Dieta low FODMAP złotym standardem w walce z IBS

Zespół jelita drażliwego (IBS) dotyka 7–15% populacji ogólnej. Niedawno opracowane podejście dietetyczne polega na ograniczaniu w diecie pokarmów zawierających silnie fermentujące sacharydy i poliole (FODMAP), mogące wywoływać i nasilać objawy IBS.

Spis treści:

1. Na czym polega dieta low-FODMAP?
2. Jak dieta wpływa na objawy IBS?
3. Jakie pieczywo jeść przy IBS? Wyniki badania
4. Low-FODMAP w długim terminie
5. Inne podobne modele żywieniowe
6. Podsumowanie
7. Bibliografia

Czym jest dieta low FODMAP?

Dieta low FODMAP to dieta o małej zawartości słabo wchłanianych, za to dobrze fermentujących oligo-, di- i monosacharydów, do których zaliczyć można fruktany, galaktany, laktozę, fruktozę oraz poliole – sztuczne środki słodzące, takie jak sorbitol, mannitol, ksylitol i maltitol. Dieta ta została opracowana głównie w celu łagodzenia objawów IBS.

Na tej stronie możesz pobrać listę produktów zabronionych i dozwolonych w diecie low FODMAP – link

Jak dieta wpływa na objawy IBS?

Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) jest schorzeniem charakteryzującym się przewlekłym i nawracającym zaburzeniem czynnościowym jelit. Objawia się to głównie bólami związanymi z wypróżnieniem, zmianą konsystencji lub częstością oddawania stolca. Choroba prawdopodobnie przebiega na wielu płaszczyznach. Za jej główne przyczyny podaje się czynniki natury psychologicznej, elementy środowiskowe, genetyczne oraz następstwa infekcji. Wśród rodzajów IBS wyróżnia się trzy jego typy: IBS z postacią biegunkową, zaparciami oraz typ mieszany. Zostało udowodnione w licznych pracach naukowych, iż węglowodany dobrze fermentujące mogą wywoływać objawy brzuszne, takie jak wzdęcia, nadmierna produkcja gazów, bolesność brzucha, nudności czy zaburzenia czynności jelit (naprzemiennie biegunka i zaparcia). Istotą stosowania diety jest więc ograniczenie bądź w niektórych przypadkach nawet wyeliminowanie produktów o wysokiej zawartości FODMAP.

Zasadność tego stwierdzenia potwierdzają liczne badania. Metaanaliza z 2017 roku wykazała, iż pacjenci otrzymujący dietę o niskim FODMAP doświadczali statystycznie istotnego zmniejszenia bólu i wzdęcia w porównaniu z osobami otrzymującymi tradycyjną dietę. Jeśli chodzi o konsystencję stolca, nie było jednak znaczącej różnicy między obiema dietami [1].

🔎 W badaniach stwierdzono skuteczność diety low-FODMAP dla łagodzenia objawów na poziomie 71%. Połączenie diety low-FODMAP z probiotykami okazało się najskuteczniejsze w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego i pomagało w 80% przypadków [5]. W szczególności pomagała na obniżenie częstości wzdęć oraz fermentacji w jelitach [6]. Dieta low-FODMAP zmniejszała nasilenie objawów IBS, a probiotyki poprawiały jakość życia pacjentów, powodując jednocześnie najmniej działań niepożądanych [5].

Jaki chleb w diecie FODMAP przy IBS?

Ze względu na to, iż wiele szeroko stosowanych produktów jest bogatych w FODMAP ,często podejmuje się próby tworzenia korzystniejszych zamienników. Aby spróbować poprawić komfort życia osób z IBS badacze z Helsinek wykorzystali do swojego badania dwa rodzaje chleba. Zwykły chleb żytni i chleb żytni o niskiej zawartości FODMAP. Obie receptury chleba żytniego zawierały taką samą ilość pełnoziarnistego ryżu, mąki pszennej i innych składników. Miały też podobny wygląd i smak.

Chleb kontrolny przygotowywano na tradycyjnym zakwasie żytnim. Chleb żytni o niskiej zawartości FODMAP przygotowywano, stosując specyficzny system zakwasu, który w konsekwencji dał możliwość wytworzenia chleba o wyraźnie niższej zawartości FODMAP (fruktanu i mannitolu).

Uczestnicy badania otrzymywali zarówno zwykły chleb żytni jak i chleb żytni o niskiej zawartości FODMAP przez 4 tygodnie. Po tym okresie zmierzono wyniki. Objawy IBS, tj. wzdęcia, bóle brzucha, skurcze i dudnienie żołądka były łagodniejsze w przypadku chleba żytniego o niskiej zawartości FODMAP.

Średnia pomiarów VAS (wizualna skala analogowa służąca do oceny jakiejś zmiennej subiektywnej cechy) była korzystniejsza w stosunku do chleba o niskiej zawartości FODMAP, natomiast nie wykryto różnic w ogólnej poprawie jakości życia. Wartości wodoru w oddechu były istotnie niższe podczas spożycia chleba o niskim FODMAP (ponieważ wodór jest wytwarzany w procesie fermentacji przez bakterie obecne w jelicie grubym i cienkim).

Sugeruje to zasadność stosowania zamienników konwencjonalnych produktów w walce z objawami IBS. Może to pomóc w zmniejszeniu objawów i gromadzenia się gazu w przewodzie pokarmowym. Jednak zastąpienie zwykłego chleba żytniego chlebem o niskiej zawartości FODMAP bez jednoczesnych szerszych zmian w diecie nie poprawi jakości życia [4].

Długoterminowa dieta low FODMAP w walce o poprawę jakości życia

Dolegliwości występujące przy IBS mogą okazać się znaczącym utrudnieniem w codziennym funkcjonowaniu i prowadzić do dyskomfortu. Dlatego też pojawiło się badanie, które jako pierwsze opisuje długoterminowy wpływ stosowania diety o niskiej zawartości FODMAP na jakość życia pacjentów. Do badania zrekrutowano 111 pacjentów w wieku od 16 do 65 lat, którzy przeszli konsultację z lekarzem i zostali zapoznani z zasadami diety FODMAP przez wykwalifikowanego dietetyka. Pacjenci w trakcie badania nie pozostawali bez pomocy ze strony kadry medycznej, a całe badanie miało również charakter edukacyjny. Badacze uważają, że dostarczane pacjentom informacje na temat choroby, jej leczenia i powikłań są kluczowym elementem w radzeniu sobie z nią.

Dietę pacjentów kontrolowano za pomocą przeglądu 7-dniowych dzienniczków żywieniowych. Uczestnicy dodatkowo wypełniali kwestionariusze online dotyczące jakości ich życia na początku badania, po 6 a następnie po 26 tygodniach. Kwestionariusze te obejmowały ocenę jakości życia, skalę oceny objawów żołądkowo-jelitowych. Ponadto znalazły się w nich wskaźniki psychologiczne dotyczące depresji i lęku, skala wpływu zmęczenia, ilości i jakości snu oraz ocenę witalności i szczęścia. Ostatecznie odnotowano zdecydowaną poprawę jakości życia. Znaczące zmniejszenie zaobserwowano w dolegliwościach ze strony układu pokarmowego, zmęczenia, depresji, jak i lęku w porównaniu z wartością wyjściową dodatkowo zaobserwowano istotny wzrost zarówno dla szczęścia, jak i witalności [3].

Dieta low FODMAP i inne modele żywieniowe

Istnieją również badania porównujące wpływ diety ubogiej w FODMAP z tradycyjnymi poradami dietetycznymi w tej jednostce chorobowej. Obejmują one regularny schemat posiłków, unikanie dużych objętościowo porcji, zmniejszenie spożycia tłuszczu, nierozpuszczalnych włókien, kofeiny oraz pokarmów wytwarzających gazy, takich jak fasola, kapusta i cebula. W badaniu przeprowadzonym w Szwecji brało udział 67 pacjentów z IBS. Zostali oni losowo przydzieleni do 2 grup, które spożywały określone diety przez 4 tygodnie.

Dietę ubogą w FODMAP spożywały 33 osoby a dietę tradycyjną (z większym naciskiem na to jak i kiedy jeść, a nie na to, co spożywać) 34 osoby. Nasilenie objawów IBS zmniejszyło się w obu grupach podczas interwencji, bez znaczącej różnicy między grupami. Pod koniec 4-tygodniowego badania 19 pacjentów (50%) w grupie o niskim FODMAP miało mniejsze nasilenia IBS. W grupie z tradycyjną wersją diety było to 17 pacjentów (46%). Oznacza to, iż dieta uboga w FODMAP zmniejsza objawy IBS, ale także tradycyjne porady dietetyczne dotyczące modyfikacji sposobu żywienia są efektywne [2].

Podsumowanie

Istnieją silne dowody na to, że dieta o niskiej zawartości FODMAP może mieć korzystny wpływ na objawy IBS, zwłaszcza ból brzucha i wzdęcia. Jednak jak donoszą najnowsze badania dieta ta może być nie tylko skuteczną metodą w walce z objawami ze strony układu pokarmowego, ale może także zapewniać komfort psychiczny osobom cierpiącym tę jednostkę chorobową. Jednak jak się okazuje, nie jest to jedyna słuszna dieta w IBS. Tradycyjny model żywienia zmodyfikowany o niektóre jego elementy jak unikanie dużych porcji tłuszczu, kofeiny czy produktów gazotwórczych może okazać się równie skuteczne. Łączenie tych 2 strategii może znacznie zmniejszać objawy IBS.

Literatura

1. E. (2017) Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis, Nutrients; 9(9): 940.
2. Böhn L. (2015) Diet low in FODMAPs reduces symptoms of irritable bowel syndrome as well as traditional dietary advice: a randomized controlled trial, Gastroenterology;149(6):1399-1407.e2.
3. Kortlever T. L. (2019) Low-FODMAP Diet Is Associated With Improved Quality of Life in IBS Patients—A Prospective Observational Study, Nutrition in Clinical Practice.
4. Laatikainen R. (2016) Randomised clinical trial: low-FODMAP rye bread vs. regular rye bread to relieve the symptoms of irritable bowel syndrome, Aliment Pharmacol Ther;44(5):460-70
5. Lei Y, Sun X, Ruan T, Lu W, Deng B, Zhou R, Mu D. Effects of Probiotics and Diet Management in Patients With Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review and Network Meta-analysis. Nutr Rev. 2025 Jan 25:nuae217. doi: 10.1093/nutrit/nuae217. Epub ahead of print. PMID: 39862384.
6. Khan Z, Muhammad SA, Amin MS, Gul A. The Efficacy of the Low-FODMAP (Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides, and Polyols) Diet in Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. Cureus. 2025 Jan 7;17(1):e77053. doi: 10.7759/cureus.77053. PMID: 39917138; PMCID: PMC11799870.

• Data pierwotnej publikacji: 19.01.2019
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 21.02.2025