podłożu psychicznym, polegające na realizowaniu przez jednostkę niepoprawnego wzorca odżywiania przez m.in. przyjmowanie nadmiernej lub niedostatecznej ilości pokarmu. Prowadzi to do dysfunkcji układu somatycznego organizmu. Wpływa też negatywnie na relacje społeczne, życie uczuciowe i funkcje poznawcze [2].

Zaburzenia odżywiania mają podłoże psychologiczne. Z jednej strony mogą być związane ze strefą myśli, przekonań. Z drugiej strony wiąże się je z funkcjonowaniem w społeczeństwie. Ważną rzeczą jest to, że zaburzenia odżywiania nie mają tylko jednej przyczyny. Składa się na nie całe spektrum zachowań emocji oraz uczuć [3].

Do wystąpienia chorób może przyczynić się:

• Niskie poczucie własnej wartości,
• Presja ze strony mediów,
• Ciągłe dążenie do perfekcjonizmu,
• Brak akceptacji własnej sylwetki,
• Ślepe dążenie do osiągnięcia „perfekcyjnego ciała”
• Brak akceptacji ze strony środowiska, rodziny, rówieśników,
• Trudne, traumatyczne sytuacje życiowe [1].

Jak pomóc osobie chorującej na zaburzenia odżywiania? Jeśli podejrzewasz wystąpienie u bliskiej Ci osoby zaburzeń odżywiania, warto jest z nią o tym porozmawiać. Ważne jest to, aby stworzyć tej osobie bezpieczną przestrzeń, w której poczuje, że może szczerze mówić o tym, co ją trapi. Kolejnym równie ważnym elementem jest nienaciskanie na rozmowę. Rozmawiając o zaburzeniach odżywiania warto wyrazić troskę o drugą osobę, nie oceniać jej postępowanie i zasugerować wizytę u specjalisty.

Rodzaje zaburzeń odżywiania i ich charakterystyka

Anoreksja

Anoreksja (Anorexia nervosa), inaczej nazywana anoreksją psychiczną, jadłowstrętem psychicznym lub brakiem łaknienia. Charakteryzuje się celową utratą masy ciała, spowodowaną świadomie przez pacjenta. Pacjent odmawia utrzymania masy ciała powyżej granicy wagi minimalnej dla wieku i wzrostu. Osoby dotknięte tym zaburzeniem wykazują lęk przed wzrostem masy ciała, mimo utrzymującej się rzeczywiście niedowagi [6].

Zaburzenie to najczęściej występuje u dziewcząt w okresie dojrzewania oraz u młodych kobiet. Rzadziej pojawia się u chłopców i mężczyzn. Charakterystyczną cechą jest to, że u kobiet, które dotychczas miesiączkowały, występuje brak krwawienia przynajmniej przez trzy kolejne cykle menstruacyjne [5].

Przyczyn choroby można doszukiwać się w czynnikach kulturowych, rodzinnych i osobowościowych. Do czynników kulturowych można zaliczyć ideał szczupłej sylwetki propagowany przez media. Młode kobiety mogą doszukać się „ideałów ciała” zarówno w mediach społecznościowych, telewizji czy prasie. Tworzy to bardzo zachwiany obraz kobiecego ciała, który prowadzi do ślepego dążenia, przez tę osobę, do osiągnięcia jak najbardziej szczupłej sylwetki [4].

Kolejnym czynnikiem są zachwiane relacje z rodziną oraz rówieśnikami. Poczucie braku akceptacji oraz wykluczenie ze środowiska przez rówieśników, może być przyczyną zaburzeń o podłożu psychicznym. Do czynników indywidualnych zaliczyć można brak akceptacji własnego ciała, zaburzony obraz siebie oraz brak pewności siebie.

Rozpoznanie anoreksji jest trudne. Do głównych objawów jakie można zaobserwować u pacjentów należą [5], [7]:

• Strach przed jedzeniem i stosowanie restrykcyjnych diet,
• Nadmierna aktywność fizyczna,
• Zakładanie za dużych ubrań, mające na celu ukrycie własnego ciała,
• Utrata masy ciała w krótkim czasie,
• Znaczna utrata włosów (skutek niedożywienia)
• Bladość, omdlenia,
• Zahamowanie miesiączki,
• Depresja, zmiany nastroju,
• Oddalenie od rodziny i przyjaciół,
• Brak wiary we własne możliwości.

Leczenie anoreksji jest procesem trudnym i długotrwałym. Jadłowstręt psychiczny jest jednostką chorobową, więc pacjentem powinni zająć się specjaliści. Najważniejszym aspektem jest indywidualne podejście, które umożliwi owocną pracę z osobą chorą. Psycholog lub psychiatra oraz dietetyk powinni zapewnić odpowiedni dobór leczenia oraz dietę, która powoli, bez większych przeszkód pozwoli dojść do odpowiedniej dla zdrowia masy ciała [6].

Należy pamiętać, że leczenie anoreksji jest procesem długotrwałym i wymaga wsparcia i akceptacji osób bliskich.

Ortoreksja (Orthorexia nervosa)

Termin ortoreksja został wprowadzony w 1997 r., czyli stosunkowo niedawno. Lekarz dr Bratman, w dzieciństwie cierpiał na alergie pokarmowe. To powodowało, że musiał eliminować z diety wiele produktów. Po pewnym czasie zauważył u siebie lęk przed spożywaniem niektórych z nich. Nakłoniło go to do obserwacji swoich pacjentów, u których także zaobserwował podobne zachowania. W taki sposób zostało opisane zjawisko ortoreksji [8].

Ortoreksja to zaburzenie odżywiania, charakteryzujące się nadmierną koncentracją na „zdrowej żywności”. Osoby chorujące na te zaburzenie przywiązują obsesyjną uwagę do tego, aby w ich diecie znajdowały się wyłącznie zdrowe, ekologiczne produkty oraz typu light [10].

Diagnostyka ortoreksji jest bardzo trudna. Zaburzenie to rozpoczyna się niewinnie. Początkowo osoba zaczyna interesować się zdrowymi, nieprzetworzonymi produktami. Interesuje ją proces ich produkcji, substancje dodatkowe dodawane do produktów, miejsce ich tworzenia.

Osoby borykające się z tym zaburzeniem chcą zachować zdrowie na dłużej przez stosowanie bardzo rygorystycznej diety opartej na zdrowych, nieprzetworzonych produktach. Ortoreksja objawia się także skrupulatnym przygotowywaniem posiłków, ich planowaniem z kilkudniowym wyprzedzeniem. Poświęcanie na to kilku godzin dziennie [9], [10].

Mimo to, że ortoreksja jest nowo odkrytym schorzeniem, jest przedmiotem wielu badań. Jedno z tych badań wykazało, że 45,5% spośród 318 studentów medycyny wykazuje cechy charakterystyczne dla ortoreksji. W badaniu tym posłużono się kwestionariuszem ORTO-15 [10].

Leczenie ortoreksji powinno być bardzo indywidualne oraz obejmować współpracę psychologa i dietetyka. Dziś najpopularniejszą metodą pracy z osobami chorymi jest terapia behawioralno-poznawcza i jeśli jest to konieczne farmakoterapia. Należy pamiętać, że nie powinno bagatelizować się żadnych objawów, które mogą świadczyć o chorobie. Dbanie o zdrowie ciała nie powinno prowadzić do zaburzeń zdrowia psychicznego [9], [10].

Bulimia (Bulimia nervosa)

Bulimia charakteryzuje się powtarzającymi epizodami gwałtownego objadania się, tj. jedzenie dużej ilości jedzenia (zbyt dużej dla większości osób) w krótkim czasie. Po tym następują zachowania kompensacyjne służące zapobieganiu zwiększenia masy ciała. Są to: prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających, intensywne ćwiczenia fizyczne [12], [13].

Przyczyn bulimii można szukać zarówno w czynnikach zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Do cech osobowości jakie wykazują osoby chorujące na bulimię zalicza się impulsywność oraz labilność emocjonalną. Badania wykazują, że dziedziczność bulimii waha się w granicach 30-60%. Konflikty rodzinne, brak zrozumienia ze strony rodziny oraz rówieśników, a także trudności w wyrażaniu uczuć mogą być przyczyną wystąpienia objawów bulimii [11].

Bulimia najczęściej rozpoczyna się od ciężkiej, kryzysowej dla danej osoby sytuacji. Epizod objadania się charakteryzuje się utratą kontroli nad ilością przyjmowanego jedzenia. Atak najczęściej kończy się jednym z zachowań kompensacyjnych, którym z reguły są wymioty.

Objawy bulimii są ciężkie do zaobserwowania. Przeważnie pacjenci mają zdrowy wygląd i prawidłową lub nieznacznie wyższą od normy masę ciała. Z powodu częstych wymiotów objawów możemy upatrywać w jamie ustnej. Zmiany jakie można zauważyć w jamie ustnej to: erozja szkliwa, choroby dziąseł, nadwrażliwość, przebarwienia oraz próchnica zębów. Powtarzające się epizody objadania i wymiotów mogą prowadzić do wystąpienia zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej, ostrego zapalenia trzustki oraz obrzęku ślinianek przyusznych[11], [13].

Najważniejszym czynnikiem, zapewniającym sukces w leczeniu bulimii jest jej wczesne wykrycie. Głównie podejmuje się leczenie w formie terapii u psychologa, a następnie wprowadza dietę (opracowaną przez dietetyka), która ma zapobiegać napadom głodu. W cięższych przypadkach, u których wymioty występują kilka razy dziennie podejmuje się leczenie w szpitalu, aby zapobiec wystąpieniu stanów zagrażających życiu. Proces leczenia jest długotrwały a osobę chorą należy obdarzyć zrozumieniem i troską [13].

Kompulsywne objadanie się (BED- Binge Eating Disorder)

Kompulsywne objadanie się to zaburzenie psychiczne, polegające na przyjmowaniu niekontrolowanych ilości jedzenia w bardzo krótkim czasie. Można powiedzieć, że kompulsywne objadanie się „przypomina bulimię”. Nie występują tutaj jednak zachowania kompensacyjne, jak np. wymioty [14], [15].

Główną przyczyną wystąpienia BED jest smutek, złość, rozdrażnienie, strach, stres, niskie poczucie własnej wartości. Emocjonalne podejście do żywienia wpływa na wystąpienie BED. Traktowanie jedzenia jako nagrody, myślenie o jedzeniu jako o sposobie radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, a także odwrócenie uwagi od niechcianych emocji jest drogą do wystąpienia objawów kompulsywnego objadania się [13], [14].

Do kryteriów świadczących o możliwości wystąpienia BED, zalicza się:

• Powtarzające się napady,
• Utrata kontroli nad ilością przyjmowanego jedzenia,
• Uczucie dyskomfortu po przebytym napadzie i wystąpienie wyrzutów sumienia,
• Wystąpienie napadów przynajmniej 2 razy w tygodniu przez 3 miesiące.

Jak radzić sobie z BED (Binge Eating Disorder)?

Najlepszym krokiem, jaki może podjąć osoba chora, jest udanie się do specjalisty: psychologa, psychodietetyka oraz dietetyka. Rozpoczęcie terapii pozwoli znaleźć i zrozumieć podłoże problemu, a także umożliwi podjęcie działań w kierunku wyleczenia zaburzeń odżywiania[14].

Podsumowanie

Zaburzenia odżywiania mają swoje podłoże w zaburzeniach psychiki. Brak umiejętności radzenia sobie z emocjami, chęć odreagowania ciężkiego dnia lub próba zapomnienia o niechcianych emocjach często objawia się napadem na jedzenie, a następnie wyrzutami sumienia.

W dzisiejszych czasach media rozpowszechniają wizerunek idealnego ciała oraz tzw. zdrowego odżywiania. To często wprawia w kompleksy młode osoby, dopiero kształtujące swój pogląd na świat. Jeśli obserwujesz u siebie podobne objawy do wyżej wymienionych, nie bój się szukać pomocy u specjalistów czy rodziny. Zaburzenia odżywiania to choroba jak każda inna, mówmy o nich głośno.

Bibliografia:

1. Pawełczyk-Jabłońska, P., 2019, Zaburzenia odżywiania-jak rozmawiać o pierwszych objawach z własnym dzieckiem?, NCEZ.pl
2. Kędra, E., Pietras, J., 2011, Zaburzenia odżywiania – znak naszych czasów, Probl Hig Epidemiol, 92 (3), 530-534
3. Mikołajczyk, E., Samochowiec, J., 2004 Cechy osobowości u pacjentek z zaburzeniami odżywiania, Psychiatria, tom 1, nr , 91-5
4. Bator, E.,Bronkowska M., Ślepecki, D., Biernat, J., 2011, Anoreksja – przyczyny, przebieg, leczenie. Nowiny Lekarskie, 80, 3, 184-191
5. Sommer, H., 2016, Anoreksja nastolatek w świetle badań-droga do sukcesu czy akt powolnej autodestrukcji., Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 235-257,
6. Rychlik, E., 2017, Dieta w leczeniu anoreksji, NCEZ.pl
7. Bastiani, A., M., Rao, R., Weltzin, T., wsp., 1995, Perfectionism in anorexia nervosa, Eating Disorders, 17, 2, 147-152
8. Łucka, I., Janikowska-Hołoweńko, D., Domarecki, P., i wsp., 2019, Ortoreksja- oddzielna jednostka chorobowa, spektrum zaburzeń odżywiania czy wariant zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych? Psychiatr. Pol.; 53(2): 371–382
9. Pawełczyk-Jabłońska, P., 2018, Ortoreksja-moda czy realne zagrożenie dla zdrowia?, NCEZ.pl
10. Dittfeld, A., Koszowska, A., Fizia, K., Ziora, K., 2013, Ortoreksja-nowe zaburzenie odżywiania, Annales Academiae Medicae Silesiensis, 393-399
11. Osińska, A., Mozol-Jursza, M., Tyszkiewicz-Nwafor, M., i wsp., 2016 Bulimia psychiczna- rozpowszechnienie, objawy i leczenie z uwzględnieniem aspektu stomatologicznego, Pediatr Med Rodz, 12 (3), p. 276–284
12. Frąckowiak-Sochańska, M., 2011, Zdrowie psychiczne kobiet i mężczyzn. Płeć społeczno-kulturowa a kategorie „zdrowia psychicznego” i chorób „psychicznych”, Nowiny Lekarskie, 80, 5, 394-406
13. Pilecki, M., W., Śmierciak, N., 2019, Co pediatra powinien wiedzieć o zaburzeniach odżywiania się?, Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży UJ CM w Krakowie
14. Pawełczyk-Jabłońska, P., 2018, Kompulsywne objadanie się, NCEZ.pl
15. Koszowska, A., Ditttfeld, A., Zubelewicz-Szkodzińska, B., 2013, Psychologiczny aspekt odżywiania oraz wpływ wybranych substancji na zachowania i procesy myślowe, Hygeia Public Health, 48(3), 279-284