Co może jeść matka karmiąca piersią? Najnowsze zalecenia żywieniowe

Prawidłowa dieta w czasie laktacji jest kluczowa pod względem zdrowia zarówno matki, jak i dziecka. Przez wiele lat zalecenia na temat diety matki karmiącej się zmieniały. Wokół spożywanych pokarmów przez matkę karmiącą powstało także wiele mitów. Niektóre z nich istnieją do dziś. Warto zapoznać się z aktualnymi wytycznymi, by mity te nie były nadal powielane.

Podstawowe zasady odżywiania matek karmiących

Dieta matki karmiącej powinna jak najlepiej wpływać na proces laktacji. Nieprawidłowy sposób odżywiania może prowadzić do pojawienia się niedoborów żywieniowych u kobiet karmiących. W organizmie matki laktacja zawsze jest procesem priorytetowym. Niezależnie od diety kobiety karmiącej, mleko nie traci na jakości. Zła dieta może jednak wpływać na ilość produkowanego mleka oraz zdrowie kobiety karmiącej [1].

Jaka kaloryczność diety matki karmiącej?

W czasie laktacji metabolizm kobiety się zwiększa. Dlatego też kobieta karmiąca powinna spożywać nie mniej niż 1800 kcal dziennie [1,2].

Największe zapotrzebowanie energetyczne w diecie matki karmiącej przypada na pierwsze 6 miesięcy życia dziecka. Kobieta w tym czasie powinna spożywać o 675 kcal więcej niż przed ciążą. Przy czym z pożywieniem powinna dostarczać około 505 kcal. Pozostałe 170 kcal powinno pochodzić z tkanki tłuszczowej zmagazynowanej w ciąży [3,4].

W sytuacji, gdy kobieta karmi piersią powyżej 6 miesięcy, jej zapotrzebowanie kaloryczne także jest wyższe. Szacowana liczba to około 400 kcal więcej niż przed ciążą. Warto dodać, że zapotrzebowanie na dodatkowe kalorie maleje, gdy mleko matki zastępowane jest żywieniem uzupełniającym [4,5].

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci zalecają zwiększenie ilości kalorii w przypadku karmienia więcej niż jednego dziecka. Wartość ta to 500-600 kcal dziennie na każde karmione dziecko. Podczas karmienia bliźniąt, zapotrzebowanie zwiększy się od 2. miesiąca życia dzieci o około 1500 kcal dziennie [5].

Warto zaznaczyć, że podaż kalorii u kobiet szczupłych może być wyższa niż ta przedstawiona powyżej [4,5].

Zalecenia podaży białka, tłuszczów i węglowodanów w diecie karmiącej

Podczas laktacji zwraca się uwagę na zwiększenie zapotrzebowania matki karmiącej na białko. Według WHO/FAO/UNU, podczas pierwszych 6 miesięcy karmienia piersią kobieta powinna spożywać o 18-20 g więcej białka dziennie. Od 6 do 12 miesiąca laktacji wartość ta powinna wynosić dodatkowe 12,5-15 g na dobę [5,6].

Natomiast Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) zaleca spożywanie 19 g białka dziennie więcej w pierwszych 6 miesiącach laktacji. W kolejnych miesiącach karmienia piersią zalecana wartość to 13 g na dobę [7].

Dla kobiet w Polsce rekomendowane spożycie białka podczas laktacji to 1,45 g na każdy kilogram masy ciała dziennie. Zalecana ilość białka, stanowiąca procent całkowitej wartości energetycznej diety, to 10-20% [8].

Tłuszcze w diecie mamy karmiącej powinny stanowić 30-35% całkowitej wartości energetycznej na dobę. Przy czym nasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić maksymalnie 5-6% energii. Kobieta podczas laktacji powinna pamiętać o spożywaniu długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Są to między innymi, kwas α-linolenowy (ALA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA). ALA powinien być dostarczany na poziomie 0,5% całkowitej wartości energetycznej diety. Z kolei zalecana wartość EPA + DHA to 250 mg dziennie. Warto także wdrożyć dodatkową suplementację DHA. Dawka suplementowanego DHA ściśle związana jest z ilością spożywania ryb przez kobietę karmiącą [9,5].

W czasie laktacji węglowodany powinny stanowić 45-65% całkowitej wartości energetycznej. Nie ma natomiast zaleceń dotyczących ilości spożycia błonnika pokarmowego [5].

Rola wybranych witamin i składników mineralnych w diecie matki karmiącej

W okresie karmienia piersią dieta powinna uwzględniać zwiększone zapotrzebowanie na większość witamin i składników mineralnych. Zalecenia dla kobiet karmiących zostały przedstawione w Tabeli 1.

Tabela 1. Zapotrzebowanie matek karmiących na witaminy i składniki mineralne [5]

Spożywanie płynów podczas karmienia

Matka karmiąca piersią powinna spożywać więcej płynów niż przed ciążą. Zaleca się zwiększyć podaż płynów w trakcie laktacji o około 800-1000 ml dziennie. Rekomendowanie jest spożywanie wody źródlanej, mineralnej (nisko- lub średniozmineralizowanej), niskosodowej oraz o niskiej zawartości siarczanów [10,11].

Aktywność fizyczna matki karmiącej 

Kobieta karmiąca piersią powinna podejmować aktywność fizyczną. Zalecany czas ruchu to około 30 minut dziennie. Rodzaj i częstotliwość ćwiczeń powinna być dobrana indywidualnie. Mama karmiąca zawsze powinna pamiętać, że zwiększając aktywność fizyczną, zwiększa się także jej zapotrzebowanie energetyczne. Niedożywienie lub zbyt mała podaż kalorii może spowodować zmniejszenie laktacji [12,5].

Czy kobieta karmiąca powinna wykluczyć z diety określone produkty?

Najnowsze wytyczne podają, iż mama karmiąca nie powinna ograniczać w swojej diecie żadnych produktów. Dotyczy to także składników pokarmowych, które uznawane są za alergizujące. Diety eliminacyjne u matki karmiącej mogą spowodować więcej szkód w jej organizmie niż korzyści u dziecka [13,14].

Karmienie piersią jest zalecanym sposobem odżywiania dziecka, u którego występuje alergia na białka mleka krowiego. Warto dodać, że jakakolwiek eliminacja produktów z diety mamy powinna odbywać się pod kontrolą lekarza. Jest to zalecane tylko i wyłącznie w konkretnych, medycznie uzasadnionych przypadkach [14,15].

Co z rybami w diecie podczas laktacji?

Podkreśla się znaczenie ryb w diecie ze względu na dostarczenie EPA + DHA. Spożywając ryby morskie w ilości 2 porcji tygodniowo, dostarczane jest 250 mg EPA + DHA na dobę. Warto jednak zaznaczyć, iż ryby i owoce morza często zanieczyszczone są metalami ciężkimi. Z tego względu matkom karmiącym zaleca się unikanie spożywania ryb złowionych w zanieczyszczonych wodach. Dotyczy to także długożyjących gatunków ryb drapieżnych, które mają największe nagromadzenie metali ciężkich i innych zanieczyszczeń [16,17].

Dieta wegetariańska i wegańska a karmienie piersią

Według nowych wytycznych dieta wegetariańska i wegańska są zalecane w okresie karmienia piersią. Warunkiem jednak jest ich prawidłowe zbilansowanie. Mama karmiąca powinna zwrócić szczególną uwagę na podaż witaminy B12, cynku i wapnia [18,19].

Aby zapobiec niedoborom, bezmięsne posiłki powinny składać się różnorodnych produktów spożywczych.

W czasie karmienia piersią dochodzi do większej syntezy białka w organizmie matki. Zaleca się włączenie nasion roślin strączkowych, wraz ze zbożami i orzechami do diety mamy karmiącej. Zapewni to dostarczenie wystarczającej ilości aminokwasów do prawidłowego funkcjonowania organizmu [19].

Kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 stanowią niezwykle istotny składnik mamy karmiącej. Weganki karmiące piersią powinny przyjmować 600 mg suplementu kwasów omega-3 dziennie. Wegańskie mamy powinny suplementować DHA z alg morskich Crypthecodinium cohnii. Zawierają one nawet 40% DHA [20,9].

Warto zwrócić uwagę także na podaż żelaza. Zbilansowana dieta wegańska powinna dostarczać około 1,8 razy więcej żelaza niż dieta konwencjonalna. Dla kobiet karmiących zalecana dzienna dawka to około 18 mg [21].

Kobietom karmiącym piersią zaleca się spożywanie około 6 porcji pokarmów bogatych w wapń dziennie. Dobrymi roślinnymi źródłami wapnia są brokuły, kapusta, jarmuż, fasola, migdały, sezam, mak i orzechy laskowe [22].

Witamina B12 nie występuje naturalnie w produktach roślinnych. Osoby stosujące dietę wegańską powinny ją suplementować. Zapotrzebowanie na ten składnik wzrasta w okresie ciąży i laktacji. Wynosi on odpowiednio 2,8 μg na dobę [23, 24].

Kobiety karmiące powinny spożywać produkty bogate w witaminę D. Odpowiednio dobrane dawki suplementów zalecane są w sytuacjach niedostatecznego nasłonecznienia [23].

Używki a laktacja

W okresie karmienia piersią zaleca się unikanie używek. Zawierają one substancje, które łatwo przenikają do mleka mamy karmiącej. Spożywanie alkoholu, palenie tytoniu, a nawet nadmiar kawy może niekorzystnie wpływać na skład mleka matki. W konsekwencji może to wpływać na zdrowie dziecka [25,26,27].

Alkohol

Nie są znane dokładne mechanizmy metabolizowania alkoholu przez matkę w okresie laktacji. Zaleca się jednak całkowite ograniczenie spożywania alkoholu w czasie karmienia piersią [26].

Nikotyna

Nikotyna jest substancją przenikającą do mleka matki. Jednak palenie wyrobów tytoniowych nie jest przeciwskazaniem do karmienia piersią. Jednocześnie, wyróżnia się szereg skutków ubocznych palenia w czasie laktacji. Wśród nich wyróżnia się zwiększenie występowania ostrych chorób układu oddechowego [27].

Nie jest zalecane także palenie papierosów elektronicznych. Argumentem jest zbyt mała liczba badań wpływu e-papierosów na zdrowie dziecka [27].

Kofeina

Zgodnie z wytycznymi EFSA spożycie kofeiny nie powinno przekraczać 400 mg dziennie. U matek wcześniaków i noworodków ilości te powinny być jeszcze mniejsze. Jest to związane ze zwiększonym przenikaniem kofeiny przez gruczoły w ciągu pierwszych kilku dni życia dziecka [25].

Przyjmowanie leków podczas karmienia piersią

Podczas karmienia piersią ważne jest zachowanie ostrożności przy przyjmowaniu leków. Niektóre substancje zawarte w lekach mogą przenikać do mleka matki i wpływać na zdrowie dziecka. W przypadku konieczności przyjmowania leków niezbędne jest skonsultowanie się z lekarzem lub farmaceutą. Jest to niezbędne, aby uzyskać dokładne informacje na temat bezpieczeństwa danego leku z karmieniem piersią [28].

Składniki poprawiające laktację

Istnieje kilka substancji pochodzenia roślinnego, które dodawane do pokarmu, mogą wpływać na lepszą produkcję mleka w organizmie kobiety. Zaliczana jest do nich m.in. kozieradka, owies oraz jęczmień [29,30].

Kozieradka pospolita to składnik stosowany w suplementach diety. Ma ona na celu zwiększenie produkcji mleka. Kozieradka zawiera fitoestrogeny, które mogą pomagać w pobudzeniu laktacji [31].

Owies jest bogaty w żelazo, białko i błonnik, co może wspierać zdrową produkcję mleka. Można go dodawać do posiłków w postaci płatków owsianych, musli lub pieczywa z dodatkiem owsa [32,33].

Jęczmień jest bogaty w błonnik, witaminy i minerały, które mogą wspomagać produkcję mleka. Można go spożywać w postaci ziaren, mąki jęczmiennej lub jako składnik koktajli [33].

Podsumowanie

Dieta odgrywa istotną rolę w czasie laktacji. Produkty, które spożywa matka karmiąca, wpływają na jakość mleka matki oraz na zdrowie i rozwój dziecka. Posiłki podczas laktacji powinny być odpowiednio zbilansowane. Dieta powinna dostarczać różnorodne pokarmy. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem specjalizującym się w laktacji.

Bibliografia:

1. Durka A, Rachtan-Janicka J, Wiertak E i wsp. Odżywienie kobiet karmiących. W: Nehring-Gugulska M, Żukowska-Rubik M, Pietkiewicz A (red.). Karmienie piersią w teorii i praktyce. Medycyna Praktyczna 2017;129-131
2. Zimmer M, Sieroszewsk P, Oszukowski P i wsp. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2020;5:170-181
3. Kominiarek MA. Nutrition Recommendations in Pregnancy and Lactation. Med Clin North 2016;100:1199-1215
4. https://www.hafija.pl/2023/06/nowe-polskie-zalecenia-zywieniowe-dla-mam-karmiacych-piersia-2023.html
5. Bzikowska-Jura A., Żukowska-Rubik M., Wesołowska A., Pawlus B., Rachtan-Janicka J., Borszewska-Kornacka M. K., Wielgoś M., Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji – aktualizacja. The Expert’s Group recommendations of the Dietary Guidelines for lactating women, Standardy Medyczne/Pediatria, 2023, t. 20, s. 233-248
6. Szajewska H, Horvath A, Rybak A i wsp. Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia. Stand Med. Pediatr 2016;13:9-24.
7. Dietary guidelines for Americans 2020-2025. Dostęp online: https://asphn.org/wp-content/uploads/2021/03/Dietary-Guidelines-for-Americans-2020-2025.pdf.
8. Czosnykowska-Łukacka M, Królak-Olejnik B, Oracz-Pawłowicz M. Breast Milk Macronutrient Components in Prolonged Lactation. Nutrients 2018;10:1893.
9. Bzikowska-Jura A, Czerwonogrodzka-Senczyna A, Jasińska-Melon E. The Concentration of Omega-3 Fatty Acids in Human Milk Is Related to Their Habitual but Not Current Intake. Nutrients 2019;11:1585
10. Zhou Y, Zhu X, Qin Y i wsp. Association between total water intake and dietary intake of pregnant and breastfeeding women in China: a cross-sectional survey. BMC Pregnancy and Childbirth 2019.
11. Stanowisko PTG. Znaczenie nawodnienia w prewencji chorób u kobiet w wieku prokreacyjnym. Ginekol Pol 2011;82:943-945
12. ncez.pzh.gov.pl/aktywnosc-fizyczna/czy-karmienie-piersia-wplywa-na-rodzaj-i-czestotliwosc-aktywnosci-fizycznej/
13. Munblit D, Perkin MR, Palmer DJ i wsp. Assessment of Evidence About Common Infant Symptoms and Cow’s Milk Allergy. JAMA Pediatr 2020;174:599-608
14. Muraro A, de Silva D, Halken S i wsp. GA2LEN Food Allergy Guideline Gro-up; GALEN Food Allergy Guideline Group. Managing food allergy: GA2LEN guideline 2022. World Allergy Organ J 2022;15:100687.
15. Hyams JS, Di Lorenzo C, Saps M i wsp. Childhood functional gastrointestinal disorders: child/adolescent. Gastroenterology 2016;150:1456-1468.
16. Jarosz M, Rychlik E, Stoś K i wsp. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Warszawa, NIZP-PZH 2020.
17. Dror DK, Allen LH. Overview of Nutriens in Human Milk. AdvNutr 2018;9;2785-2945
18. Institute of Medicine (US) Panel on Micronutrients. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc. Washington (DC): National Academies Press (US); 2001. PMID: 25057538.
19. Rusińska A, Płudowski P, Walczak M i wsp. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Stand Med Pediatr 2018;15:531-559
20. Craig WJ, Mangels AR; American Dietetic Association. Position of the American Dietetic Association: vegetarian diets. J Am Diet Assoc 2009;109:1266-1282.
21. Melina V, Craig W, Levin S. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet 2016;116:1970-1980.
22. Karcz K, Królak-Olejnik B. Vegan or vegetarian diet and breast milk composition – a systematic review. Crit Rev Food Sci Nutr 2021;61:1081-1098.
23. Baroni L, Goggi S, Battaglino R i wsp. Vegan Nutrition for Mothers and Children: Practical Tools for Healthcare Providers. Nutrients 2019;11:5
24. Sebastiani G AH, Barbero SGH, Borrás-Novell C i wsp. The Effects of Vegetarian and Vegan Diet during Pregnancy on the Health of Mothers and Offspring. Nutrients 2019;11:557
25. Caffeine Drugs and Lactation Database (LactMed® in National Institute of Child Health and Human Development; 2022;
26. Crowe S, Wright T. Alcohol and breastfeeding: What are the risks. Contemp Ob/Gyn J 2021;66 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/.
27. Napierała M, Mazela J, Merritt TA i wsp. Tobacco smoking and breastfeeding: Effect on the lactation process, breast milk composition and infant development. A critical review. Environ Res 2016;151:321-328
28. Młodawska M., Młodawski J, Pazera G, Rokita W., Breast is the best — czyli co każdy ginekolog o karmieniu piersią wiedzieć powinien, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2019, tom 4, nr 1, strony 23–33
29. Servin T, Alexandre-Gouabu MC, Castellano B i wsp. Galactologue effect offenugreeki in vivo. Nutrients 2019;1111.
30. Koletzko B, Lehner F. Beer and breastfeeding. AdvExpMed Biol 2000;478:23-28.
31. De Rosa G, Corsello SM, Ruffilli MP i wsp. Prolactin secretion after beer. Lancet 1981; 24:934.
32. Sawadogo L, Houdebine LM. Identification of the lactogenic compound pre-sent in beer. Annales Debiologieclinique 1988;46:126-134.
33. Sawadogo L, Sepehri H, Houdebine LM. Evidence for a stimulating factor ofprolactin and growth hormone secretion present in brewery draff. Reprod NutrDev 1989;29:139-146