Żeń-szeń i jego wpływ na zdrowie w świetle badań naukowych

Żeń-szeń zwrócił na siebie uwagę już latach 80. XIX., stając się najobszerniej opisywaną rośliną w piśmiennictwie medycznym. Świadczą o tym ponad 2 tysiące publikacji poświęcone składowi chemicznemu oraz licznym właściwościom farmakologicznym.

Czym właściwie jest żeń-szeń?

Żeń-szeń to roślina, która najlepsze warunki do wzrostu odnalazła w Korei, Chinach, na Syberii, a także w Ameryce. Stąd też na rynku do kupienia mamy możliwość żeń-szeń z każdego, z tych krajów. Największe wartości lecznicze (przez zawartość składników aktywnych) przypisuje się zewnętrznej korze korzenia.

Najczęściej jest on wykorzystywany w tradycyjnej medycynie chińskiej (TCM). Jest jednak również uważany za lek, o naukowo potwierdzonym sposobie działania. Świadczą o tym ponad 2 tysiące publikacji poświęcone tej roślinie, których liczba cały czas rośnie.

Właściwości żeń-szenia

Żeń-szeń to roślina o szerokim spektrum działania. Wywiera pozytywny wpływ na wiele procesów zachodzących w organizmie człowieka. Zauważono, że zawartość ginsenozydów (występujących w ilości przekraczającej 30 substancji chemicznych) może hamować produkcję wolnych rodników, stymulować produkcję tlenku azotu, zwiększać funkcje odpornościowe, poprawiać działanie ośrodkowego układu nerwowego oraz zapobiegać chorobom sercowo-naczyniowym, a także innym.

Układ sercowo-naczyniowy

🔎 Wyniki badań są bardzo rozbieżne. Badanie Zhang i wsp. [19] stwierdza, że spożycie żeń-szenia może poprawić zdrowie sercowo-naczyniowe, obniżając ciśnienie krwi, poziom cholesterolu całkowitego i LDL, a także zmniejszając stężenie białka C-reaktywnego i interleukiny-6. Badanie Arabi i wsp. [20] obejmujące 29 badań randomizowanych zaprzecza tym wnioskom i stwierdza, że suplementacja żeń-szenia nie miała istotnego wpływu na profil lipidowy, w tym poziomy trójglicerydów, cholesterolu całkowitego, HDL-C i LDL-C. Wyniki tej drugiej meta-analizy sugeruje, że żeń-szeń może nie być skutecznym środkiem w poprawie lipidogramu. Można podsumować wiedzę w tym zakresie, że potrzeba wielu dalszych badań, aby określić jego potencjalne korzyści w określonych grupach pacjentów lub przy określonych schorzeniach można czerpać z żeń-szenia.

Sprawność umysłowa

Żeń-szeń wykorzystywany jest w leczeniu deficytów poznawczych, co zawdzięcza się zawartym w nim składnikach tj.: gintoninie oraz czynnikowi K.

Badania na modelach zwierzęcych, jak i komórkowych potwierdzają aktywności tych substancji, w postaci zwalczania stresu oksydacyjnego. Takie działanie prowadzi do wzmacniania funkcji poznawczych [1].

Zauważono, że przyjmowanie żeń-szenia w połączeniu z suplementacją gingko biloba, w wyniku działania synergistycznego. Po 4 tygodniach osoby z ADHD odczuły redukcję odczuwanych objawów tej choroby. Były to m.in.: nadpobudliwość, problemy poznawcze oraz zachowania opozycyjne [2].

Właściwości żeń-szenia mogą również wykorzystać osoby w celu prewencji, bądź z chorobą Alzheimera. Przeprowadzone zostało badanie, gdzie w wyniku zażywania go przez min. 12 tygodni, poprawie uległa sprawność umysłowa. Naukowcy zauważyli zwiększoną aktywność kory czołowej (prawego obszaru skroniowego, ciemieniowego oraz potylicznego), co korzystnie oddziałuje na aktywność mózgu [3]. Co więcej, ekstrakty z żeń-szenia (dzięki zawartości biologicznie aktywnych składników), zapobiegają gromadzeniu się płytki amyloidowej. W pewnym stopniu, wpływa to na zmniejszenie ryzyka wystąpienia właśnie choroby Alzheimera[4].

W Chinach przeprowadzono niewielkie badanie na dorosłych szczurach, podczas którego zauważono jak przyjmowanie żeń-szenia zwiększa aktywność acetylocholiny oraz acetylotrasferazy choliny w mózgu.

W związku z tym, zaczęto zastanawiać się, czy taki sam efekt można uzyskać u ludzi. Stworzono badanie, do którego zebrano 40 pacjentów (w wieku ok 67 lat), z łagodną do umiarkowanej demencji naczyniowej (która jest skutkiem niewielkich udarów). 25 pacjentów otrzymywało tabletkę żeń-szenia wyekstrahowanego z korzeni, liści żeń-szenia chińskiego i zioła znanego jako panax notoginseng trzy razy dziennie. 15 pozostałych, otrzymało lek Duxil (almitryna + raubazyna), który zwiększa zużycie tlenu w tkance mózgowej i był stosowany do poprawy pamięci u starszych pacjentów z demencją. Wśród uczestników, przed rozpoczęciem badania oraz na końcu, w 12 tygodniu, przeprowadzono testy pamięci. Polegały one na natychmiastowym oraz opóźnionym przypominaniu sobie historii, słów, nauce werbalnej; rozpoznawaniu werbalnym oraz wizualnym. Zauważono, że pacjenci przyjmujący związek żeń-szenia poprawili funkcję pamięci po 12 tygodniach trwania badania.

Wynik jest bardzo obiecujący, w kontekście leczenia demencji po udarach, natomiast całe zagadnienie wymaga dalszych badań, aby to jednoznacznie stwierdzić [5].

Procesy starzenia

🔎 Ginsenozydy zawarte w żeń-szeniu mogą spowalniać procesy starzenia i wspierać zdrowie metaboliczne. Działają m.in. poprzez redukcję stresu oksydacyjnego i wspomaganie naprawy komórek. Zastosowanie odpowiednio przetworzonych ekstraktów z żeń-szenia może mieć znaczenie w profilaktyce chorób związanych z wiekiem [21].

Kondycja psychiczna

Naukowcy zweryfikowali działanie żeń-szenia w kwestii zdrowia psychicznego. Dostrzeżono związek stosowania tej substancji, z poprawą wydzielania kortyzolu (co wynika z poprawy funkcjonowania osi HPA). Z tego powodu, zasadne jest zalecanie jego przez lekarzy, osobom z depresją, czy z zespołem stresu pourazowego [6].

Zwiększony kortyzol to hormon odpowiadający za odczuwanie stresu (w nadmiernych ilościach oraz zbyt częstym wydzielaniu), który jest przyczyną depresji. Wraz z postępem choroby uszkodzeniu ulegają komórki nerwowe, zmniejsza się neurogeneza, co skutkować może problemami z pamięcią (poprzez śmierć komórek hipokampu) [7].

Żeń-szeń to substancja o właściwościach neuroprotekcyjnych- m.in. wzmacnia pamięć (co może łagodzić odczuwanie niepokoju i lęki) [8].

Bez wątpienia dalsze badania w tym kierunku, mogą być źródłem interesujących i wiele wnoszących wniosków w kontekście zdrowia.

Działanie antynowotworowe

Przeciwnowotworowe oraz chemoprewencyjne działanie tytułowej rośliny, polega na poprawie odporności komórkowej. Skutkuje to redukcją stresu oksydacyjnego [9]. Co więcej, w wyniku suplementacji żeń-szeniem, wykazano zmniejszoną produkcję cytokin prozapalnych [10].

Przeprowadzone badania wśród osób ze zdiagnozowanym nowotworem, wskazują na mniejszą śmiertelność wśród pacjentów, którzy regularnie w swojej suplementacji stosowali żeń-szeń, w przeciwieństwie do tych, którzy go nie stosowali. Co więcej, osoby spożywające go regularnie, jeszcze przed postawieniem diagnozy, zazwyczaj przeżywali. Zgłaszali również ogólne lepsze samopoczucie, co skutkowało poprawą jakości życia, mimo rozpoznanej choroby.

W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie tą rośliną wzrosło wśród kobiet, u których zdiagnozowano raka piersi. Jednak, by jednoznacznie stwierdzić czy suplementacja żeń-szeniem może być zalecana w takich przypadkach, wymagane są bardziej specyficzne badania [11].

Gospodarka węglowodanowa

Naukowcy zauważyli wpływ terapii żeń-szeniem (we wspominanym tutaj badaniu, żeń-szeniem koreańskim), na obniżenie wchłaniania glukozy oraz poprawę insulinowrażliwości (co koreluje ze zmniejszonym wydzielaniem leptyny i regulacją odczuwania sytości). Taka właściwość, może być istotna dla osób z cukrzycą [12].

Mikrobiota i otyłość

Przeprowadzono badanie na kobietach (borykających się z otyłością) w wieku 40-60 lat. Przez 8 tygodni suplementowały one żeń-szeń. Odnotowano u nich zmniejszenie masy ciała oraz co za tym idzie – BMI. Przypuszcza się, że przyczyną był wpływ ginsenozydów oraz związku K na regulację poziomu glukozy we krwi przez hamowanie gromadzenia lipidów w adipocytach, a także zwiększenie fosforylacji substratu receptora insulicy-1.

Są to czynniki, które pośrednio wpływają na masę ciała. Zmiany w składzie mikrobioty jelitowej, nastąpiły w niewielkim stopniu, w przypadku kobiet, które zredukowały masę ciała. Uzależnione było to od zasiedlających jelita mikroorganizmów, jeszcze przed suplementacją. Dostrzeżono również związek mikrobioty z metabolizmem bakteryjnym żeń-szenia, stąd w zależności od osoby oraz formy, w której jest przyjmowany, można obserwować jego inne efekty [13].

W celu ujednolicenia wiedzy na ten temat, wymagane są badanie przeprowadzane przez dłuższy okres oraz ich większa ilość w tym kontekście masy ciała i mikrobioty jelitowej.

Formy suplementacji. Rekomendowane dawki i porcje

Żeń-szeń można przyjmować w różnych formach. Niezależnie od tego, rekomendowana dzienna porcja w ramach medycyny „zapobiegawczej” wynosi między 200 mg, a 400 mg. Co ciekawe, istnieje badanie które wskazuje, że większa porcja zapewnia gorsze efekty poznawcze [14].

Niektóre multiwitaminy (w postaci tabletek, proszków do rozpuszczenia w wodzie), zawiera żeń-szeń w ilości ok. 40 mg. Mimo, że jest to niska dawka, określana jest już jako bioaktywna [15].

Jaki produkt wybrać?

Na rynku spotkać możemy:

• ekstrakt z żeń-szenia koreańskiego (Korean Panax ginseng) w połączeniu z ekstraktem z żeń-szenia amerykańskigo (Panax quinquefolius) i żeń-szenia syberyjskiego (Eleutherococcus senticosus)
• żeń- szeń koreański (Korean Panax ginseng) w połączeniu z żeń-szeniem amerykańskim (Panax quinquefolius)
• wyciąg z korzenia białego żeń-szenia koreańskiego (Panax ginseng C.A. Meyer)
• wyciąg z żeń-szenia GGE (Panax ginseng C. A. Meyer)
• wyciąg z żeń-szenia (Panax ginseng C. A. Meyer)
• sproszkowany korzeń żeń-szenia (Panax Ginseng).

Do suplementów często dodawane są witaminy, pieprz, barwniki (tj.: kompleksy miedziowe chlorofili, czy chlorofilin), sole magnezowe kwasów tłuszczowych, lecytyna, czy składniki mineralne. Warto zwracać uwagę na to, w jakich proporcjach występuje substancja podstawowa – tutaj żeń-szeń – w stosunku do substancji dodatkowych [16].

Wybierając produkt, unikać należy takich, w których składach znajdują się zbędne substancje dodatkowe, tj.: cukier, miód, maltodekstryna, czy niektórych barwników (np. dwutlenek tytanu, który może działać alergicznie na drogi oddechowe). Substancje te dodawane są w ilościach dozwolonych i zazwyczaj odgrywają funkcję strukturalną. W miarę możliwości jednak, warto ich unikać, szukając preparatów, które w składzie mają czysty żeń-szeń.

Osoby na diecie wegetariańskiej, czy wegańskiej powinny mieć na uwadze, że w składzie czasami występuje żelatyna wołowa (jako substancja, z której składa się kapsułka, bądź tabletka).

Żeń-szeń i interakcje z lekami

Spożywanie żeń-szenia nie pozostaje obojętne, dla niektórych leków. Przykładowo, z faktu działania hipoglikemicznego żeń-szenia, osoby z cukrzycą jego spożywanie powinny konsultować z lekarzem.

Co ciekawe, żeń- szeń przez zawarte w sobie składniki, charakteryzuje się działaniem antydeperesyjnym, jednak w przypadku zażywania leków na depresje, czy warfaryny – konieczne jest uzgodnienie tego z lekarzem. Wynika to z wchodzenia w interakcję żeń-szenia z takimi medykamentami.

Warto wspomnieć, że kofeina może wzmacniać pobudzające działanie żeń-szenia, chociaż badania nie są ze sobą do końca zgodne w tej kwestii [17].

Przeciwskazania do stosowania suplementacji żeń-szeniem

Żeń-szeń wywiera pozytywny wpływ na wiele aspektów zdrowotnych. Przed dodaniem jego do swojej diety, powinny skonsultować to z lekarzem.

🔎 Należy mieć świadomość, że istnieją wciąż w środowisku naukowym podzielone opinie na temat oceny żeń-szenia. Dania wprowadziła zakaz używania ashwagandhy w suplementach diety w obawie przed jej wpływem na organizm człowieka [22]. W większości krajów jest wciąż stosowana i dozwolona. Na co zatem należy zwrócić szczególną uwagę?

Osoby chorujące na nadciśnienie, bezsenność, astmę, bez zaleceń lekarza, powinny wstrzymać się od suplementacji. Nie zaleca się jego także osobom przyjmującym leki przeciwzakrzepowe, hormonalne, czy oddziałujące na ośrodkowy układ nerwowy.

Warto zaznaczyć, że w zależności od firmy, preparaty mogą się od siebie znacząco różnić (w zawartości żeń-szenia, co za tym idzie- intensywności działania). Osoby szczególnie podatne na działanie adaptogenów, powinny szczególnie zwrócić uwagę na rekomendowaną przez producenta dawkę oraz się do niej stosować [18].

Poprzez swoje właściwości pobudzające, może powodować trudności z zasypianiem (w przypadku spożycia zbyt dużej ilości w ciągu dnia, bądź w godzinach wieczornych).

Długotrwałe stosowanie zwiększa ryzyko przewlekłych bólów, czy zawrotów głowy. Czasami obserwowane są zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. U kobiet, spożywany w zbyt dużych ilościach, może powodować zmiany menstruacyjne [17].

Pomimo wielu zalet, przy włączaniu żeń-szenia do swojej diety, należy jednocześnie obserwować reakcje organizmu. By uniknąć ewentualnych efektów ubocznych, sugeruje się, by jego spożywanie nie trwało dłużej niż 3 miesiące (bez przerwy). Rekomenduje się, aby dołączać go do diety, kiedy są ku temu powody. Wtedy, gdy oczekuje się konkretnych efektów terapeutycznych, czy po prostu pobudzenia (a szukamy alternatywy do smaku kawy).

Nie zaleca się stosowania żeń-szenia u kobiet w ciąży, karmiących piersią, czy przez dzieci (do 18 roku życia) [17].

Podsumowanie

Żeń-szeń, stosowany w odpowiednich ilościach oraz, gdy są ku temu powody, wpływa korzystnie na organizm człowieka. Pomimo pojawiających się w badaniach nieścisłości, żeń-szeń może wywierać pozytywny wpływ na pracę mózgu, poprawiając umiejętności kognitywne człowieka.

Bibliografia:

1. Jakaria, M., Haque, M. E., Kim, J., Cho, D. Y., Kim, I. S., & Choi, D. K. (2018). Active ginseng components in cognitive impairment: Therapeutic potential and prospects for delivery and clinical study. Oncotarget, 9(71), 33601–33620.
2. Lyon, M. R., Cline, J. C., Totosy de Zepetnek, J., Shan, J. J., Pang, P., & Benishin, C. (2001). Effect of the herbal extract combination Panax quinquefolium and Ginkgo biloba on attention-deficit hyperactivity disorder: a pilot study. Journal of psychiatry & neuroscience : JPN. 26(3), 221–228.
3. Heo JH, Park MH, Lee JH. Effect of Korean red ginseng on cognitive function and quantitative EEG in patients with Alzheimer’s disease: a preliminary study. J Altern Complement Med 2016;22:280e5.
4. Kim, H. J., Jung, S. W., Kim, S. Y., Cho, I. H., Kim, H. C., Rhim, H., Kim, M., & Nah, S. Y.(2018). Panax ginseng as an adjuvant treatment for Alzheimer’s disease. Journal of ginseng research, 42(4), 401–411.
5. Yin J., Liu H., Yang C., Shi J., and Wang Y. (2003). Ginseng may improve memory in stroke dementia patients, AMERICAN HEART ASSOCIATION https://www.eurekalert.org/pub_releases/2003-02/aha-gmi020403.php
6. Choi JY, Woo TS, Yoon SY, Ike Campomayor Dela P, Choi YJ, Ahn HS, et al. (2011). Red ginseng supplementation more effectively alleviates psychological than physical fatigue. J Ginseng Res, 35(3):331-8).
7. Van Kampen JM, Baranowski DB, Shaw CA, Kay DG. (2014). Panax ginseng is neuroprotective in a novel progressive model of Parkinson’s disease. Exp Gerontol. 50:95-105.
8. Churchill JD, Gerson JL, Hinton KA, Mifek JL, Walter MJ, Winslow CL, et al. (2002). The nootropic properties of ginseng saponin Rb1 are linked to effects on anxiety. Integr Physiol Behav Sci. 37(3):178-87
9. Kang, S., & Min, H. (2012). Ginseng, the 'Immunity Boost’: The Effects of Panax ginseng on Immune System. Journal of ginseng research, 36(4), 354–368.
10. Ahn JY, Song JY, Yun YS, Jeong G, Choi IS (2006). Protection of Staphylococcus aureus-infected septic mice by suppression of early acute inflammation and enhanced antimicrobial activity by ginsan. FEMS Immunol Med Microbiol. 46:187–197.
11. https://www.medicalnewstoday.com/mnt/releases/39728#1
12. Lee, S. H., Lee, H. J., Lee, Y., Lee, B.-W., Cha, B. S., Kang, E. S., … Lee, H. C. (2011). Korean Red Ginseng (Panax ginseng) Improves Insulin Sensitivity in High Fat Fed Sprague-Dawley Rats. Phytotherapy Research, 26(1), 142–147.’
13. Song, M.-Y., Kim, B.-S., & Kim, H. (2014). Influence of Panax ginseng on obesity and gut microbiota in obese middle-aged Korean women. Journal of Ginseng Research, 38(2), 106–115Reay, J. L., Kennedy, D. O., & Scholey, A. B. (2005). Single doses of Panax ginseng (G115) reduce blood glucose levels and improve cognitive performance during sustained mental activity. Journal of Psychopharmacology, 19(4), 357–365.
14. https://examine.com/supplements/panax-ginseng/
15. https://pantabletka.pl/zen-szen/
16. https://www.webmd.com/diet/supplement-guide-ginseng#2
17. https://www.izielnik.pl/blog/zen-szen-rodzaje-wlasciwosci-dawkowanie-i-przeciwwskazania
18. https://www.izielnik.pl/blog/zen-szen-rodzaje-wlasciwosci-dawkowanie-i-przeciwwskazania
19. Zhang XF, Min RX, Wang Z, Qi Y, Li RN, Fan JM. Effects of Ginseng Consumption on Cardiovascular Health Biomarkers in Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Phytother Res. 2024 Oct 10. doi: 10.1002/ptr.8339. Epub ahead of print. PMID: 39387709.
20. Arabi SM, Shahraki-Jazinaki M, Abadi MN, Bahrami LS, Chambari M, Bahari H, Sahebkar A. The Effect of Ginseng Supplementation on Lipid Profile: GRADE-assessed Systematic Review and Dose-response Meta-analysis of Randomized Controlled Trials. Curr Pharm Des. 2024;30(26):2047-2058. doi: 10.2174/0113816128306300240522074056. PMID: 38877862.
21. Lee DY, Noren Hooten N, O’Connell JF, Lee BY, Kim Y. The Role of Ginseng and its Bioactive Compounds in Aging: Cells and Animal Studies. Annu Rev Food Sci Technol. 2025 Feb 19. doi: 10.1146/annurev-food-111523-121753. Epub ahead of print. PMID: 39971378.
22. Patwardhan B, Chaturvedi S, Tillu G, Deshpande S, Hegde BM. Danish ban on Ashwagandha: Truth, evidence, ethics, and regulations. J Ayurveda Integr Med. 2024 Jul-Aug;15(4):101028. doi: 10.1016/j.jaim.2024.101028. Epub 2024 Jul 4. PMID: 38969606; PMCID: PMC11403136.

• Data pierwotnej publikacji: 15.02.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 30.03.2025