20 faktów i mitów żywieniowych

…czyli stereotypy żywieniowe

Czym jest stereotyp?

Stereotyp to uproszczony, schematyczny obraz ukształtowany na podstawie niepełnej lub fałszywej wiedzy, utrwalony przez tradycję i trudny do zmiany. Jest to tzw. umysłowa droga na skróty. Stereotypy kształtują się w naszej świadomości latami, stając się elementem zachowań i postaw. Często przekonanie o prawdziwości stereotypów wynosimy z domu. To rodzice, szczególnie w najwcześniejszym okresie życia dziecka, mają największy wpływ na przekazywane mu wzorce i przekonania, również dotyczące odżywiania. Stereotypy powstają również w wyniku przekonania społeczności o współwystępowaniu różnych cech. Przykładem może być stwierdzenie, że czerwone jabłko jest słodsze niż zielone. Wiele obecnie funkcjonujących stereotypów żywieniowych oparte jest właśnie na zasadzie współistnienia wyrazistych cech.

Myślenie stereotypowe

Myślenie stereotypowe jest bezwiedne i bardzo szybkie, jednak powierzchowne. Dlatego mówimy o umysłowej drodze na skróty. To najprostsza ścieżka myślowa, która nie wymaga dużego zaangażowania od mózgu. W momencie, gdy jesteśmy odprężeni i zadowoleni, nie mamy ochoty na wysiłek umysłowy, kierujemy się stereotypami jeszcze łatwiej. Stereotypy znajdują się poza świadomą kontrolą i w zetknięciu z pewnymi zjawiskami przychodzą nam do głowy bezwiednie. Kontrolowane jest dopiero wprowadzanie w czyn zachowań wynikających ze stereotypowego myślenia.

Tylko wiedza z danego obszaru pozwala podejmować świadome wybory. Dlatego zweryfikujemy najbardziej popularne stereotypy dotyczące jedzenia, aby uchronić się przed powielaniem zachowań i przetwarzaniem informacji dotyczących produktów spożywczych, które zgoła nie mają nic wspólnego z prawdą.

Popularne stereotypy dotyczące żywienia

1. Oliwa z oliwek jest najzdrowszym tłuszczem – MIT

Nie można zaprzeczyć, że oliwa jest zdrowa. Zawiera kwasy tłuszczowe Ω-3 (0,67% ogólnego składu), witaminę E, antyoksydanty. Jednak dużo więcej kwasów Ω-3 zawiera olej rzepakowy (11,25%). A w tym zestawieniu zdecydowanie przoduje olej lniany, posiadający w swoim składzie aż 54,52% kwasów Ω-3, które wspierają pracę układu krwionośnego i serca.

2. Cukier z owoców nie wpływa na tuszę – MIT

Według badań, fruktoza, czyli naturalny cukierowocowy, sprzyja wysokiemu poziomowi cholesterolu i odkładaniu się tłuszczu w wątrobie. W efekcie spożywanie dużej ilości słodkich owoców i soków owocowych sprzyja tyciu.

3. Ciemne pieczywo jest zdrowsze niż białe – FAKT

Pieczywo ciemne, czyli wytworzone z mąki pełnoziarnistej, zawiera błonnik, a także jest bogate w składniki mineralne. Należy jednak uważać na pieczywo barwione karmelem lub słodem jęczmiennym, które ma tylko udawać pełnoziarniste. Poznamy je po „wiewiórczym” kolorze.

4. Szpinak jest bogaty w żelazo – MIT

Niestety nie tak bogaty, jak przez lata myślano. Sława szpinaku wynika z błędu człowieka – przecinek dziesiętny postawiono o jedną cyfrę za daleko, tym samy kreując szpinak na warzywo o ogromnej zawartości żelaza. W rzeczywistości ilość tego pierwiastka na tle innych warzyw nadal wypada dobrze, jednak żelazo ze szpinaku jest słabo przyswajalne ze względu na obecność w nim kwasu szczawiowego.

5. Omijanie posiłków pomaga schudnąć – MIT

Dbanie o sylwetkę nie polega na wykluczeniu 1 lub więcej posiłków. Wręcz przeciwnie – regularne dostarczanie organizmowi energii ma korzystniejszy wpływ na spalanie tłuszczu niż głodówki. Gdy po długiej przerwie zjemy obfity posiłek, gwałtownie rośnie poziom insuliny, która pobudza produkcję kwasów tłuszczowych i ich wzmożone magazynowanie. W efekcie ich nadmiar jest odkładany w postaci kolejnej warstwy tkanki tłuszczowej.

6. Margaryna jest zdrowsza niż masło – TAK I NIE

Nasycone kwasy tłuszczowe obecne w maśle są niezbędne w prawidłowym rozwoju dzieci i podczas ciąży. Zatem zarówno dzieci, jak i kobiety w ciąży nie powinny go wykluczać ze swojej diety. Dla pozostałych osób lepsze będą margaryny wysokiej jakości, zawierające zdrowe oleje roślinne. Osoby, które mają niski poziom cholesterolu również mogą pozwolić sobie na masło, jednak pamiętajmy o umiarze, nie smażmy na maśle, a chleb smarujmy bardzo cienko.

7. Czerwone wino wspomaga serce – FAKT

Wino czerwone posiada naturalne przeciwutleniacze o działaniu prozdrowotnym. Zawiera także fosforany oraz żelazo, tym samym łagodzi skutki nerwowości. Spożywanie czerwonego wina w niewielkich ilościach, lecz regularnie zmniejsza ryzyko powstania zawału serca, udaru mózgu, a także choroby wieńcowej.

8. Miód jest mniej tuczący niż cukier – MIT

Miód ma nieco więcej kalorii niż cukier, ale uważa się go za „zdrowszy” od cukru, ponieważ ma większą wartość odżywczą.

9. Dziecko pulchne to dziecko zdrowe – MIT

Przez wiele lat nadwaga uważana była za przejaw dobrobytu i dobrego zdrowia. Dziś wiemy, że tak nie jest, a z otyłością wiążą się liczne choroby. Niestety otyłość wśród dzieci występuje coraz częściej, a w wieku rozwojowym jest ona szczególnie groźna.

10. Kobieta w ciąży powinna jeść za dwoje – MIT

W poszczególnych okresach ciąży wzrasta zapotrzebowanie na różne składniki odżywcze, jednak ciąża nie daje usprawiedliwienia jedzeniu słodyczy i dokładkom do obiadu. Potrzeby rozwijającego się dziecka nie są aż tak duże, jak niektórym paniom może się wydawać.

11. Cytrusy to główne źródło witaminy C – MIT

Cytrusy zawierają sporo witaminy C (ok. 50 mg/100 g), ale nie najwięcej. Mamy wiele rodzimych produktów o wiele wyższej zawartości kwasu askorbinowego. Owoce dzikiej róży dostarczają 1500 mg/100 g; czarna porzeczka – 183 mg; papryka – 144 mg; natka pietruszki – 178 mg

12. Ostre przyprawy powodują wrzody żołądka – MIT

Obecnie wiemy, że wrzody są wywoływane przede wszystkim prze bakterię Helicobacter pylori. Inną przyczyną wrzodów jest nadużywanie leków przeciwbólowych. Ostre jedzenie może spowodować zaostrzenie wrzodów, ale ich nie wywołuje.

13. Ziemniaki tuczą – MIT

100 g ugotowanych ziemniaków to tylko 90 kcal! To nie ziemniaki tuczą, a zawiesiste sosy i polewanie tłuszczykiem. Dlatego nie musisz bać się ziemniaków podczas diety odchudzającej.

14. Cebula i czosnek wspomagają walkę z przeziębieniem – FAKT

Cebula i czosnek zawierają związki o działaniu podobnym do antybiotyków. Ponadto rozgniecione wydzielają enzymy zabijające wirusy i wspomagające układ odpornościowy. Należy je jednak stosować regularnie (np. w postaci syropu). We wczesnych stadiach choroby mogą wyleczyć, w późniejszych jedynie wspomóc leczenie.

15. Buraki są korzystne przy anemii – MIT

Ten stereotyp wziął się zapewne z intensywnego koloru buraków. Jednak kolor ten nie ma żadnego związku z leczeniem anemii. Anemia wynika zazwyczaj z niedoboru żelaza, a buraki zawierają go 0,8 mg w 100g. Żelazo z roślin wchłania się w 5%. Aby zaspokoić zapotrzebowanie organizmu na żelazo (18 mg), trzeba zjeść 45 kg buraków dziennie. Jest to w żaden sposób niewykonalne. Buraki zawierają za to duże ilości prozdrowotnych przeciwutleniaczy.

16. Twaróg jest dobrym źródłem wapnia – MIT

Dużo lepszym źródłem wapnia jest ser żółty. Aby zaspokoić dzienne zapotrzebowanie na wapń (800 mg), należy zjeść 2 plasterki sera żółtego lub aż 4 kostki twarogu. Lepszym źródłem wapnia od twarogu są nawet sardynki (wystarczy 200 g).

17. Produkty „light” mają mniej kalorii niż ich tradycyjne odpowiedniki – TAK I NIE

W większości przypadków produkty „light” mają tyle samo kalorii, co ich tradycyjne odpowiedniki lub nawet więcej! Wynika to z faktu, iż wyłączenie jakiegoś składnika z produktu wiąże się z zastąpieniem go innym, aby uzyskać podobne właściwości. Usunięcie tłuszczu z jogurtu wiąże się z dosypaniem cukru. Są jednak produkty, które rzeczywiście są „light” – np. napoje gazowane, żywność dla diabetyków.

18. Dieta wegetariańska = dieta odchudzajaca – MIT

Dieta wegetariańska zawiera sery, duże ilości produktów zbożowych, orzechy i wiele innych produktów, które same w sobie są kaloryczne. Wyłączenie z diety mięsa nie spowoduje obniżenia jej kaloryczności. Wszystko zależy od sposobu przygotowywania posiłków.

19. Cukier niszczy wapń – MIT

Ten stereotyp ma już ponad 90 lat! Bazuje na błędzie wyników japońskich badań, podczas których karmiono zwierzęta dużą ilością cukru, ale nie podawano im witaminy D (jest niezbędna w procesie budowy kości). Cukier uczyniono odpowiedzialnym za miękkie kości zwierząt. Pogłoska ta okrążyła świat i utrzymuje się do dziś. Jeśli wapń jest źle wchłaniany przez organizm, odpowiedzialna za to jest żywność bogata w kwas szczawiowy (np. szpinak szczaw, rabarbar), nasycone tłuszcze i nadmiar białka.

20. Oliwa jest dobrym tłuszczem do smażenia – TAK I NIE

Dobre do smażenia są tłuszcze, które zawierają dużo jednonienasyconych kwasów tłuszczowych i wysoki punkt dymienia (temperatura, w której tłuszcz zaczyna się palić). Takie warunki spełnia oliwa z oliwek, ale tylko rafinowana, nie extra virgin. Jest ona pozbawiona związków smakowych,  zapachowych i barwników, które szybko ulegają degradacji w wysokiej temperaturze i stają się toksyczne dla organizmu. Temperatura dymienia oliwy rafinowanej to 225˚C. Podobne cechy wykazuje rafinowany olej rzepakowy, który jest 3-5x tańszy.