Styl życia i dieta w chorobach zapalnych jelit odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu remisji choroby. Niestety pacjenci, u których stwierdzono obecność tej choroby, często wychodzą z gabinetu gastroenterologa z pośpiesznie wypisywaną receptą i informacją, że leki będą towarzyszyły im do końca życia. Czy sama farmakoterapia jest w stanie zapewnić długotrwałą remisję? Czy istnieje idealna dieta w celu wydłużenia okresu remisji?
Choroby zapalne jelit
Każdy, kto ma lub miał styczność z osobami, chorującymi na choroby zapalne jelit w okresie zaostrzenia, ten wie, jak duży wpływ mają te choroby na jakość życia. W zależności od nasilenia choroby, taka osoba odczuwa w różnym stopniu zmiany w samopoczuciu psychicznym, fizycznym, czy statusie socjoekonomicznym. Zapobieganie zaostrzeniom jest kluczowe, aby osoba mogła prawidłowo funkcjonować i nie izolować się od społeczeństwa. Wystąpienie u chorego remisji choroby eliminuje trwale towarzyszący lęk przed nagłym wystąpienie objawów np. biegunki czy bólów brzucha.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) i choroba Leśniowskiego-Crohna to jednostki chorobowe, nazywane wspólną nazwą „chorób zapalnych jelit”. Kiedyś były to choroby głównie ludności Europy i Ameryki Północnej, aktualnie obserwowane są już w społeczeństwie globalnie.
Wiele czynników ma wpływ na rozwój tych chorób. Wśród czynników środowiskowych za wiodący uważa się wzorce żywieniowe z Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych [1]. W tym artykule skupię się na diecie, z uwagi na jej silny wpływ na choroby zapalne jelit.
Czym jest dieta zachodnia?
Dieta zachodnia to dieta oparta na żywności przetworzonej typu „fast food”, czerwonym mięsie, produktach wysokotłuszczowych, napojach z wysoką zawartością cukru np. cola, sklepowe soki. Dominującą obróbką termiczną w tej diecie jest smażenie.
Codzienne spożywanie tego typu żywności prowadzi do niedoborów witamin, składników odżywczych czy błonnika. Wykazano również, że długotrwałe stosowanie diety bogatej w cukier i tłuszcz zaburza funkcjonowanie komórek odpornościowych oraz uszkadza komórki Panetha, znajdujące się w jelitach. Są one odpowiedzialne między innymi za kontrolowanie stanu zapalnego. Ich dysfunkcja nasila podatność na stany zapalne w jelitach [2].
Uważa się, że brak odpowiedniej diety u osób chorujących na choroby zapalne jelit jest największym problemem [3].
Ma to między innymi związek z mikroflorą jelitową, która w przypadku chorób przewlekłych odgrywa istotną rolę, a jest modyfikowana poprzez dietę. Nieodpowiednia dieta prowadzi do zaburzenia mikroflory jelitowej i w konsekwencji utrudnia utrzymanie remisji choroby.
W badaniach naukowych coraz częściej można przeczytać, że dieta oparta na żywności pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego, nie pomaga w wydłużeniu okresu remisji w przypadku chorób zapalnych jelit.
Jaka jest więc optymalna dieta dla osób z tymi jednostkami chorobowymi?
Optymalna dieta wspierająca remisję
Opracowano rodzaj diety roślinnej polegającej na spożywaniu 1 raz w tygodniu ryb oraz 1 raz na dwa tygodnie mięsa [1, 3].
Podstawę tej diety stanowiły między innymi warzywa, owoce, rośliny strączkowe, ziemniaki, ryż, zielona herbata oraz jogurty naturalne.
Za produkty wykazujące działanie niekorzystne badacze uznali: alkohol, napoje bezalkoholowe (cola, napoje gazowane, soki – prawdopodobnie z koncentratu, słodycze, mięso. Szkodliwy wpływ tych produktów uznano przy spożyciu z częstością już od 1 do 2 razy na tydzień lub więcej [3].
Produkty, które badacze uznali za niesprzyjające utrzymaniu trwałej remisji, nie zostały całkowicie zabronione. Ich częstość spożycia była określona jako „produkt spożywany rzadko”.
Jest to niestety nieprecyzyjne określenie. Można jedynie wywnioskować, że takie produkty mogą być spożywane rzadziej niż 1 raz w tygodniu.
Zwrócono również uwagę pacjentom na dbanie o codzienną aktywność fizyczną, unikanie dosładzania napojów oraz spożywania przekąsek między posiłkami.
Jest to więc dieta, która stanowi przeciwieństwo diety zachodniej.
Efektywność dietoterapii
Wiemy już, na czym opiera się dieta pozytywnie wpływająca na przebieg choroby. Pytanie jak długiej remisji można się spodziewać po jej stosowaniu?
Pacjenci z WZJG w jednym z badań [1] z 2019 roku przeprowadzanym przez naukowców z Japonii zauważyli, zmniejszoną częstość biegunek oraz krwi w kale i ocenili dietę pozytywnie. W tym samym badaniu u 14% badanych zaostrzenie choroby wystąpiło po roku, a u 27% po 5 latach.
Procent pacjentów (14%), u których wystąpiło zaostrzenie choroby, po roku określono jako znacznie niższy, niż w przypadku stosowania wyłącznie terapii farmakologicznej. Dla przykładu, w Norwegii, Holandii i Danii procent pojawienia się zaostrzeń po roku wynosi 44%-51% [1].
W tym samym badaniu stwierdzono również, że długość trwania remisji jest zależna od stopnia przestrzegania diety roślinnej. Pacjenci, osiągając pożądaną remisję, z czasem tracą determinację do ścisłego stosowania diety. Jednak starają się, wracają do niej, kiedy zauważają symptomy rozpoczynającego się zaostrzenia [1].
Zaznaczę, że zaostrzeń choroby nie należy bagatelizować. Im wcześniej zostanie wprowadzone odpowiednie postępowanie, tym lepiej rokuje to dla pacjenta.
Przestrzeganie diety roślinnej przez ponad rok, może wpływać na zmianę składu mikrobiomu jelitowego i zapobiegać zaostrzeniom choroby [3].
W badaniu z 2018 roku [3] gdzie prowadzono hospitalizację skupiającą się na edukacji pacjenta i stosowaniu diety roślinnej, u 4 pacjentów uzyskano remisję bez włączania leków. Byli to pacjenci z łagodnym wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Wśród badań dotyczących tego tematu, jest to jedyna publikacja, w której można przeczytać o takich efektach [3].
W czym tkwi fenomen diety roślinnej?
Dieta roślinna jest między innymi bogata w błonnik pokarmowy, który działa korzystnie na nasz mikrobom i zwiększa jego różnorodność. Ta różnorodność przyczynia się do zwiększonej produkcji metabolitów drobnoustrojów, przykładowo krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które korzystnie wpływających na utrzymanie organizmu w zdrowiu.
Jednocześnie, będąc na tej diecie, ogranicza się spożycie produktów bogatych w tłuszcz czy cukier oraz pochodzenia zwierzęcego. Żywność taka wykazuje zaś skłonność do zmniejszania ilości korzystnych bakterii w organizmie.
Podsumowanie
Na zakończenie wspomnę, że zmiana stylu życia to proces, który wymaga czasu. Jeżeli aktualna dieta drastycznie różni się od tej opisanej w artykule, to zmiana sposobu żywienia z dnia na dzień będzie ogromnie trudna. Konieczne jest wprowadzanie zmian stopniowo, tak aby nasz organizm miał czas na przyzwyczajenie się do nich. Sukcesywne modyfikacje w rezultacie doprowadzą nas do celu, jakim jest w tym wypadku stosowanie diety roślinnej.
Chcąc uzyskać jak najdłuższą remisję i cieszyć się zdrowiem, warto połączyć dietę przede wszystkim z redukcją stresu, eliminacją palenia papierosów oraz unikaniem zbędnej antybiotykoterapii (jeżeli jest to możliwe).
Bibliografia:
- Chiba, M., Nakane, K., Tsuji, T., Tsuda, S., Ishii, H., Ohno, H., Watanabe, K., Obara, Y., Komatsu, M., & Sugawara, T. (2019). Relapse Prevention by Plant-Based Diet Incorporated into Induction Therapy for Ulcerative Colitis: A Single-Group Trial. The Permanente journal, 23, 18-220. https://doi.org/10.7812/TPP/18-220
- Liu TC., Kern JT., Jain U., Sonnek NM, Xiong S., Simpson KF., VanDussen KL., Winkler ES., Haritunians T., Malique A., Lu Q, Sasaki Y., Storer C., Diamond MS., Head RD., McGovern DPB., Stappenbeck TS. (2021). Western diet induces Paneth cell defects through microbiome alterations and farnesoid X receptor and type I interferon activation. Cell Host Microbe, 29(6), 988-1001. https://doi.org/10.1016/j.chom.2021.04.004
- Chiba, M., Nakane, K., Tsuji, T., Tsuda, S., Ishii, H., Ohno, H., Watanabe, K., Ito, M., Komatsu, M., Yamada, K., & Sugawara, T. (2018). Relapse Prevention in Ulcerative Colitis by Plant-Based Diet Through Educational Hospitalization: A Single-Group Trial. The Permanente journal, 22, 17–167. https://doi.org/10.7812/TPP/17-167
