Antocyjany i ich wpływ na choroby układu sercowo-naczyniowego

Choroby układu sercowo-naczyniowego są jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji pacjentów w placówkach zdrowotnych. Co więcej w Polsce stanowią przyczynę około 50% wszystkich zgonów. Zgodnie z doniesieniami naukowymi Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego można stwierdzić, iż choroby tego typu są w naszym kraju przyczyną śmierci około 500 osób dziennie. Dane te bezsprzecznie wskazują na to, że choroby układu sercowo-naczyniowego wciąż stanowią istotny problem zdrowotny i są głównym powodem przedwczesnych zgonów¹. Należy jednak pamiętać, że istnieją działania dzięki którym jesteśmy w stanie uniknąć lub przynajmniej ograniczyć ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Są to m.in. regularna aktywność fizyczna, unikanie wszelkiego rodzaju używek oraz odpowiednia dieta. Coraz częściej zwraca się uwagę na prozdrowotne właściwości związków polifenolowych zawartych w owocach i warzywach oraz ich możliwe działanie ochronne w zakresie chorób sercowo-naczyniowych. Do polifenolowych związków organicznych – flawonoidów, które wykazują takowe działanie należą m.in. antocyjany.

Czym są antocyjany?

Antocyjany to naturalne barwniki roślin. Wśród nich można wyróżnić m.in. cyjanidynę, malwidynę i delfinidynę. Warzywa oraz owoce bogate w antocyjany przyjmują barwę od czerwonej aż po fioletową, w zależności od przyłączania jonów metali oraz od pH. Dlatego też w środowisku kwaśnym antocyjany przybierają barwę czerwoną, w środowisku kwaśnym niebieską, z kolei w środowisku obojętnym przyjmują kolor fioletowy². Ponadto są to związki wrażliwe na zmiany środowiskowe – temperaturę, światło, pH oraz obecność związków takich jak: enzymy, tlen, białka, składniki mineralne i inne flawonoidy. W związku z tym przy obróbce termicznej produktów bogatych w antocyjany ważne jest, aby proces gotowania przeprowadzić w jak najkrótszym czasie w małej ilości płynu i tylko do zmięknięcia.

Gdzie można znaleźć antocyjany?

Barwniki te występują zarówno w kwiatach, owocach, liściach jak i łodygach, zdarza się, że również w korzeniach i drewnie³. Największą zawartością antocyjanów, a przez to także wysoką aktywnością przeciwutleniającą charakteryzują się owoce jagodowe –  jagody, borówka czarna, ponadto żurawina, malina, truskawka, winogrona i jagody bzu czarnego⁴. W warzywach antocyjany znajdziemy na przykład w kapuście czerwonej, bakłażanie, kalarepie czy rzodkiewce.

Kardioprotekcyjne działanie antocyjanów

Antocyjany jako składniki biologicznie czynne wykazują szeroki zakres działania. Nie tylko posiadają właściwości antyoksydacyjne (wyższe niż np. a-tokoferol,b-karoten i kwas askorbinowy), ale również stymulują układ immunologiczny. Wykazują też korzystne działanie na układ nerwowy i co niezwykle istotne – wpływają ochronnie na układ sercowo-naczyniowy oraz sam mięsień sercowy. Barwniki te wspomagają utrzymanie szczelności naczyń krwionośnych, a co za tym idzie usprawniają w nich także przepływ krwi. Wyniki badań wykazują, że antocyjany zawarte w owocach żurawiny przeciwdziałają na przykład tworzeniu się zakrzepów i mają zdolności dzięki którym możliwe jest rozszerzanie się żylnych i tętniczych naczyń krwionośnych. Nic więc dziwnego, że dietę bogatą w antocyjany poleca się osobom zmagającym się z wysokim ciśnieniem krwi jako wsparcie farmakoterapii.

Z kolei zawarte w czerwonej kapuście czy jeżynach antocyjany – głównie 3-O-b-glukopiranozyd cyjanidyny dzięki antyoksydacyjnym właściwościom wykazuje działanie protekcyjne na kardiomiocyty. Związane jest to ze zdolnością tych barwników do powstrzymania peroksydacji lipidów i zwiększania wewnątrzkomórkowej zawartości wysokoenergetycznych związków⁵. Natomiast proantocyjanidyny poprzez dezaktywację reaktywnych form tlenu obniżają ryzyko migotania komór, co wiąże się z przeciwdziałaniem tachykardii. Ponadto wyżej wspomniane proantocyjanidyny ograniczają skutki niedokrwienia serca i mogą wpłynąć korzystanie na zmniejszenie rozmiaru martwicy mięśnia sercowego.

🔎 Nowy przegląd badań Mohammadi i wsp. [10] wskazuje, że regularne spożywanie żywności i nutraceutyków zawierających antocyjany poprawia funkcję naczyń krwionośnych, profil lipidowy oraz wykazuje działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne. Wyniki sugerują, że antocyjany mogą być skuteczne w promowaniu zdrowia sercowo-naczyniowego.

Przepływ krwi w mózgu

🔎 Spożycie antocyjanów poprawia funkcje poznawcze, w tym pamięć werbalną i roboczą, oraz zwiększa przepływ krwi w mózgu [9].

Profil lipidowy i „francuski paradoks”

Opisując antyoksydacyjne właściwości antocyjanin warto nadmienić, że biorą one także udział w zmniejszaniu podatności lipoprotein o małej gęstości (LDL) na działanie czynników oksydacyjnych. W badaniach na modelu zwierzęcym wskazano, że antocyjany zawarte w czarnej porzeczce mogą znacząco zmniejszyć poziom całkowitego cholesterolu, cholesterolu frakcji LDL i VLDL⁶. Podobne działanie wykazują antocyjany obecne w żurawinie, w związku z czym oba te owoce będą polecane osobom dotkniętym ryzykiem wystąpienia miażdżycy, ponieważ zmniejszają one ryzyko owej arteriosklerozy⁷. Kardioprotekcyjny wpływ antocyjanów wiąże się również z ich przeciwzapalnymi właściwościami, które zapobiegają m.in. usztywnieniu ścian tętnic. Dosyć często wypomina się o tzw. „francuskim paradoksie” według którego Francuzi w porównaniu z innymi narodowościami w Europie charakteryzują się mniejszą tendencją do zapadalności na chorobę jaką jest miażdżyca. Pogląd ten umotywowany jest tym, że Francuzi spożywają znaczne ilości winogron (zawierających antocyjany) i czerwonego wina (bogatego w resweratrol), które wykazują działanie ochronne na układ sercowo-naczyniowy⁸.

Bibliografia:

1. Kubica A., Grześk G., Grąbczewska Z., Choroby układu sercowo-naczyniowego— wyzwanie dla promocji zdrowia, Cardiovascular Forum 2006, 11, 2, 44–47
2. Lewicki P., Flawonoidy w żywności. Wiadomości Chemiczne, 1966, 20, 47-57.
3. Saluk-Juszczak J., Antocyjany jako składnik żywności funkcjonalnej stosowanej w profilaktyce chorób układu krążenia, Postępy Higieny i  Medycyny Doświadczalnej, 2010; 64: 451-458
4. Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz M., Antyoksydanty a reaktywne formy tlenu, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 2010, 1: 9-14
5. Sikora J., Markowicz M., Mikiciuk-Olasik E., Rola i właściwości lecznicze aronii czarnoowocowej w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 2009,42, 1: 10-17
6. Nielsen I.L., Rasmussen S.E., Mortensen A., Ravn-Haren G., Ma H.P., Knuthsen P., Hansen B.F., McPhail D., Freese R., Breinholt V., Frandsen H., Dragsted Lo.: Anthocyanins increase low-density lipoprotein and plasma cholesterol and do not reduce atherosclerosis in Watanabe heritable hyper-lipidemic rabbits, Molec.r Nutr. Food Res., 2005, 49: 301-308.
7. Maciąg M., Szklarczyk M., Rośliny w medycynie, farmacji, przemyśle, Wydawnictwo Naukowe Tygiel, Lublin, 2016
8. Piątkowska E., Kopeć A., Leszczyńska T., Antocyjany – charakterystyka, występowanie i oddziaływanie na organizm człowieka, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2011, 4 (77): 24-35
9. Ellis LR, Boesch C, Dye L. Effects of Anthocyanins on Cognition and Vascular Function: A Systematic Review. Mol Nutr Food Res. 2024 Jul;68(13):e2300502. doi: 10.1002/mnfr.202300502. Epub 2024 Jul 3. PMID: 38961529.
10. Mohammadi N, Farrell M, O’Sullivan L, Langan A, Franchin M, Azevedo L, Granato D. Effectiveness of anthocyanin-containing foods and nutraceuticals in mitigating oxidative stress, inflammation, and cardiovascular health-related biomarkers: a systematic review of animal and human interventions. Food Funct. 2024 Apr 2;15(7):3274-3299. doi: 10.1039/d3fo04579j. PMID: 38482946.

• Data pierwotnej publikacji: 15.06.2019
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 14.10.2024