Dieta w chorobach tkanki łącznej

Choroby tkanki łącznej zaliczane są do chorób o podłożu autoimmunologicznym. Zmiany powstają w wyniku rozwijających się stanów zapalnych w stawach, strukturach okołostawowych oraz kościach. W zależności od zaawansowania choroby, mogą dotyczyć kręgosłupa, stawów biodrowych, kolanowych, skokowych, stawu ramiennego, łokciowego, skokowego a także stawów międzypaliczkowych.

Objawy

W chorobach tkanki łącznej możemy zaobserwować objawy ogólne (mało specyficzne) oraz objawy narządowe.

1. Objawy ogólne chorób tkanki łącznej:

• spadek masy ciała;
• osłabienie;
• gorączka;
• nocne poty.

2. Objawy narządowe chorób tkanki łącznej w przypadku zajęcia:

• narządu ruchu – bóle i sztywność stawów, ograniczenie ruchomości, obrzęk i zaczerwienienie stawów, skóry oraz tkanki podskornej, guzki reumatoidalne;
• nerek – białkomocz, mocznica, niewydolność nerek;
• mięśnia sercowego – niewydolność naczyń, zawał serca, udar mózgu;
• płuc – wysięk w opłucnej;
• układu nerwowego – padaczka, zaburzenia psychiczne.

Rozpoznanie chorób tkanki łącznej

W celu rozpoznania chorób tkanki łącznej, oprócz badania lekarskiego i przeprowadzenia wywiadu chorobowego należy wykonać:

• badania laboratoryjne (m.in. morfologia krwi, OB, RF, CRP, anty-CCP);
• badania obrazowe (tomografia komputerowa, ultrasonografia, RTG).

Etiopatogeneza chorób tkanki łącznej

Jednoznaczna klasyfikacja chorób tkanki łącznej jest trudna, nadal nie jest do końca poznana ich etiopatogeneza. American Rheumatological Association proponuje następujący podział:

1. Układowe choroby tkanki łącznej:

• reumatoidalne zapalenie stawów
• młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów
• toczeń rumieniowaty układowy
• twardzina układowa
• zapalenie wielomięśniowe, zapalenie skórno-mięśniowe
• martwicze zapalenie naczyń i inne waskulopatie
• zespół Sjögrena
• zespoły nakładania

2. Zapalenia stawów z towarzyszącym zapaleniem kręgosłupa

• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
• zespół Reitera
• łuszczycowe zapalenie stawów
• zapalenie stawów towarzyszące przewlekłym zapalnym chorobom jelit

3. Choroba zwyrodnieniowa stawów

4. Zapalenie stawów, zapalenie pochewek ścięgien i kaletek maziowych towarzyszące zakażeniu

• bezpośrednie zakażenie stawów
• reaktywne zapalenie stawów

5. Choroby metaboliczne i gruczołów dokrewnych, którym towarzyszą choroby stawów

• nowotwory
• zaburzenia nerwowo-naczyniowe
• choroby kości i chrząstek
• zmiany pozastawowe
• różne zaburzenia

Leczenie chorób tkanki łącznej

• Leczenie farmakologiczne (niesteroidowe leki przeciwzapalne i
  przeciwbólowe, steroidy);
• Fizjoterapia – (fizykoterapia, kinezyterapia, masaż leczniczy);
• Aktywność fizyczna – w zależności od zaawansowania zmian,
  trening powinien być dobrany indywidualnie, aby nie obciążać za bardzo zmienionych chorobowo miejsc. Celem jest zachowanie właściwej funkcji stawów, zapobieganie sztywności
  oraz powstawaniu przykurczów w mięśniach.
• Dietoterapia – ma na celu dostarczenie odpowiedniej ilości substancji odżywczych, niezbędnych do budowy oraz regeneracji struktur stawowych.

Dieta w chorobach tkanki łącznej

W przypadku planowania leczenia żywieniowego w chorobach tkanki łącznej należy zwrócić uwagę nie tylko na odpowiednią podaż składników odżywczych odpowiedzialnych za budowę oraz regenerację struktur stawowych, ale również wziąć pod uwagę ryzyko rozwoju wielu powikłań, które często towarzyszą chorobom o podłożu autoimmunologicznym.

Dietoterapię trzeba zaplanować tak, aby korzystnie wpływała na ogólny stan zdrowia i zapobiegała rozwojowi chorób ze strony układu sercowo-naczyniowego (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca – utrudniają krążenie w naczyniach, a przez to dostarczanie substancji odżywczych, które są niezbędne do odbudowy i regeneracji struktur stawowych); niewydolności nerek, zmianom skórnym.

Tłuste ryby (łosoś, halibut, makrela)

Zapewniają odpowiednią podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-3, poprzez odpowiednią zawartość EPA i DHA działają przeciwzapalnie, obniżając poziom PGE2, leukotrienu LTB4 oraz czynnika TNF – które są antagonistami procesu zapalnego. Zmniejszają ryzyko aterogenezy, w wyniku której dochodzi do pogrubienia ściany naczyń i powstawania blaszki miażdżycowej, działają również kardioprotekcyjnie. Kwasy omega-3 zawarte w tłustych rybach neutralizują w przemianach metabolicznych prozapalny kwas arachidonowy, dlatego zaleca się spożywać ryby przynajmniej 2-3 razy w tygodniu, ok. 150-200g; są źródłem jodu, wapnia i witaminy D, która zwiększa przyswajalność wapnia; zawierają dobrze przyswajalne, pełnowartościowe białko.

Orzechy włoskie

Oprócz kwasów n-3 zawierają także witaminę E, która ma właściwości przeciwapalne.

Oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej lniany)

Dzięki zawartości nie tylko omega-3, ale także kwasu oleinowego mogą mieć korzystny wpływ na funkcjonowanie i ruchomość stawów.

Antyoksydanty (karotenoidy, witamina E, witamina C, selen, cynk)

Mają zdolność do hamowania procesów powstawania reaktywnych form tlenu, które tworzą się w zmienionych chorobowo stawach.

Karotenoidy

Zawierają zeaksantyny oraz kryptoksantyny, które usuwają wolne rodniki nasilające powstawanie stanów zapalnych w obrębie tkanki łącznej, wpływają na opóźnianie starzenia się stawów, a także zapobiegają zwyrodnieniom. Doskonałym źródłem karotenoidów są warzywa i owoce. Należy jednak pamiętać, że ich wchłanianie zachodzi przy udziale tłuszczu, dlatego aby zwiększyć ich absorpcję warto do posiłku dodać np. olej roślinny lub siemię lniane, które zawiera także działającą przeciwzapalnie witaminę E.

Kwas askorbinowy

Występuje głównie w warzywach (marchew, brokuły, sałata, kapusta, , buraki, seler, warzywa strączkowe, kiełki) i owocach (czarna porzeczka, cytrusy, borówki, żurawina), najlepiej je spożywać w postaci surowej lub gotowanej al dente. Odpowiednia podaż witaminy C jest niezbędna w przypadku chorób tkanki łącznej, ponieważ bierze udział w procesie syntezy kolagenu.

Flawonoidy

Mają pozytywny wpływ na ściany naczyń włosowatych, wpływając na ich uszczelnienie poprzez hamowanie aktywności enzymów proteolitycznych, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia ich elastyczności oraz wzmocnienia tkanki łącznej w śródbłonku naczyń. Działają również przeciwzapalnie poprzez hamowanie przemian kwasu arachidonowego zapobiegając przy tym powstawaniu prozapalnych prostaglandyn.

Flawonoidy możemy znaleźć w wielu roślinach: jasnota biała, skrzyp polny, miłorząb japoński, nawłoć pospolita, a także w owocach cytrusowych, warzywach (brokuły, papryka, pomidory), roślinach strączkowych, herbacie, czerwonym winie i yerba mate.

Najbardziej znanym flawonoidem jest kwercetyna i jej glikozydy. Kwercetyna (cebula) i allicyna (czosnek) – mają właściwości przeciwzapalne, bakteriobójcze, działają żółciopędnie i przeciwmiażdżycowo, wpływają na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, ograniczają wytwarzanie powstających podczas stanu zapalnego tkanki łącznej prostaglandyn i leukotrienów.

Zioła

Bazylia, imbir, kurkuma, anyż, cząber, szałwia, mięta – wpływają pobudzająco na pracę przewodu pokarmowego, wspomagają trawienie i przemianę materii. W niewielkim stopniu mogą również działać przeciwobrzękowo.

Żelatyna

Badania pokazują, ze skuteczne w przypadku regeneracji stawów mogą być produkty zawierające żelatynę (galaretki owocowe, mięsne, rybne).

Nabiał

Mleko i produkty mleczne, chude sery i twarogi zawierają białko, które jest składnikiem budulcowym kości i stawów.

Produkty pełnoziarniste (razowe)

Zawierają więcej błonnika niż produkty pszenne, co wpływa korzystnie na wskaźnik stanu zapalnego (CRP). Warto włączyć do diety grube kasze, płatki zbożowe, pełnoziarniste makarony, pieczywo razowe, brązowy ryż i otręby.

Eliminowanie stanu zapalnego

Choroby tkanki łącznej mają podłoże autoimmunologiczne, dlatego ważne jest powiązanie diety z wytwarzaniem czynników prozapalnych i wyeliminowanie lub ograniczenie żywności zawierającej związki prowokujące do zwiększonego wytwarzania cytokin prozapalnych. Istnieją zatem również produkty, które należy ograniczyć u osób cierpiących na choroby tkanki łącznej:

• Jednym ze związków, które przyczyniają się do rozwoju stanu zapalnego jest kwas arachidonowy, jest to wielonienasycony kwas tłuszczowy należący do rodziny kwasów n-6. Spożywany w nadmiarze może działać prozapalnie oraz hamować przeciwzapalne działanie kwasów n-3. Produktami o niskiej zawartości kwasu arachidonowego są: mleko i produkty mleczne, chude sery i twarogi, tłuste ryby, produkty roślinne, oleje i tłuszcze roślinne.
• Tłuszcze zwierzęce – zbyt duża podaż powoduje zwiększenie ryzyka rozwoju chorób układu sercowo – naczyniowego (miażdżyca, nadciśnienie tętnicze). Nasycone kwasy tłuszczowe wpływają także na zmniejszenie wydzielania kwasu żołądkowego, co utrudnia wchłanianie niezbędnego do odbudowy stawów białka.
• Cukry proste – wpływają na wzrost masy ciała i rozwój otyłości, która może nasilać objawy w przypadku chorób tkanki łącznej.
• Sól – nadmiar soli może przyczyniać się do rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego oraz powodować nadmierne wypłukiwanie z organizmu wapnia.
• Kofeina – wpływa negatywnie na przyswajalność wapnia, zmniejsza jego wchłanianie.
• Mocna kawa i herbata – mogą zmniejszać przyswajalność białka oraz nasilać utratę wapnia z organizmu.
• Produkty wysokoprzetworzone – ciasta, chipsy, gotowe dania, fast-foody, które mogą wpływać na powstawanie wolnych rodników działających destrukcyjnie na stawy.

🔎 Naukowcy udowodnili, że spożywanie żywności wysoko przetworzonej, niezależnie od ilości kalorii czy poziomu aktywności fizycznej, wiąże się ze zwiększoną ilością tłuszczu wewnątrz mięśni ud. Wyniki te mogą wskazywać na większe ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych. Badanie podkreśla znaczenie jakości diety dla zdrowia mięśni i sugeruje, że unikanie produktów wysoko przetworzonych może wspierać zdrowie układu mięśniowo-szkieletowego i przeciwdziałać rozwojowi otyłości oraz związanych z nią chorób [11].

Choroby tkanki łącznej nadal stanowią wyzwanie dla współczesnej medycyny. Jednak ciągłe badania i odkrycia zwiększają szansę na opracowanie innowacyjnej terapii, która pomoże w leczeniu chorób o podłożu autoimmunologicznym oraz będzie zpaobiegała rozwojowi powikłań.

Bibliografia:

1. Zdrojewicz Z., Adamek, M., Machelski A., Wócik E., The influence of fatty acids (omega) contained in fish on the man organism, Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii, Wydział Lekarski, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław, Med Rodz 2015; 3(18): 137-143
2. Sicińska P., Pytel E., Kurowska J., Koter-Michalak M., Suplementacja kwasami omega w różnych chorobach, Postepy Hig Med Dosw (online), 2015; 69: 838-852
3. Krajewska-Włodarczyk M., The gastrointestinal tract microbiom in connective tissue diseases, Przegląd Lekarski 2017 / 74 / 2
4. Sébastien Lucas, Yasunori Omata, Jörg Hofmann, Martin Böttcher, Aida Iljazovic, Kerstin Sarter, Olivia Albrecht, Oscar Schulz, Brenda Krishnacoumar, Gerhard Krönke, Martin Herrmann, Dimitrios Mougiakakos, Till Strowig, Georg Schett, Mario M. Zaiss. Short-chain fatty acids regulate systemic bone mass and protect from pathological bone loss. Nature Communications, 2018; 9 (1)
5. Grzymisławski M., Gawęcki J., Żywienie człowieka zdrowego i chorego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015
6. Petersson S., Philippou E., Rodomar C., Nikiphorou E., The Mediterranean diet, fish oil supplements and Rheumatoid arthritis outcomes: evidence from clinical trials, Autoimmunity Reviews Volume 17, Issue 11, November 2018, Pages 1105-1114
7. Skotnicka M., Role of herbs in nutrition of elderly people – a pilot study, Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 635-638
8. Bout-Tabaku S., General Nutrition and Fitness for the Child with Rheumatic
   Disease, Pediatric Clinics of North America Volume 65, Issue 4, August
   2018, Pages 855-866
9. Mehra P., Henry, CH., Giglou KR., Temporomandibular Joint Reconstruction in Patients With Autoimmune/Connective Tissue Disease, J Oral Maxillofac Surg. 2018
   Aug;76(8):1660-1664
10. I. Zimmerman-GórskaI., Postępy Reumatologii Klinicznej, s. 43-50; Warszawa 2014; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; ISBN 978-83-200-4805-6
11. https://press.rsna.org/timssnet/media/pressreleases/14_pr_target.cfm?ID=2536

• Data pierwotnej publikacji: 12.08.2019
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 8.12.2024