Dieta w kamicy żółciowej. Przyczyny, objawy i powikłania. Jak przeciwdziałać tej chorobie?

Najczęstszą chorobą funkcjonalną jest dyskineza dróg żółciowych oraz pęcherzyka żółciowego, która prowadzi do niedostatecznego bądź zwolnionego odpływu żółci, co powoduje zaburzenia trawienne. Konsekwencją długotrwałego zatrzymania żółci może być uszkodzenie miąższu wątroby. Poza tym jej zaleganie w drogach żółciowych przy zwiększonym wydzielaniu do żółci cholesterolu prowadzi do tworzenia się złogów w drogach oraz pęcherzyku żółciowym, a to z kolei sprzyja kamicy żółciowej [1]. Szacuje się, iż w Polsce na kamicę żółciową choruje ok. 20% ludności [2]. W niniejszym artykule dowiesz się jakie czynniki predysponują powstawanie kamicy żółciowej, poznasz jej objawy, a także jak przeciwdziałać temu schorzeniu.

Etiologia i klasyfikacja

Kamica żółciowa to inaczej kamienie żółciowe powstające w czasie, gdy żółć nie jest całkowicie uwalniana z pęcherzyka żółciowego oraz wytrąca się jako osad. Wytwarzane są głównie kamienie cholesterolowe, składające się z cholesterolu, bilirubinianu wapnia i lecytyny fosfolipidowej. Z kolei drugim najczęstszym rodzajem kamieni żółciowych są kamienie pigmentowe, które powstają w wyniku hemolizy. Kamienie pigmentowe mieszane to trzeci rodzaj kamieni żółciowych. Składają się one z fosforanu wapnia lub węglanu wapnia i żółci oraz cholesterolu. Kolejną postacią są kamienie wapienne, powstające w wyniku wytrącania wapnia z surowicy wśród chorych z hiperkalcemią [3].

Patofizjologia złogów cholesterolowych

Główną rolę w tworzeniu się złogów cholesterolowych w drogach żółciowych odgrywają przemiany cholesterolu (składnika wszystkich kamieni żółciowych). Składnik ten w odpowiednich warunkach, niemal nierozpuszczalny w wodzie zawieszony jest w żółci w tak zwanych micellach, czyli cząsteczkach, które w swoim składzie zawierają lecytynę oraz sole kwasów żółciowych. W czasie gdy wszystkie trzy składniki występują w prawidłowych ilościach, cholesterol zostaje całkowicie rozpuszczony w żółci. Jednakże w przypadku niedoboru lecytyny bądź kwasów żółciowych powstaje żółć litogenna (przesycona cholesterolem), w której zaś wytrącają się drobne mikrokryształki cholesterolu. Te z kolei łączą się ze sobą, tworząc mnogie lub pojedyncze złogi. Warunkiem koniecznym do rozpoczęcia tego procesu jest udział jądra krystalizacji, które może być heterogenne (np. bakteria, pasożyty, sole wapnia, cząsteczki śluzu wydzielanego przez ściany pęcherzyka) bądź homogenne, co oznacza, iż powstaje ono w wyniku agregacji mikrokryształków cholesterolu [4].

Czynniki ryzyka kamicy żółciowej

Do czynników ryzyka rozwoju kamicy żółciowej należą głównie:

• płeć żeńska,
• otyłość,
• czynniki hormonalne, np. liczne ciąże [5],

Błędy żywieniowe

• Dieta uboga w błonnik pokarmowy. Zawarte w diecie produkty przetworzone, zawierają znikome ilości błonnika pokarmowego, co wpływa na upośledzenie perystaltyki przewodu pokarmowego, prawidłowego ruchu robaczkowego jelit oraz utrudnienie sprawnego przechodzenia zawartości jelitowej, a to z kolei sprzyja nadmiernemu rozwojowi flory bakteryjnej w jelicie. Poza tym dieta dostarczająca małej ilości błonnika pokarmowego upośledza również prawidłowe obkurczanie się pęcherzyka żółciowego, prowadząc do zalegania w nim żółci [6].
• Spożywanie produktów wysokokalorycznych, zawierających cukry proste (np. słodycze, pieczywo cukiernicze) [6], które prowadzi do znacznej hiperglikemii. Hiperglikemia zmniejsza zaś siłę skurczu pęcherzyka żółciowego oraz uwalnianie z niego żółci pomimo odpowiedniego wydzielania cholecystokininy, czyli hormonu pobudzającego skurcze pęcherzyka. Zatem dochodzi do zalegania żółci w pęcherzyku, ponieważ jego opróżnienie podczas posiłku jest ograniczone. To z kolei zmniejsza pulę soli żółciowych w krążeniu wątrobowo – jelitowym, kwasów żółciowych i łatwiej dochodzi do wytrącania się mikrokryształków cholesterolu i ich sedymentacji, a więc do rozwoju złogu,
• Nadmierne konsumowanie produktów, zawierających tłuszcz zwierzęcy (np. boczek, kiełbasy itp.),
• Nieregularne spożywanie posiłków, które prowadzi do nieprawidłowego obkurczania się pęcherzyka żółciowego. W czasie obfitego posiłku ilość żółci dostająca się wraz z nim do przewodu pokarmowego może być niewystarczająca do odpowiedniego trawienia zawartych w nim tłuszczów [7].

Inne czynniki

Ponadto przyczyną rozwoju kamicy żółciowej mogą być także:

• mała aktywność fizyczna,
• predyspozycje genetyczne,
• niektóre leki (fibraty, estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne),
• przewlekłe infekcje dróg żółciowych,
• szybka redukcja masy ciała,
• resekcja żołądka [8].

Objawy kamicy żółciowej

W większości przypadków kamienie obecne w pęcherzyku żółciowym mogą nie dawać żadnych objawów przez wiele lat [8]. Najczęstszym objawem u osób z kamicą żółciową jest kolka żółciowa cechująca się nagłym, silnym i napadowym bólem, występującym w prawym górnym kwadrancie brzucha. Ból ten pojawia się zwykle po konsumpcji tłustych oraz ciężkich potraw. Innym objawem mogą być także wymioty i nudności, jak również ból promieniujący do prawej łopatki, barku bądź pleców [3]. Utrzymuje się on najczęściej od 30 minut do 5 godzin. Nawroty bólu obecne są w ciągu kilku tygodni do roku od pierwszego incydentu bólowego [8].

Powikłania kamicy żółciowej

Kolka jest objawem obkurczania się zmienionego zapalnie oraz wypełnionego kamieniami, pęcherzyka żółciowego i podejmowanej próby przez organizm samodzielnego pozbycia się kamieni z dróg żółciowych. Złogi o małym rozmiarze mogą samoistnie przemieścić się do przewodu pokarmowego, skąd zostaną wydalone. Jednakże najczęściej dochodzi do sytuacji, w której kamień zatyka ujście dróg żółciowych do jelita, przyczyniając się do zastoju żółci i trwałego jej zablokowania. Skutkiem tego jest żółtaczka, która objawia się zażółceniem białkówek oczu oraz skóry, ciemnym zabarwieniem moczu, charakterystycznym odbarwieniem stolca i świądem skóry.

W czasie, gdy kamień zablokowany jest w ujściu pęcherzyka żółciowego i nie wraca do jego światła, stwarza to także ryzyko zakażenia obecnej w pęcherzyku żółci. To z kolei prowadzi do ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego.

W wielu przypadkach zamknięciu ulegają poza drogami żółciowymi, przewód wyprowadzający trzustki, który uchodzi w tym samym miejscu do jelita. Konsekwencją tego może być bardzo poważne powikłanie w postaci ostrego zapalenia trzustki oraz jej uszkodzenia.

W przebiegu przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego, który jest niemal zawsze skutkiem kamicy, rozwinąć się może marskość pęcherzyka, która z kolei przyczynić się może do wystąpienia raka pęcherzyka żółciowego [4].

Rozpoznanie kamicy żółciowej

Badaniem z wyboru do wykrycia kamicy pęcherzyka żółciowego jest USG (ultrasonografia). Umożliwia ona wykrycie obecności złogów z dokładnością do 95% [3]. USG dostarcza informacji o wielkości kamieni, ich liczbie oraz lokalizacji, jak również powikłań kamicy [8]. U chorych z typowymi objawami, gdy ultrasonografia nie uwidacznia kamieni, wykonać można EUS (endosonografię) bądź MRCP (cholangiopankreatografię rezonansu magnetycznego) [3]. Z kolei TK (tomografia komputerowa) jest dokładniejszym badaniem w czasie, gdy występują wątpliwości podczas badania USG lub podejrzenia obecności powikłań [8].

NICE (National Institute for Health and Care Excellence) poza USG jamy brzusznej, zaleca także wykonanie badań krwi [3], aby ocenić liczbę białych krwinek oraz funkcjonowanie wątroby [8].

Dieta w kamicy żółciowej – zasady

W czasie występowania dolegliwości bólowych należy zastosować dietę lekkostrawną, niskotłuszczową. Na co więc zwrócić uwagę?

• Przygotowuj posiłki metodą gotowania na parze bądź w wodzie, duszenia bez dodatku tłuszczu,
• Z produktów mlecznych wybieraj mleko 0,5-2%, jogurt naturalny, kefir, chudy twaróg, natomiast ogranicz spożycie serów topionych, żółtych, typu feta, pleśniowych,
• Spożywaj warzywa w formie rozdrobnionej oraz gotowanej, a owoce w postaci soków lub przecierów,
• Wyeliminuj z diety spożywanie warzyw i owoców wzdymających, np. groszku zielonego, kalafiora, cebuli, śliwek, gruszek i nasion roślinnych strączkowych,
• Wyłącz z diety także produkty o dużej zawartości tłuszczu, np. boczek, smalec, śmietana,
• Wybieraj pieczywo pszenne, czerstwe, jasne,
• Spożywaj chude mięsa np. cielęcinę, drób bez skóry, chude ryby, np. morszczuk, dorsz, mintaj, chude wędliny, np. drobiowe,
• Wyeliminuj z diety słodycze, ciasta, a także napoje gazowane,
• W przypadku ostrego napadu kolki, wyklucz z diety białko oraz tłuszcz, a zastosuj dietę kleikowo – owocową (kleik z kaszy manny, ryżu, płatków owsianych, w dalszej kolejności jabłko pieczone, ziemniaki purée, kisiel, galaretki owocowe). Napoje oraz posiłki spożywane powinny być ciepłe. Dieta węglowodanowa sprzyja poprawie sprawności komórki wątrobowej, natomiast ciepłe płyny powodują wydzielanie rozcieńczonej żółci, co z kolei przeciwdziała jej zastojowi w drogach żółciowych [4].

Profilaktyka żywieniowa

Ryzyko zachorowania na kamicę żółciową zależne jest od nas samych i naszego nieodpowiedniego trybu życia oraz odżywiania. Z racji tej, jak więc zapobiegać temu schorzeniu?

• Unikaj spożywania produktów wysokokalorycznych, zawierających cukry proste, aby nie doprowadzić do rozwoju otyłości oraz cukrzycy,
• W diecie zmniejsz spożycie produktów o dużej ilości tłuszczów zwierzęcych,
• Zwiększ konsumpcję białka roślinnego, zawartego w soczewicy, grochu, soi i fasoli,
• Spożywaj 4-5 posiłków w małych ilościach, lecz o stałych porach,
• Wzbogać swoją dietę w błonnik pokarmowy, np. kiełki, otręby pszenne, warzywa oraz owoce [7],
• Unikaj produktów ciężkostrawnych, wzdymających i ostro przyprawionych [9].

Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 a kamica żółciowa

Kwasy tłuszczowe PUFA są newralgicznymi kwasami monokarboksylowymi, które wykazują istotne znaczenie dla zdrowia. Ich odpowiednie dostarczenie wraz z dietą może minimalizować ryzyko występowania kamicy żółciowej poprzez spadek CSI (wskaźnika nasycenia cholesterolem) oraz mucyny pęcherzyka żółciowego, która uważana jest za trigger rozwoju kamieni żółciowych. W jednym z badań dowiedziono, iż kamienie cholesterolowe wśród myszy mogą być rozpuszczane za pomocą połączenia kwasu urodeoksycholowego z PUFA. Jednakże wpływ PUFA na ludzi pozostaje dyskusyjny i potrzebne są dalsze badania w celu potwierdzenia ich korzystnego znaczenia [3].

Podsumowanie

Kamica żółciowa polega na powstawaniu oraz zaleganiu złogów w drogach żółciowych. Do głównych przyczyn jej powstawania należy m.in. otyłość, płeć żeńska, niska aktywność fizyczna, dieta uboga w błonnik pokarmowy, a obfitująca w tłuszcz zwierzęcy i cukry proste. Ultrasonografia jest badaniem pozwalającym wykryć to schorzenie. Choroba ta prowadzi do wielu powikłań tj. kolki, żółtaczki, zapalenia trzustki oraz marskości pęcherzyka. Zapobieganie kamicy żółciowej polega na modyfikacji stylu życia, poprzez zmniejszenie kaloryczności posiłków i zwiększenie aktywności fizycznej. 

Bibliografia:

1. Krauze-Baranowska M., Rydzewska G., Drobnik J., Doniec Z. (2024). Zastosowanie leków roślinnych w chorobach układu pokarmowego. Lekarz POZ, 1, s. 13-22.
2. Kapszewicz M., Małecka-Wojciesko E. (2022). Kamica pęcherzyka żółciowego – patofizjologia i postępowanie. Gastroeneterologia. https://www.gastroenterologia-forum.pl/artykul/kamica-pecherzyka-zolciowego-patofizjologia-i-postepowanie
3. Demidowicz G. i wsp. (2023). Kamica żółciowa – aktualna wiedza na temat jednej z najczęstszych chorób układu pokarmowego. The Journal of Education, Health and Sport, 38(1), s. 258-276.
4. Korab T. Dieta w kamicy żółciowej i po resekcji pęcherzyka żółciowego. Szpital Miejski Specjalistyczny im. Gabriela Narutowicza. https://www.narutowicz.krakow.pl/
5. Ostrowska L. (2005). Czynniki ryzyka kamicy żółciowej u osób otyłych i z należną masą ciała. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 56(1), s. 67-76.
6. Godziemba-Maliszewska E. (2017). Żółciowa kamica cholesterolowa-cz. 1. Znaczenie żywienia w powstawaniu tej choroby. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
7. Godziemba-Maliszewska E. (2017). Żółciowa kamica cholesterolowa-cz. 3. Profilaktyka. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
8. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/pecherzyk/50809,kamica-zolciowa
9. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/108571,dieta-w-kamicy-zolciowej