Anyż – nie tylko aromatyczna przyprawa

Anyż to popularna przyprawa chętnie stosowana w kuchni. Poza swoimi aromatycznymi walorami, biedrzeniec anyż chętnie stosowany jest w kosmetologii, farmacji i medycynie. Już od starożytności ludzie chętnie wykorzystywali jego prozdrowotne właściwości. Anyż jest bogatym źródłem aktywnych biologicznie związków. Pozytywnie wpływ na trawienie, jest przyprawą, która powinna znaleźć się w menu osób chorych na cukrzycę i w diecie każdej kobiety. 

Anyż – informacje podstawowe 

Pimpinella anisum, biedrzeniec anyż, powszechnie znany jako anyż lub anyżek, to jednoroczne zioło należące do rodziny Apiaceae [1].

Anyż jest rośliną trawiastą o białych kwiatach i małych nasionach w kolorze od zielonego do żółtego. Rośnie w Turcji, Iranie, Indiach, Egipcie i wielu innych ciepłych regionach świata. Nasiona P. anisum są słodkie i bardzo aromatyczne [2,3].

Biedrzeniec anyż był używany jako popularne aromatyczne zioło i przyprawa od czasów starożytnych. Od dawna były używane w całości lub w postaci prażonej stosowało się je do przygotowywania herbat (samodzielnie lub w połączeniu z innymi aromatycznymi ziołami). Znalazły zastosowanie w wielu różnych potrawach regionalnych i etnicznych. Anyż jest stosowany do produkcji likierów, wyrobów cukierniczych i piekarniczych [3-5]. 

Roślinę to stosuje się również w medycynie tradycyjnej w zaburzeniach trawienia, problemach ginekologicznych, neurologicznych i oddechowych. Olejek eteryczny anyżu jest jednym a najczęściej sprzedawanych olejków na rynku, ma szerokie zastosowanie w przemyśle. Jest wykorzystywany w medycynie i perfumerii [2,5]. 

Biedrzeniec anyż a badian właściwy 

Wyszukując informacji na temat anyżu możemy spotkać się z dwiema różnymi roślinami. Mowa tutaj o Pimpinella anisum, biedrzeńcu anyżu, dla którego zarezerwowana jest nazwa anyż lub anyżek i o Illicium verum, z rodziny Schisandraceae czyli badian właściwy, znany również pod nazwą anyż gwiazdkowy lub anyż gwiaździsty. Illicium verum ma owoc w kształcie gwiazdy i  jest stosowany jako przyprawa w przemyśle spożywczym, a jego olejek eteryczny jest stosowany jako dodatek do słodyczy, produktów browarniczych, likierów, preparatów farmaceutycznych i suplementów zdrowotnych [6].

Biedrzeniec anyż i badian właściwy zawierają w sowim składzie anetol. Obie rośliny są stosowane w problemach żołądkowych i mają właściwości wykrztuśne oraz działają rozkurczowo [7]. 

Uprawa anyżu 

Anyż jest rośliną, która w Polsce nie występuje w stanie dzikim. Biedrzeniec anyż może być zasadzony w przydomowym ogródku. Ważnym punktem w jego uprawie jest wybranie odpowiedniego miejsca. Jest to roślina, która lubi światło, dlatego musi być wystawiona bezpośrednio na słonce przy czym powinna być chroniona od wiatru.  Pimpinella anisium dobrze czuje się w glebach organicznych, żyznych o zasadowym odczynie. Aby uzyskać odpowiednie pH ziemi pod jego uprawę można dwa lata przed wysiewem rozsypać wapno. Anyż to roślina, która szybko się rozrasta dlatego nasiona powinno umieszczać się, wprost do gruntu, w odstępach ok. 30 cm. Okres wysiewu przypada na przełom marca i kwietnia, uzależniony jest od pogody i ustąpienia pierwszych mrozów. Anyż nie wymaga zbyt intensywnego podlewania chyba, że lato jest bardzo suche [8]. 

Biedrzeniec anyż należy zbierać pod koniec sierpnia. Pędy rośliny powinny wtedy usychać, a owoce zmienić kolor na szarobrunatny. Ścięty anyż powinien być związany i przechowywany w ciepłym miejscu aby snopki ususzyć. Po ususzeniu rośliny młóci się ją a nasiona dosusza [8].

Anyż – jakie związki w sobie kryje? 

Biedrzeniec anyż to roślina o bogatym składzie chemicznym. Jej nasiona są dobrym źródłem witamin z grupy B: pirodyksyny, niacyny, ryboflawiny i tiaminy, dodatkowo zawierała witaminę C i A, które są dobrymi przeciwutleniaczami. Ponadto nasiona Pimpinella anisum dostarczają nam minerały, takie jak wapń, miedź, potas, żelazo, mangan, magnez i cynk [9].  

W nasionach anyżu występuje wiele różnorodnych związków są to na przykład estragol, p-anisaldehyd, acetofenon, limonen i najważniejszy lotny związek anetol, który jest odpowiedzialny za charakterystyczny słodki aromat. Pozyskiwany z anyżu olejek eteryczny zawiera w swoim składzie głównie transanetol (75-90%). Dodatkowo występują w nim kumaryny, takie jak umbelliferon, umbelliprenina, bergapten i skopoletyna. Olejek anyżowy składa się również z lipidów, białek, węglowodanów oraz flawonoidów, do których należą  flawonol, flawon, glikozydy, rutyna, izoorientyna i izowiteksyna [2, 9, 10].

Wpływ anyżu na zdrowie 

Pimpinella anisum to roślina, która już od wielu wieków była wykorzystywana w medycynie ludowej, obecnie również jest stosowana jako środek leczniczy, z tego też powodu wykonuje się wiele badań by poznań jej ogrom zastosowań. Badania przeprowadzone na biedrzeńcu wykazały, że nasiona anyżu i olejek eteryczny mają działanie przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwdrgawkowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwcukrzycowe i przeciwwirusowe. Innymi zaletami tej rośliny jest jej działanie wiatropędne, pozytywny wpływ na trawienie, działanie wykrztuśne, przeciwskurczowe, przeciwreumatyczne, antyseptyczne, łagodzi wiele problemów hormonalnych u kobiet [9]. 

Anyż w leczeniu cukrzycy

Cukrzyca jest poważnym zaburzeniem metabolicznym, które staje się coraz bardziej powszechne na świecie. Ważnym elementem leczenia cukrzycy jest dbanie o odpowiednią dietę. W ostatnich latach zastosowanie przypraw w diecie zaczęło wzbudzać zainteresowanie. Przyprawy są doskonałym źródłem przeciwutleniaczy z wysoką zawartością związków fenolowych. Polifenole mogą wpływać na metabolizm glukozy poprzez różne mechanizmy, takich jak wychwyt glukozy w jelicie, regulacja wydzielania insuliny, aktywacja receptorów insuliny i regulacja produkcji glukozy w wątrobie [11].

Uważa się, że anyż obniża poziom glukozy we krwi dzięki fitochemikaliom, takim jak kwas kawowy, kamfora, eugenol, mannitol, witaminy i minerały w anyżu. Zostało przeprowadzone badanie, w którym grupa otrzymująca anyż wykazywała znaczny spadek glukozy we krwi na czczo w porównaniu do grupy kontrolnej. Podano, że spadek ten był spowodowany bogatym przeciwutleniaczem i fitochemiczną zawartością anyżu [11]. 

Anyż kontro bóle poporodowe 

Kobiety doświadczają różnego rodzaju bólu po porodzie. Ból jest uczuciem skurczów macicy po urodzeniu. Jest to w pełni naturalne odczucie  aczkolwiek niezbyt przyjemne dla kobiet. Skurcze pomagają macicy powrócić do swojego rozmiaru sprzed ciąży w ciągu około pięciu tygodni. Ból jest częstym powikłaniem w okresie poporodowym i zdarza się, że konieczne jest zastosowanie odpowiednich środków przeciwbólowych [12]. 

Różne środki przeciwbólowe są stosowane w leczeniu bólu następczego, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, paracetamol czy kwas mefenamowy mogą powodować wiele skutków ubocznych. Skutki uboczne leków syntetycznych mogą być przyczyną rosnącej tendencji do stosowania terapii ziołowych. Przykładem takiego leku może być połączenie trzech ziołowych ekstraktów z  A. graveolens, C. sativus i Pimpinella anisum (PAC). Jego głównymi składnikami są trans-anetol, estragol, apinna, apigenina. Wykazano, że ziołowe składniki PAC mają działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Badanie porównawcze działania PAC i kwasu mefenamowego wykazały, że ziołowy lek jest skuteczną alternatywą w łagodzeniu bólu [12]. 

Badania nad anyżem wykazały różne działania, takie jak zwiotczające mięśnie, przeciwbólowe. Biedrzeniec może również zmniejszyć uzależnienie od morfiny i pomaga złagodzić bolesne miesiączkowanie i złagodzić objawy menopauzy [12].

Aromaterapia w leczeniu nudności 

N. P. Gilligan przeprowadziła badania na pacjentach hospicyjnych i paliatywnych mające na celu zbadanie wpływu aromaterapii w łagodzeniu nudności. Przeanalizowano wpływ działania synergicznej mieszanki anyżu, słodkiego kopru włoskiego, rzymskiego rumianku i mięty pieprzowej. Pacjenci stosujący aromaterapię zgłaszali ulgę w dolegliwościach. Jednak przez zażywanie przez nich innych metod leczenia objawów nie można stwierdzić jednoznacznego wpływu aromaterapii na łagodzenie nudności. Mimo to wyniki badania sugerują, że stosowanie olejków może być skutecznym uzupełnieniem dla tradycyjnych metod leczenia nudności [13]. 

Anyż w chorobach dróg oddechowych

Nasiona anyżu wykorzystywane są jako ziołowe leki na zaburzenia dróg oddechowych. Jednakże mało jest informacji na temat ich wpływu na tkanki oddechowe w stanie zapalnym. Z tego powodu przeprowadzono badanie oceniające aktywność przeciwzapalną i wpływ na wydzielanie mucyny olejku anyżowego w pierwotnych komórkach oskrzeli i tchawicy w modelowym zapalenia płuc wywołanym przez lipopolisacharyd. Olejek eteryczny z anyżu wykazywał bardzo wysoki poziom (E) -anetol (97,9%). Wyniki dostarczyły nowych dowodów na etnobotaniczne stosowanie anyżu w leczeniu chorób układu oddechowego. W szczególności anyżowy olejek eteryczny wykazywał znaczące działanie przeciwzapalne zarówno na komórki pierwotne oskrzeli i tchawicy [14].

Zastosowani anyżu w gojeniu ran

Niedawno zostało przeprowadzone badanie mające na celu zbadanie wpływu preparatu, zawierającego Pimpinella anisum, na gojenie się ran u myszy i działanie przeciwzapalne tego środka. Preparat polisacharydowy z nasion biedrzeńca (PAP) wykazał zauważalne właściwości przeciwutleniające i przeciwbakteryjne. Aktywność przeciwzapalna PAP w modelu obrzęku łapy indukowanego karageniną u myszy, wykazana została przez zmniejszony obrzęk i naciek komórkowy, oraz markery stresu oksydacyjnego w tkance mięśniowej. Ujawniono także korzystny efekt gojenia się ran. Miejscowe stosowanie żelu opartego na PAP na laserowe zmiany poparzeniowe przyspiesza skurcze ran, ponowne powstawanie nabłonka i przebudowę już po siedmiu dniach leczenia. Wyniki badania pokazały, że PAP jest nowym obiecującym źródłem naturalnego leczenia ran i leków przeciwzapalnych. Wydaje się, że wysoka zawartość i różnorodne monosacharydy PAP są odpowiedzialne za obserwowane aktywności biologiczne [15]. 

Przeciwbakteryjne działanie anyżu 

Oporność na antybiotyki u bakterii staje się poważnym problemem, szczególnie po pojawieniu się szczepów opornych na wiele leków. Aby rozwiązać ten problem, bardzo potrzebne są nowe i skuteczne środki przeciwbakteryjne lub modulatory odporności, a królestwo roślin stanowi cenne źródło tych związków. Stwierdzono, że rośliny aromatyczne i lecznicze są bogatym źródłem różnych związków fenolowych, w szczególności kwasów fenolowych i metabolitów wtórnych, które mają być przyczyną jego aktywności biologicznej. Pozostałości anyżu są obiecującym nowymi źródłem fenolowych związków przeciwdrobnoustrojowych wyciągi z anyżu mogą być alternatywą dla konwencjonalnych antybiotyków. Połączenie wyciągów z anyżu z niektórymi antybiotykami prowadzi do nowego wyboru w leczeniu chorób zakaźnych, a wyciągi z odpadów mogą działać jako środek modyfikujący aktywność antybiotyków [2, 16]. 

Choroby przenoszone przez żywność stanowią poważny problem dla konsumentów, przemysłu spożywczego i organów ds. Bezpieczeństwa żywności. W ostatnich latach podjęto znaczne wysiłki, aby znaleźć naturalne środki przeciwdrobnoustrojowe, które mogą hamować rozwój bakterii i grzybów w żywności w celu poprawy jakości i trwałości produktów. Dodatkowo konsumenci są zaniepokojeni bezpieczeństwem syntetycznych konserwantów stosowanych w żywności. Z tego też powodu wzrasta popyt na produkty naturalne, które mogą służyć jako alternatywne środki konserwujące. Analizy fizykochemiczne i mikrobiologiczne wykazały, że zarówno nano, jak i gruboziarniste emulsje oleju anyżowego wykazały lepszą i długoterminową stabilność fizykochemiczną oraz aktywność przeciwdrobnoustrojową w porównaniu z olejem anyżowym luzem. 

Działanie przeciwdrobnoustrojowe olejku eterycznego P. anisum związane jest głównie z jego zawartością fenoli [17, 18]. 

Anyż – suplement diety

Na rynku można kupić wysuszone nasiona anyżu świetnie nadające się do przygotowania naparu, nalewki czy syropu [19].

Biedrzeniec anyż stosowany jest w problemach z trawieniem, zmniejsza on również uczucie sytości i poprawia apetyt. Aby przygotować napar zalewa się szklanką wrzątku 1,5 g  nasion i pozostawia do zaparzenia, jest to zalecana dzienna dawka. Tak przygotowany roztwór należy pić małymi porcjami kilka razy dziennie [20, 21].

Anyż stosuje się również w formie syropu przy suchym kaszlu i chrypie. Przygotowany w domu syrop należy spożywać 2-3 razy dziennie po 2 łyżeczki. Syrop przygotowuje się z litra wody, 7 łyżeczek anyżu i 3 łyżek miodu. Do wrzącej wody dodaje się nasiona, mieszankę tę gotuje się do momentu odparowania połowy płynu. Taki wywar należy odcedzić i dodać do niego miód. Stosowanie anyżu powinno być ograniczone przez kobiety w ciąży i dzieci do 12 roku życia. W przypadku nieustępowania lub nasilenia się objawów, pojawienia się innych problemów zdrowotnych należy skontaktować się z lekarzem [19]. 

Anyżu nie należy stosować gdy cierpi się na nadwrażliwość na olejek anyżowy, nieżyt żołądka, jelit i choroby wrzodowe. 

Produkty na bazie anyżu 

Cukierki anyżowe są popularnym produktem na naszym rynku. W ich skład podstawowy wchodzi: cukier, syrop glukozowy i olejek anyżowy [22]. Mogą one również zawierać inne składniki, na przykład ekstrakty ziołowe z innych roślin lub barwniki spożywcze mające zachęcić konsumenta do kupna. Poniżej znajduje się tabela przedstawiająca wartość odżywczą produktu „Cukierki Śląskie kopalnioki 80g”.

Tabela 1. Wartość odżywcza na 100 g – Cukierki Śląskie kopalnioki 

Anyżówka to słodki likier lub wódka o wyraźnym smaku anyżu. W zależności od metody produkcji może zawierać od 25-50% alkoholu. Anyżówka ma kilka odmian w zależności od kraju jej pochodzenia. W Grecji nazywana jest ouzo, w Turcji – raki, w Libanie – arak a we Włoszech – sambuca. Anyżówka na początku była produkowana głównie we Francji, tam nazywała się pastis. Za ojca pastis uważa się Pere Arnoud [23, 24].

Bibliografia

1.  Mervat F. Zayed, Ranaa A. Mahfoze, Salah M. El-kousy, Emad A. Al-Ashkar, In-vitro antioxidant and antimicrobial activities of metal nanoparticles biosynthesized using optimized Pimpinella anisum extract, Colloids and Surfances A: Physicochemical and Engineering Aspects, 2020, 585, str. 124-167
2.  İlhami Gülçın, Münir Oktay, Ekrem Kıreçcı, Ö.İrfan Küfrevıoǧlu, Screening of antioxidant and antimicrobial activities of anise (Pimpinella anisum L.) seed extracts, Food Chemistry, 2003, 83(3), str. 371-382
3. Vito Alessandro Taddeo, Salvatore Genovese, Philippe de Medina, Roberta Palmisano, Francesco Epifano, Serena Fiorito, Quantification of biologically active O-prenylated and unprenylated phenylpropanoids in dill (Anethum graveolens), anise (Pimpinella anisum), and wild celery (Angelica archangelica), Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis, 2017, 134, str. 319-324
4. Osman Kadir Topuz, Emin Burçin Özvural, Qin Zhao, Qingrong Huang, Michael Chikindas, Muharrem Gölükçü, Physical and antimicrobial properties of anise oil loaded nanoemulsions on the survival of foodborne pathogens, Food Chemistry, 2016, 203, str. 117-123
5. Romilde Iannarelli, Oliviero Marinelli, Maria Beatrice Morelli, Giorgio Santoni, Consuelo Amantini, Massimo Nabissi, Filipp oMaggi, Aniseed (Pimpinella anisum L.) essential oil reduces pro-inflammatory cytokines and stimulates mucus secretion in primary airway bronchial and tracheal epithelial cell lines, Industrial Crops and Products, 2018, 114, str. 81-86
6. Jung-Soo Lee, Yoonjee Chang, Min A Park, Jungmin Oh, Jaejoon Han, Insect-repellent activity of PET-based film with star anise essential oil and its pilot-scale production for food packaging, Food Packaging and Shelf Life, 2020, 25
7. http://internetowyogrod.xaa.pl/_data/ogrodnictwo/rosliny/i/illiciumvernum.php
8. https://www.swiatkwiatow.pl/poradnik-ogrodniczy/biedrzeniec-anyz–uprawa-wlasciwosci-i-zastosowanie-id1383.html
9. Wenil Sun, Mohamad Hesam Shahrajabian, Qi Cheng, Anise (Pimpinella anisum L.), a dominant spice and traditional medicinal herb for both food and medicinal purposes, Cogent Biology, 2019, 5(1)
10. Zohra Ghlissi, Rim Kallel, Fatma Krichen, Ahmed Hakim, Khaled Zeghal, Tahiya Boudawara, Ali Bougatef, Zouheir Sahnoun, Polysaccharide from Pimpinella anisum seeds: Structural characterization, anti-inflammatory and laser burn wound healing in mice, International Journal of Bilogical Macromolecules, 2020, 156, str. 1530-1538
11.  Nevin Sanlier PhD, Feray Gencer, Role of spices in the treatment of diabetes mellitus: A minireview, Trends in Food Science & Technology, 2020, 99, str. 441-449
12. Masoumeh Simbar, Mahshid Shadipour, Jamshid Salamzadeh, Fahimeh Ramezani-Tehrani, Navideh Nasiri, The combination of “Pimpinella anisum, Apium graveolens and Crocus sativus (PAC)” is more effective than “mefenamic acid” on postpartum after-pain, Journal of Herbal Medicine, 2015, 5(1), str. 20-25
13. N. P. Gilligan, The palliation of nausea in hospice and palliative care patients with essential oils of Pimpinella anisum (anise), Foeniculum vulgare var. dulce (sweet fennel), Anthemis nobilis (Roman chamomile) and Mentha x piperita (peppermint), International Journal of Aromatherapy, 2005, 15(4), str. 163-167
14.  Romilde Iannarelli, Oliviero Marinelli, Maria Beatrice Morelli, Giorgio Santoni, Consuelo Amantini, Massimo Nabissi, Filippo Maggi, Aniseed (Pimpinella anisum L.) essential oil reduces pro-inflammatory cytokines and stimulates mucus secretion in primary airway bronchial and tracheal epithelial cell lines, Industrial Crops and Products, 2018, 114, str. 81-86
15. Zohra Ghlissi, Rim Kallel, Fatma Krichen, Ahmed Hakim, Khaled Zeghal, Tahiya Boudawara, Ali Bougatef, Zouheir Sahnoun, Polysaccharide from Pimpinella anisum seeds: Structural characterization, anti-inflammatory and laser burn wound healing in mice, International Journal of Biological Macromolecules, 2020, 156, str. 1530-1538
16. Mohamed Khaled Ibrahim, Zakaria Ahmed Mattar, Hanan Hassan Abdel-Khalek, Yara Mostafa Azzam, Evaluation of antibacterial efficacy of anise wastes against some multidrug resistant bacterial isolates, Journal of Radiation Research and Applied Sciences, 2017, 10(1), str. 34-43
17. Osman Kadir Topuz, Emin Burçin Özvural, Qin Zhao, Qingrong Huang, Michael Chikindas, Muharrem Gölükçü, Physical and antimicrobial properties of anise oil loaded nanoemulsions on the survival of foodborne pathogens, Food Chemistry, 2016, 203, str. 117-123 
18. Mohammed A.T. Abdel-Rehim, Mona M. Oraby, Anti-microbial, cytotoxicity, and necrotic ripostes of Pimpinella anisum essential oil, Annals of Agricultural Sciences, 2015, 60(2), str. 335-340
19. https://natur-sklep.pl/kategoria/index/anyz/ 
20.  Piskuła P., Astel A., Charakterystyka oraz skład jonowy ekstraktów z herbat, Rola suplementacji w zbilansowanym żywieniu człowieka (cz.II), 2017, 5,  str. 16-23
21. https://www.zielnikjagi.pl/biedrzeniec-anyz-50g 
22. https://dlapacjenta.pl/cukierki-anyzowe-70g.html 
23. http://www.amarone.pl/index.php/dla-smakoszy/anyzowki 
24. http://www.amarone.pl/index.php/dla-smakoszy/anyzowki/pastis