Dieta przy zakażeniu Helicobacter pylori

Helicobacter pylori to gram-ujemna bakteria, której rezerwuarem jest człowiek. Szacuje się, że ponad 50% światowej populacji jest zakażona H. pylori. W Polsce natomiast, według danych z 2014 roku, zakażenie dotyczy aż 84% dorosłych oraz 32% dzieci. Powoduje to, iż Polska należy do Państw UE o najwyższej częstości występowania zakażenia tą bakterią. 

Większość zakażeń następuje w dzieciństwie (najczęściej w obrębie rodziny). W ludzkim organizmie Helicobacter pylori bytuje pod warstwą śluzu, który pokrywa komórki nabłonkowe w przedodźwiernikowej części żołądka.  H. Pylori musiał wykształcić wiele cech, które pozwalają mu na przetrwanie w mało sprzyjających warunkach panujących w ludzkim żołądku. Bakterie te wytwarzają enzym ureazę, który rozkłada mocznik do dwutlenku węgla i amoniaku. Prowadzi to do neutralizacji obecnego w soku żołądkowym kwasu solnego, co wiąże się z podwyższeniem pH w otoczeniu bakterii. W związku z tym, bakteria ta może przetrwać i bytować w kwaśnym środowisku żołądka. 

Szacuje się, że u znacznego odsetka zakażonych osób, nie stwierdza się określonych objawów czy chorób będących następstwem zakażenia H. Pylori.  Jednakże u około 20% zakażonych rozwijają się określone jednostki chorobowe mające związek z tą bakterią. Do najczęściej występujących chorób wywołanych przez H. pylori należą: wrzody żołądka lub dwunastnicy oraz zapalenie żołądka. Rzadziej występującymi jednostkami chorobowymi są: chłoniak typu MALT, gruczolakorak żołądka. Niestety, zakażenie H. Pylori jest najsilniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju raka żołądka. Szacuje się, że 75% nowotworów żołądka może być związanych z zakażeniem tym drobnoustrojem. Pośrednio, H. Pylori przyczynia się również do niedokrwistości z niedoboru żelaza lub witaminy B12.

H. pylori a dieta

Na chwilę obecną nie istnieją sztywne wytyczne dotyczące diety w zakażeniu Helicobacter pylori. Istotne jest przestrzeganie ogólnych zasad zdrowego żywienia. W przypadku występowania nasilonych objawów dyspeptycznych warto rozważyć stosowanie diety lekkostrawnej wraz z ograniczeniem produktów, które nasilają nieprzyjemne dolegliwości. Oprócz tego kładziony jest nacisk na znaczenie produktów o właściwościach bakteriobójczych oraz będących elementem prewencyjnym chorób związanych z tym zakażeniem, łącznie z ograniczeniem nawyków, które mogą przyśpieszać chorobotwórcze procesy (np. nadmiar soli w diecie- wpływ na rozwój nowotworów w obrębie układu pokarmowego). 

Prewencja

Badania [12] wskazują, że zanim jeszcze dojdzie do infekcji, warto zadbać jest o dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości antyoksydantów. Taka dieta zmniejszy ryzyko wystąpienia zakażenia Helicobacter Pyroli – przyp. redakcji

Ograniczenie soli w diecie

Rak żołądka, którego rozwój związany jest z zakażeniem H. pylori, stanowi jedną z najczęstszych przyczyn zgonu związanych z nowotworem na świecie. Metaanaliza badań, mających na celu określenie związku między dietą bogatą w sól, a ryzykiem rozwoju raka żołądka potwierdziła tę zależność. Spożycie soli jest bezpośrednio związane z ryzykiem rozwoju raka żołądka. Badania użyte w metaanalizie, przeprowadzane były w różnych krajach, wśród populacji o różnym pochodzeniu etnicznym. Związek ten jest wieloaspektowy, obejmuje m.in. fakt, iż sól zaburza integralność i lepkość błony śluzowej żołądka, co sprzyja kolonizacji H. Pylori. Oba te czynniki przyczyniają się do wzrostu stanu zapalnego, a następnie proliferacji komórek żołądka i endogennych mutacji. Istotne jest niedosalanie potraw oraz unikanie żywności przetworzonej i słonych przekąsek będących źródłem dużych ilości soli.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe

Ważnym składnikiem diety przy zakażeniu H. Pylori wydają się być niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). W badaniach in vitro zaobserwowano hamujący wpływ wysokiego stężenia w podłożu NNKT na rozwój Helicobacter pylori. Czynnik ten może przyczyniać się do zakłóceń w integralności błony komórkowej tej bakterii i prowadzić do lizy komórki. Przy niższych stężeniach nienasyconych kwasów tłuszczowych zaobserwowano upośledzenie zdolności tej bakterii do poruszania się.  Do ważnych źródeł NNKT należą ryby, a także oleje roślinne (np. olej lniany czy oliwa z oliwek). 

Witamina C i inne antyoksydanty 

Przy zakażeniu bakterią Helicobacter pylori dochodzi do uszkodzenia komórek budujących błonę śluzową przewodu pokarmowego. Wiąże się to z uwolnieniem wolnych rodników, które dodatkowo przyczyniają się do niszczenia bariery ochronnej żołądka. W tym przypadku ważna jest odpowiednia podaż antyoksydantów, które wpływają na zmniejszenie liczby wolnych rodników tlenowych. Przykładem jest kwas askorbinowy, czyli witamina C.

Wykazano, iż dieta bogata w źródła tej witaminy wpływa hamująco na wzrost H. Pylori oraz na aktywność ureazy, czyli enzymu, który wytwarzany jest przez tę bakterię. Ureaza uważana jest za bardzo ważny czynnik odpowiedzialny za patogenność H. Pylori. Do bogatych źródeł witaminy C należą: czarna porzeczka, natka pietruszki, dzika róża, owoce cytrusowe.

Wyniki badań przeprowadzonych z użyciem modelu zwierzęcego wskazują na ważną rolę witaminy E w zapobieganiu uszkodzeniom błony śluzowej żołądka. Wiąże się to z właściwościami antyoksydacyjnymi tej witaminy, co wpływa na ograniczenie stresu oksydacyjnego. Do źródeł tej witaminy zaliczane są oleje roślinne, szpinak, pomidory, czerwona papryka.

Kolejnym czynnikiem, który może chronić błonę śluzową żołądka przed szkodliwym działaniem wolnych rodników jest β-karoten. Jego korzystne działanie opiera się na pobudzaniu produkcji ochronnego śluzu, przez co zwiększeniu ulega odporność błony śluzowej na uszkodzenia. Mechanizm ten jest istotny w profilaktyce m.in. choroby wrzodowej,  do rozwoju której przyczynia się zakażenie H. Pylori. Źródłami w pożywieniu β-karotenu są różnego rodzaju warzywa i owoce np. czerwona papryka, dynia, marchew, szpinak, jarmuż, morele. 

Warzywa kapustne

Warzywa kapustne, do których zaliczane są m.in. kapusta, brukselka, brokuł, kalafior zawierają wiele wartościowych, aktywnych biologicznie substancji. Stanowią źródło glukozynolanów, z których po enzymatycznej hydrolizie powstają m.in. izotiocyjaniany, wykazujące działanie bakteriostatyczne. Istotnym czynnikiem jest należący do izotiocyjanianów  sulforafan, którego największe ilości znaleźć można w brokułach i kiełkach brokułów. Wykazuje działanie bakteriobójcze dla pozakomórkowych i wewnątrzkomórkowych form H. Pylori, jednakże dokładne mechanizmy nie są jeszcze poznane. 

 Zielona herbata i rooibos

Zielona herbata zawiera związki aktywne o nazwie katechiny. Wykazują one silne działanie antyoksydacyjne oraz przeciwbakteryjne względem Helicobater pylori. Przypuszczalnym mechanizmem, poprzez który zielona herbata wspomaga leczenie zakażenia, jest hamowanie aktywności ureazy. Oprócz tego wymienia się mechanizm oparty o działanie jednego z polifenoli (EGCG), który wpływa na blokowanie aktywacji receptora TLR4. Jego aktywacja prowadzi do produkcji cytokin prozapalnych.

Wartym uwagi produktem jest również rooibos określany jako herbata długowieczności. Roślina ta zawiera wiele substancji wykazujących działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne oraz przeciwnowotworowe. Nie zawiera kofeiny, która może wpływać na powstawanie zapaleń błony śluzowej żołądka. 

Kurkuma

Kurkuma to szeroko stosowana przyprawa zawierająca związek o nazwie kurkumina. Związek ten wykazuje wielokierunkowy, dobroczynny wpływ na ludzki organizm. Do korzystnych działań kurkuminy zaliczane są neutralizacja wolnych rodników, działanie bakteriobójcze oraz bakteriostatyczne. W badaniach z udziałem modelu zwierzęcego wykazano, że kurkumina wpływała na poprawę stanu komórek żołądka oraz eradykację Helicobacter pylori. Związek ten wpływa również na zmniejszenie dolegliwości dyspeptycznych i wykazuje działanie przeciwangiogenne, antyproliferacyjnie i proapoptotyczne, co jest szczególnie istotne w prewencji rozwoju raka żołądka. 

Imbir 

Imbir może być stosowany przy wspomaganiu leczenia dolegliwości żołądkowo-jelitowych, w tym wrzodów żołądka i dwunastnicy. Istotne jest jego działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe. W przeprowadzonych badaniach in vitro zaobserwowano hamujący wpływ ekstraktów z imbiru na wzrost szczepów H. pylori opornych na antybiotyki. Zaobserwowano również, że jednoczesne zastosowanie antybiotyku (klarytromycyny) oraz ekstraktu z imbiru wzmacnia działanie hamujące rozwój tej bakterii. 

Czosnek

Z antybakteryjnymi właściwościami czosnku związany jest obecny w nim związek- allicyna. Jej obecność ma istotne znaczenie przy hamowaniu wzrostu Helicobacter pylori w badaniach in vitro. Przeprowadzono badania, w których oceniano wpływ spożywania czosnku na aktywność ureazy w żołądku. Okazało się, że średnia ureazowego testu oddechowego znacznie różniła się przed i po rozpoczęciu regularnego spożywania ząbków czosnku. Średnia była znacznie niższa w przypadku regularnego spożywania czosnku.

Czarnuszka siewna

Nasiona czarnuszki siewnej, inaczej czarnego kminku są powszechnie stosowane. Zawierają one wiele aktywnych składników wykazujących działanie przeciwbakteryjne, antyoksydacyjne, antygrzybicze, stymulujące układ immunologiczny, przeciwnowotworowe. Zaobserwowano iż wyciąg z czarnuszki może stanowić inhibitor ureazy. Potrzebne są jednak dalsze badania mające na celu ocenę skuteczności czarnuszki w zwalczaniu zakażenia H. pylori.

Lukrecja

Lukrecja jest rośliną, której przypisuje się działanie ochronne na błonę śluzową żołądka oraz właściwości przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, ze względu na zawartość szeregu związków o korzystnym wpływie na układ pokarmowy. Należą do nich m.in. flawonoidy. W badaniach z użyciem ekstraktu lukrecji bogatego we flawonoidy została potwierdzona jej skuteczność we wspomaganiu eradykacji Helicobacter pylori.

Bakterie probiotyczne

Według przeprowadzonych badań in vitro bakterie probiotyczne mogą wykazywać korzystne działanie w zapobieganiu zakażenia Helicobacter pylori. Regularne spożywanie produktów zawierających bakterie probiotyczne może przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka zakażenia oraz wpływać na eradykację tej bakterii. Wiele szczepów probiotycznych hamuje wzrost H. Pylori oraz adhezję do komórek nabłonka żołądkowego. Probiotyki mogą również przeciwdziałać niektórym działaniom niepożądanym związanym ze stosowaniem antybiotyków podczas leczenia eradykacyjnego. 

Laktoferyna

Laktoferyna to wielofunkcyjne białko obecne w wydzielinach i płynach ustrojowych takich jak mleko, łzy czy ślina. Głównym źródłem pokarmowym laktoferyny w diecie człowieka jest mleko. Podczas wielu badań zostały potwierdzone jej właściwości antybakteryjne. Białko to posiada wysokie powinowactwo do żelaza, kontroluje stężenie jonów Fe+3, a także wychwytuje ważne dla bakterii wolne żelazo, przez co utrudnia ich rozwój.

Potwierdzono również, że obecność lakoferyny utrudnia bakteriom adhezję na powierzchni komórek gospodarza, co utrudnia tworzenie biofilmu. Dokładny mechanizm nie jest jednak poznany. Laktoferyna wykazuje działanie antybakteryjne zarówno w przypadku bakterii gram-dodatnich, jak i gram-ujemnych. Obecność laktoferyny wiąże się z ułatwionym kontaktem lizozymu (czyli białka należącego do systemu stanowiącego ochronę przeciwbakteryjną organizmu) z błoną bakterii. Bakterie gram-ujemne, do których zalicza się również H. Pylori, posiadają zewnętrzną błonę, która zbudowana jest z lipopolisacharydów. Chroni ona bakterię m.in. przed bakteriobójczym lizozymem. W jednym z badań wykazano iż laktoferyna wpływa na uwalnianie lipopolisacharydów z błony bakterii, przez co sprawia, że stają się one bardziej podatne na lizozym lub hydrofobowe antybiotyki. 

Podsumowanie

Opisane powyżej produkty i substancje wydają się być obiecującymi elementami wspomagającymi leczenie. Aby wykorzystywać w praktyce klinicznej pozyskane wskazówki istnieje dalsza potrzeba prowadzenia nowych badań. Mimo iż protekcyjny wpływ substancji zawartych w pożywieniu jest nadal mało poznany i niestety rzadko wykorzystywany w leczeniu wspomagającym pacjentów zakażonych H. pylori, warto wprowadzić powyższe  produkty do swojego jadłospisu wraz ze stosowaniem ogólnych zasad zdrowego żywienia.  

Bibliografia

1. Andrych K. : Czy każdy chory z zakażeniem Helicobacter pylori powinien być leczony? Aktualne stanowisko. Gastroenterologia Kliniczna 2018, 10 (1), 23-31.
2. Bartnik W., Celińska-Cedro D., Dzieniszewski J.: Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczące diagnostyki i leczenia zakażenia Helicobacter pylori. Gastroenterologia Praktyczna, 2/2014.
3. Bednarski J (red):  Nauki Przyrodnicze i Medyczne: Najnowsze doniesienia dotyczące nauk medycznych i biotechnologicznych. Lublin 2018, s. 50-68.
4. Burucoa C, Axon A. Epidemiology of Helicobacter pylori infection. Helicobacter. 2017;22(Suppl. 1):e12403.
5. Haley K, Gaddy J.: Nutrition and Helicobacter pylori: Host Diet and Nutritional Immunity Influence Bacterial Virulence and Disease Outcome. Gastroenterology Research and Practice 2016.
6. Mégraud F, Lehours P, Vale FF, The history of Helicobacter pylori – From phylogeography to paleomicrobiology, Clinical Microbiology and Infection (2016).
7. Monno R., De Laurentiis V., Trerotoli P i wsp.: Helicobacter pylori infection: association with dietary habits and socioeconomic conditions. Clinics and Research in Hepatology and Gastroenterology (2019) 43, 603—607.
8. Rowicka G., Czajka M.: Znaczenie diety w profilaktyce i leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Medycyna Rodzinna 1/2011.
9. Santos A., Lopes T., Oleastro M.:  Curcumin Inhibits Gastric Inflammation Induced by Helicobacter Pylori Infection in a Mouse Model.  Nutrients 2015, 7, 306-320.
10. Szwejda-Grzybowska J.:Antykancerogenne składniki warzyw kapustnych i ich znaczenie w profilaktyce chorób nowotworowych. Bromat. Chem. Tokskol 2011, 4, 1039–1046
11. Tomas M., Pietrzak W., Nowak R.: Substancje pochodzenia naturalnego w walce z zakażeniami Helicobacter pylori. Postępy Fitoterapii 1/2012.
12. Ebrahimi, Z., Masoodi, M., Aslani, Z., Naghshi, S., Khalighi Sikaroudi, M., & Shidfar, F. (2022). Association between dietary antioxidant index and risk of Helicobacter pylori infection among adults: a case–control study. BMC gastroenterology, 22(1), 1-7.

• Data pierwotnej publikacji: 22.06.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 11.09.2022