Dieta Portfolio – charakterystyka diety i jej skuteczność

Choroby sercowo-naczyniowe są najczęstszą przyczyną zgonów na świecie. Termin ten obejmuje m.in zwężenie naczyń krwionośnych, którego konsekwencją może być zawał mięśnia sercowego, udar lub dławica (piersiową). Jednym z czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, na który możemy mieć wpływ, jest poziom cholesterolu we krwi. Dieta Portfolio jest dla osób, które chcą obniżyć poziom cholesterolu we krwi, a tym samym zapobiec rozwojowi chorób sercowo-naczyniowym w przyszłości. Nie jest to dieta, której głównym celem jest redukcja masy ciała (jednak można zmodyfikować ten model żywienia, wprowadzając deficyt kaloryczny) [1, 2].

Skuteczność diety w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych potwierdzają liczne badania naukowe. Dieta Portfolio zalecana jest przez organizacje takie jak: Europejskie Towarzystwo Badań nad Miażdżycą (EAS, ang. European Atherosclerosis Society), Heart UK oraz Canadian Cardiovascular Society (CCS) [1, 2].

Cztery filary diety Portfolio

Klasyczna postać diety Portfolio została opracowana przez profesora Davida Jenkinsa i współpracowników w 2003 roku. Dieta oparta była na elementach zaleceń żywieniowych opracowanych m.in. przez NCEP (National Cholesterol Education Program), AHA (American Heart Association) i FDA (Food and Drug Administration) w celu redukcji ryzyka sercowo-naczyniowego oraz redukcji cholesterolu. Już pierwotna postać tego modelu żywienia oparta była na czterech filarach. Na każde 1000 kcal diety przewidziano następujące składniki diety w określonych ilościach:

• 1,2 g steroli roślinnych
• 8,3 g błonnika rozpuszczalnego, najlepiej pochodzącego z owsa, jęczmienia oraz łusek babki płesznik. Błonnik rozpuszczalny stanowił 50% błonnika zawartego w diecie.
• 16,2 g białka sojowego
• 16,6 g nieblanszowanych migdałów

Ponadto była to dieta wegańska, uboga w nasycone kwasy tłuszczowe oraz zawierała pełnoziarniste produkty zbożowe. Skuteczność diety Portfolio została porównana z wegetariańską dietą niskotłuszczową pod względem skuteczności w obniżaniu cholesterolu. W badaniu przeprowadzonym przez Jenkinsa i wsp. wykazano, że u pacjentów stosujących dietę niskotłuszczową przez 4 tygodnie poziom „złego” cholesterolu LDL obniżył się o 12%, natomiast w przypadku diety Portfolio, wzbogaconej w wyżej wymienione produkty redukcja LDL wynosiła aż 35% [3].

Sterole, białko sojowe, błonnik i orzechy – jak wkomponować je w menu?

Zalecenia żywieniowe znane jako dieta Portfolio były modyfikowane na przestrzeni lat. Obecnie dieta różni się od klasycznej postaci, zaproponowanej przez Jenkinsa w 2003 roku. Poniżej przedstawione zostały najnowsze zalecenia diety Portfolio wraz z zalecanymi produktami (ilości odpowiadają diecie o energetyczności 2000 kcal):

Orzechy

45 g orzechów dziennie – w pierwotnej postaci diety znajdowały się migdały. Można je natomiast zastąpić lub stosować zamiennie z innymi orzechami – np. orzechami ziemnymi, włoskimi czy pistacjami. Orzechy można wkomponować w dietę jako składnik owsianek, sałatek czy dodatek do jogurtów. Dobrze sprawdzają się także jako przekąska między posiłkami. Dla urozmaicenia można także używać masła orzechowego. Osoby uczulone na orzechy mogą zastąpić je ziarnami. Należy pamiętać, że orzechy i ziarna są produktami gęstymi kalorycznie, czyli dostarczają dużo kalorii w małej objętości, dlatego nie należy przekraczać zalecanej porcji.

Białko roślinne

50 g białka roślinnego dziennie – dla wielu pacjentów jest to najtrudniejszy do zrealizowania filar diety. Dobrą opcją może być wprowadzenie do diety na początek 25 g białka roślinnego i stopniowe zwiększanie ilości. Dieta przewiduje zastąpienie białka pochodzenia zwierzęcego, białkiem zawartym w nasionach roślin strączkowych, takich jak ciecierzyca, soczewica, fasola i soja. Niektóre suche nasiona roślin strączkowych, takie jak ciecierzyca i fasola należy namoczyć dzień przed użyciem, dlatego posiłek z ich dodatkiem musi być wcześniej zaplanowany.

Innym rozwiązaniem jest stosowanie suchych nasion roślin strączkowych, takich jak soczewica, groch łuskany lub czarna fasola, które są drobniejsze i nie wymagają moczenia lub użycie produktów w puszkach. Należy jednak pamiętać, aby dokładnie wysuszyć nasiona po wyjęciu z puszki, gdyż płyn w którym są zanurzone sprzyja powstawaniu gazów i zawiera dużą ilość soli. Na rynku dostępne są także liczne produkty z soi: napój sojowy (znany także pod nazwą „mleko sojowe”), jogurty sojowe, majonez sojowy, tofu, czy produkty będące zamiennikami mięsa. Kupując napój sojowy oraz jogurty, warto zwrócić uwagę na zawartość białka i wybierać te produkty, których porcja dostarcza 7-8g białka. Dobrze jest wybierać produkty sojowe fortyfikowane wapniem.

Błonnik rozpuszczalny

20 g błonnika rozpuszczalnego dziennie – jako źródło błonnika w diecie polecane są płatki oraz otręby owsiane, kasze jęczmienne (pęczak lub perłowa) i babka płesznik. Stosując jako dodatek do dań babkę płesznik, należy uwzględnić, że łuski babki mocno pęcznieją. Siła pęcznienia jest jeszcze większa w przypadku sproszkowanych łusek babki, dlatego proszek należy stosować w mniejszych ilościach. Aby dostarczyć odpowiednią ilość błonnika należy także pamiętać o spożywaniu 5 porcji warzyw i owoców dziennie oraz uwzględnieniu w diecie produktów z pełnego ziarna i nasion roślin strączkowych. Spośród owoców i warzyw warto wybierać te o wysokiej zawartości błonnika rozpuszczalnego – jabłka, owoce jagodowe, bakłażany, oraz mniej popularną w Polsce okrę (piżmian jadalny).

Sterole roślinne

2 g steroli roślinnych – sterole roślinne występują naturalnie w olejach, nasionach roślin strączkowych oraz warzywach. Produkty spożywcze zawierają natomiast bardzo małe ilości steroli, dlatego do diety można włączyć także produkty fortyfikowane w ten składnik, takie jak margaryny lub jogurty [1, 4, 5].

Modyfikacje klasycznej diety Portfolio

Wysoka skuteczność postępowania dietetycznego zaproponowanego przez Jenkinsa i wsp. zaowocowała szeregiem badań nad skutecznością i ewentualną modyfikacją diety.

Prowadzono badania nad modyfikowaną dietą Portfolio, w której skład wchodziło 17g białka sojowego/1000 kcal, 8 g błonnika rozpuszczalnego/1000 kcal, 22 g migdałów/1000 kcal. Dieta zawierała do 7% nasyconych kwasów tłuszczowych oraz do 200 mg cholesterolu i podobnie jak klasyczna dieta Portfolio była wegańska. Dieta sprzyjała redukcji czynników ryzyka sercowo-naczyniowego u pacjentów po przebytej operacji (by-pass). Po interwencji trwającej 4 tygodnie zaobserwowano redukcję cholesterolu LDL o 20%, spadek stężenia homocysteiny we krwi oraz poprawę funkcji śródbłonka naczyń [6].

Ferro i wsp. wykorzystali potencjał produktów charakterystycznych dla diety Portfolio. Naukowcy opracowali dietę będącą połączeniem dwóch modelów żywieniowych o wysokim potencjale zdrowotnym – diety Portfolio z dietą śródziemnomorską. W badaniu wyodrębniono trzy grupy, z których każda spożywała określony rodzaj diety. Pierwsza grupa przestrzegała diety śródziemnomorskiej, druga również przestrzegała diety śródziemnomorskiej, jednak rozszerzonej o jogurt wzbogacony sterolami, a trzecia otrzymywała połączenie diety Portfolio z dietą śródziemnomorską. W skład opracowanej przez badaczy diety wchodziły m.in. produkty o udokumentowanym, korzystnym wpływie na stężenie cholesterolu:

• płatki owsiane oraz jęczmień (w ilości dostarczającej 3 g β-glukoanów dziennie)
• nasiona strączkowe (różne rodzaje, 3 razy w tygodniu)
• ryba (3 razy w tygodniu)
• chitosan (jako suplement, w ilości 3g w tygodniu)
• herbatę zieloną (2 lub 3 kubki dziennie)

W diecie zrezygnowano natomiast z orzechów i białka sojowego przewidywanych przez klasyczną dietę Portfolio. Interwencja dietetyczna trwała około 7 tygodni (+/- 12 dni). U pacjentów stosujących modyfikowaną dietę śródziemnomorską odnotowano obniżenie cholesterolu LDL średnio o 44 mg/dL (czyli o około 25%), natomiast w przypadku diety śródziemnomorskiej i diety śródziemnomorskiej z dodatkiem steroli było to odpowiednio 21 i 23 mg/dL [7].

Korzyści zdrowotne wynikające ze stosowania diety poparte badaniami naukowymi

Metaanaliza przeprowadzona przez Chiavaroli i wsp. wykazała, że dieta Portfolio obniża ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Najważniejszym rezultatem stosowania diety Portfolio jest redukcja poziomu cholesterolu LDL. Dieta w mniejszym stopniu wpływała także korzystnie na stężenie trójglicerydów, CRP oraz wartości ciśnienia krwi. Model żywieniowy nie miał natomiast wpływu na stężenie „dobrego” cholesterolu HDL oraz masę ciała [8].

Dieta Portfolio dla diabetyków?

Dieta Portfolio może być równocześnie dietą o niskim indeksie glikemicznym. Dzięki temu może ona być stosowana u osób z cukrzycą oraz w profilaktyce zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Aby dieta miała niski indeks, należy wybierać te produkty żywnościowe, których indeks glikemiczny wynosi poniżej 55 (indeksy glikemiczne poszczególnych produktów można sprawdzić w tabelach dostępnych w internecie). Badania wykazały także, że dieta Portfolio pozwala obniżyć poposiłkowe stężenie glukozy [1].

Pacjenci z cukrzycą są w grupie ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, dlatego dieta Portfolio, która obniża stężenie cholesterolu LDL, wartości ciśnienia tętniczego i inne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego jest korzystna dla diabetyków [9]. Dodatkowo u osób z cukrzycą często występują zaburzenia mikrobioty jelitowej. Ze względu na wysoką zawartość polifenoli z warzyw i produktów sojowych, po zastosowaniu diety Portfolio skład mikrobioty ulega poprawie. Dieta Portfolio ogranicza przerost bakterii Prevotella copri(charakterystyczny dla pacjentów z cukrzycą) oraz sprzyja rozwojowi Faecalibacterium prausnitzii i Akkermansia muciniphila, których obecność zapobiega powstawaniu stanu zapalnego [10].

Podsumowanie

Wyniki licznych badań są nie tylko dowodem na skuteczność diety Portfolio, ale sugerują, że wprowadzenie do diety białka pochodzenia roślinnego oraz dużej ilości warzyw niosą za sobą liczne korzyści zdrowotne. Roślinny charakter diety może być dodatkowym atutem modelu żywieniowego, gdyż taki sposób żywienia jest bardziej ekologiczny. Dieta Portfolio jest dobrym rozwiązaniem dla osób, które chcą zredukować poziom cholesterolu we krwi czy dla diabetyków.

Bibliografia:

1. Jenkins, W.M., Jenkins, A.E., Jenkins, A.L. & Brydson, E. (2020). The Portfolio Diet for Cardiovascular Disease Risk Reduction. London: Elsevier.
2. https://www.webmd.com/cholesterol-management/features/portfolio-diet-lower-cholesterol
3. Jenkins, D.J.A., Kendall, C.W.C., Marchie, A., Faulkner, D., Vidgen, E., Lapsley, K.G., Trautwein, E.A., Parker, T.L., Josse, R.G., Leiter, L.A. & Connelly P.W. (2003). The Effect of Combining Plant Sterols, Soy Protein, Viscous Fibers, and Almonds in Treating Hypercholesterolemia. Metabolism, 52(11), 1478-1483.
4. https://www.indi.ie/diseases,-allergies-and-medical-conditions/heart-health/531-cholesterol-lowering-with-the-portfolio-diet.html
5. https://www.stmichaelshospital.com/media/hospital_news/2018/0706.php
6. Keith, M., Kuliszewski, M.A., Liao, C., Peeva, V., Ahmed, M., Tran, S., Sorokin, K., Jenkins, D.J., Errett, L. & Leong-Poi, H. (2015). A modified portfolio diet complements medical management to reduce cardiovascular risk factors in diabetic patients with coronary artery disease. Clinical Nutrition, 34, 541e548.
7. Ferro, Y., Mazza, E., Salvati, M., Santariga, E., Giampà, S., Spagnuolo, R., Doldo, P., Pujia, R., Coppola, A., Gazzaruso, C., Pujia, A. & Montalcini, T. (2020). Mediterranean Diet with or without a Sterol-Enriched Yogurt in Individuals with Hypercholesterolemia. Endocrinol Metab (Seoul), 35(2), 298-307.
8. Chiavaroli, L., Nishi, S.K., Khan, T.A., Braunstein, C.R., Glenn, A.J., Mejia, S.B., Rahelić, D., Kahleová, H., Salas-Salvadó, J., Jenkins, D.J.A., Kendall, C.V.C. & Sievenpiper, J.L. (2018). Portfolio Dietary Pattern and Cardiovascular Disease: A Systematic Review and Meta-analysis of Controlled Trials. Prog Cardiovasc Dis, 61(1), 43-53.
9. Kahleova, H., Salas-Salvadó, J., Rahelić, D., Kendall, C.W.C., Rembert, E. & Sievenpiper, J.L. (2019). Dietary Patterns and Cardiometabolic Outcomes in Diabetes: A Summary of Systematic Reviews and Meta-Analyses. Nutrients, 11(9), 2209.
10. Medina-Vera, I., Sanchez-Tapia, M., Noriega-López, L., Granados-Portillo, O., Guevara-Cruz, M., Flores-López, A., Avila-Nava, A., Fernández, M.L., Tovar, A.R. & Torres N. (2019). A dietary intervention with functional foods reduces metabolic endotoxaemia and attenuates biochemical abnormalities by modifying faecal microbiota in people with type 2 diabetes. Diabetes Metab, 45(2), 122-131.