Zalecenia dietetyczne dla pacjentów ze schorzeniami kardiologicznymi

Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów zarówno w Polsce, jak i w większości krajów europejskich. Modyfikacja stylu życia w kierunku prozdrowotnym pełni niezwykle ważną rolę w prewencji pierwotnej i wtórnej tej grupy chorób. Do najważniejszych jej elementów zaliczono: zdrową dietę, aktywność fizyczną oraz niepalenie papierosów.

Jaką dietę zalecać pacjentom z chorobami układu krążenia?

Zwyczajowo stosowana dieta ma wpływ na czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego takie jak: nadciśnienie tętnicze, stężenie cholesterolu, masę ciała oraz rozwój cukrzycy typu 2. Za najlepiej zbadaną dietę pod względem wpływu na układ krążenia uznaje się dietę śródziemnomorską. Wydaje się ona być uniwersalnym postępowaniem w celu uniknięcia chorób cywilizacyjnych nie tylko związanych z układem krążenia, lecz również nowotworów oraz cukrzycy typu 2. Zasadność jej stosowania wynika z polepszenia jakości oraz długości życia pacjentów z chorobami układu krążenia, otyłych oraz cierpiących na cukrzycę typu 2. Natomiast w celu prewencji nadciśnienia tętniczego zaleca się stosowanie diety DASH. Jej korzystny wpływ na ciśnienie tętnicze wynika przede wszystkim z ograniczonej zawartości sodu.

Dieta DASH vs dieta śródziemnomorska

Dieta DASH jest to zmodyfikowana dieta śródziemnomorska. Podstawowa zmiana dotyczy włączenia większych ilości chudego mleka oraz jego przetworów do codziennego jadłospisu pacjenta. Ponadto kładzie ona duży nacisk na ograniczanie ilości sodu w diecie pacjenta. Pozostałe zasady diety DASH nie różnią się w sposób istotny od diety charakteryzującej mieszkańców basenu Morza Śródziemnego. Najważniejszym jest jednak fakt, że obie diety spełniają podstawowe zasady zdrowej diety, które zostały zaprezentowane w tabeli poniżej.

Tabela 1. Charakterystyka zdrowej diety stosowanej w prewencji schorzeń kardiologicznych (opracowanie własne na podstawie [2,4])

Element diety	Zalecenia
Nasycone kwasy tłuszczowe	Powinny stanowić <10% wartości energetycznej diety
Kwasy tłuszczowe trans	Powinny stanowić <1% wartości energetycznej diety
Sól	Należy ograniczyć do ilości <5 g/dobę
Błonnik	Spożycie powinno wynosić 30-45 g/dobę
Warzywa oraz owoce	Spożycie powinno wynosić przynajmniej po 200g warzyw i 200 g owoców w ciągu doby
Ryby	Należy spożywać 1-2 razy tygodniowo
Orzechy	Należy spożywać 30 g niesolonych orzechów na dobę
Alkohol	Należy ograniczać do 20 g/dobę dla mężczyzn oraz 10g./dobę dla kobiet

Tłuszcze w diecie pacjentów kardiologicznych

W ramach prewencji chorób układu krążenia ważniejszym od całkowitego spożycia tłuszczów jest jego rodzaj. Ważnym jest, by nie unikać tłuszczu w diecie, lecz zastępować kwasy tłuszczowe nasycone oraz trans oliwą z oliwek oraz tłuszczem rybim, czyli kwasami tłuszczowymi nienasyconymi. Zastąpienie 1% energii pochodzącej z kwasów tłuszczowych nasyconych na rzecz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych powoduje redukcję ryzyka sercowo-naczyniowego średnio o 2-3%. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe zastępujące kwasy tłuszczowe nasycone powodują obniżenie wartości cholesterolu frakcji LDL, natomiast zastąpienie kwasów tłuszczowych nasyconych przez jednonienasycone wywołuje korzystny wpływ na cholesterol frakcji HDL.

Białka w diecie pacjentów kardiologicznych

Ryby, białe mięso oraz jaja są źródłem pełnowartościowego białka zwierzęcego. Dodatkowo ryby zawierają korzystne zdrowotnie kwasy tłuszczowe omega-3, dzięki którym przypisuje się im efekt protekcyjny w zakresie sercowo-naczyniowym. Z tego względu spożycie ryb powinno wynosić 1-2 razy w tygodniu lub więcej, przy czym jedna z tych porcji powinna być rybą tłustą. Spożycie białego mięsa powinno wynosić 2 porcje tygodniowo przy ograniczeniu mięsa czerwonego do minimum oznaczającego poniżej 2 porcji. Częstotliwość spożycia jaj powinna wynosić 2-4 porcji tygodniowo. Codziennie spożywany nabiał powinien charakteryzować się niską zawartością tłuszczu ze względu na występowanie go w tych produktach w postaci nasyconej. Należy uwzględniać jogurty, sery oraz inne fermentowane przetwory mleczne.

Węglowodany oraz błonnik

Błonnik odgrywa ważną rolę w prewencji chorób układu krążenia. W badaniach udowodniono, że zwiększenie spożycia błonnika o 7g/dobę wiązało się ze zmniejszeniem ryzyka choroby wieńcowej o 9%, natomiast zwiększenie ilości błonnika w diecie o 10g/dobę powodowało zmniejszenie ryzyka udaru mózgu oraz cukrzycy typu 2 kolejno o 16% oraz 6%. Do głównych źródeł błonnika zalicza się: produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce oraz nasiona roślin strączkowych. Dobroczynne działania błonnika w ramach prewencji związane jest ze zmniejszaniem poposiłkowego stężenia glukozy we krwi oraz obniżanie stężenia cholesterolu całkowitego a także frakcji LDL.

Głównym źródłem węglowodanów w diecie powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe takie jak: pieczywo, makarony oraz ryż, które należy spożywać codziennie do każdego głównego posiłku w ilości 1-2 porcji. Nie można też zapominać o takich źródłach węglowodanów jak warzywa oraz owoce.

Na co jeszcze należy zwrócić uwagę?

Istotną rolę pełni liczba spożywanych dań. Zaleca się spożywanie przynajmniej 3 głównych posiłków zawierających wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Ważne jest również, by wykorzystywać produkty sezonowe, lokalne tradycje żywieniowe oraz odpowiednią ilość odpoczynku. Są to istotne elementy leżące u podstaw piramidy diety śródziemnomorskiej, podobnie jak regularna aktywność fizyczna oraz społeczna.

Źródła:

1. Wiciński M., Ciemna K., Soroko A. i wsp., Leki czy dieta? Wpływ zdrowego żywienia w profilaktyce wybranych jednostek chorobowych. Przegląd badań klinicznych (według EBM), w: Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. Wolska-Adamczyk A., Wydawnictwo Wyższej Szkoły Infrastruktury i Zarządzania w Warszawie, Warszawa 2015, 151-163

2. Piepoli F., Hoes A.W., Agewall S. i wsp.: Wytyczne ESC dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej w 2016 roku. Kardiol Pol, 2016; 74: 821–936

3. Bach-Faig A., Berry E.M., Lairon D. i wsp.: Mediterranean diet pyramid today. Science and cultural updates. Public Health Nutrition, 2011; 14: 2274-2284

4. Eckel R.H., Jakicic J.M., Ard J.D. i wsp.: 2013 AHA/ACC Guideline on Lifestyle Management to Reduce Cardiovascular Risk. A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. Circulation, 2014; 129: 76-99

5. Nosova E.V., Conte M.S., Grenon S.M.: Advancing beyond the „heart-healthy diet” for peripheral arterial disease. J Vasc Surg, 2015; 61: 265-274