Spożywanie alkoholu niesie ze sobą szereg negatywnych skutków dla zdrowia. Działa szkodliwie na wiele tkanek i narządów osób dorosłych. Jednak warto pamiętać, że najbardziej toksyczne działanie alkohol wykazuje w przypadku rozwoju komórek i tkanek płodów. Stąd tak ważne jest, aby edukować kobiety w wieku rozrodczym i ciężarne o tym, że nie należy spożywać alkoholu w ciąży. Warto wiedzieć też, dlaczego nie wolno tego robić.
Czy kobiety w ciąży piją alkohol?
Dla większości osób wydaje się oczywiste, że kobiety ciężarne nie mogą i nie spożywają alkoholu. Organizacje zdrowotne takie jak WHO, IMiD oficjalnie zaznaczają, jak niebezpieczne jest spożywanie alkoholu w ciąży. Przestrzegają przed jego konsumpcją w tym okresie [3, 12]. Jednak wyniki badań wskazują, że około 10% kobiet na świecie nadal wypija wysokoprocentowe napoje w ciąży. Największy odsetek pijących ciężarnych stanowiły Europejki, głównie mieszkanki Białorusi, Irlandii, Danii, Rosji i Anglii. Niepokojące jest to, że część kobiet w ciąży upijała się. Tak było w przypadku 10,7% kobiet zamieszkujących Europę i aż 31% Afrykanek [7].
A jak wygląda sytuacja w Polsce?
Według wzorów konsumpcji z 2020 roku 7,1% kobiet, które były w ciąży przyznały się do konsumpcji alkoholu w tym czasie. Niespełna połowa uczestniczek badania wskazała, że było to więcej niż jeden raz w okresie ciąży [8].
Dlaczego kobiety w ciąży piją alkohol?
Wśród powodów, dla których kobiety w ciąży piły alkohol były błędne przekonania na jego temat. Zauważalny jest także brak wiedzy (np. przekonania o jego korzystnych właściwościach, małej szkodliwości). Ważną rolę grał wpływ społeczeństwa, kultury i tradycji, okoliczności ciąży (np. niechciane ciąże, uzależnienia, spożywanie alkoholu jako reakcja na stres) [6].
Warto wiedzieć, że istnieją państwa, które do konsumpcji alkoholu w ciąży podchodzą dość liberalnie. Jest tak w Wielkiej Brytanii. Organizacje i lekarze zalecają ograniczenie spożywania alkoholu, aczkolwiek dopuszczalne są jego małe dawki w ciąży, zwłaszcza po pierwszym trymestrze. A więc kobiety stosują się do wskazań swojego lekarza, specjalisty w tym zakresie [1].
Skutki picia alkoholu w ciąży
Alkohol ma działanie teratogenne, uszkadza płód. Przechodząc przez łożysko, rozprowadzany jest w płynie owodniowym. Przez to wpływ substancji na płód jest przedłużony. Dziecko połyka płyn owodniowy z alkoholem. Następnie wydala ksenobiotyki przez nerki z powrotem do owodni, które nadal połyka.
Spośród struktur, które alkohol może uszkodzić, najbardziej narażony jest układ nerwowy. Eksperci wskazują na takie szlaki jak zwiększony stres oksydacyjny, upośledzenie neurogenezy, zwiększone niszczenie różnych komórek mózgu. Alkohol może też uszkodzić układ hormonalny, zaburzyć równowagę aminokwasów i syntezę prostaglandyn oraz wpłynąć na ekspresję genów. Szkody mogą mieć różny poziom od upośledzenia pojedynczych funkcji do rozległych uszczerbków w zdrowiu dziecka.
Badania wskazują, że najczęstszymi skutkami spożywania alkoholu w ciąży są przedwczesne urodzenia płodu, poronienia, wewnątrzmaciczne opóźnienia wzrostu oraz niska masa urodzeniowa. Dzieci kobiet pijących alkohol w ciąży są diagnozowane pod kątem zespołu FASD [7].
Co to jest FASD?
FASD, czyli zespół płodowych zaburzeń alkoholowych to ogólny termin, który określa zakres skutków mogących wystąpić u dziecka urodzonego przez matkę pijącą alkohol w ciąży.
W takim spektrum wyróżnia się poszczególne zaburzenia: FAS (alkoholowy zespół płodowy), pFAS (częściowy alkoholowy zespół), ARND, czyli neurobehawioralne uszkodzenia, które są zależne od alkoholu oraz ARBD — wrodzone- wrodzone wady związane z alkoholem. W klasyfikacji i diagnozie FASD istnieje podział na 3 rodzaje skutków:
- dysmorficzne rysy twarzy,
- deficyty w funkcjonowaniu dziecko emocjonalnym, adaptacyjnym, behawioralnym,
- uszkodzenie funkcji poznawczych (wady wrodzone, wady OUN, ograniczenia wzrostu) [7].
Alkohol a stan odżywienia matki
Oprócz destrukcyjnego działania alkoholu na płód może on też wpływać na stan odżywienia matki. Badania wskazują, że matki pijące alkohol miały gorsze wzorce żywieniowe. Alkohol zaburza wchłanianie wielu składników odżywczych diety (m.in. witaminy B1, B2, B6, A, C, kwasu foliowego).
W badaniach wykazano, że kobiety pijące alkohol w ciąży miały niższy poziom miedzi i cynku w organizmie w porównaniu do niepijących matek. Ponadto naukowcy wskazują, że kobiety w ciąży spożywają mniej witamin i składników mineralnych, niż jest to zalecane. Alkohol może pogłębiać te niedobory [9].
Dawka alkoholu w ciąży
Wskazano pozytywną korelację między ilością wypijanego alkoholu w ciąży a ryzykiem poronienia. Im większa dawka alkoholu, tym wyższe ryzyko urodzenia martwego płodu [10]. Jednak w tej kwestii nasuwa się bardzo ważne pytanie. Czy jeśli nieświadoma ciąży wypiłam drinka lub lampkę wina, jest to również groźne dla mojego dziecka?
Zalecenia wskazują jednoznacznie, że nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu wypijana w ciąży. Nie ma też bezpiecznego okresu podczas jej trwania, w którym można pozwolić sobie na alkohol [4].
Co więcej, łożysko nie zawiera enzymów rozkładających alkohol w pierwszych miesiącach ciąży. Dlatego właśnie spożywanie alkoholu w tym początkowym stadium może być najbardziej niebezpieczne [5].
Inne badania z kolei dostarczają informacji, że u kobiet pijących tylko w 1. trymestrze szansa na urodzenie dziecka z alkoholowym zespołem płodowym była 5 razy niższa niż w przypadku kobiet konsumujących alkohol całą ciążę. Potwierdza to korelację dawka-skutek. A więc jeśli kobieta wypiła alkohol nieświadomie na początku ciąży, dziecko może mieć zwiększone ryzyko negatywnych skutków. Nie musi to wskazywać jednoznacznie, że takie defekty wystąpią [1].
Piwa i wina bezalkoholowe w ciąży
Kobiety w ciąży często sięgają po zamienniki ulubionych napojów, np. piwa lub wina bezalkoholowe. W badaniu prowadzonym w Kanadzie sprawdzano rzeczywiste stężenie etanolu w takich napojach. Okazało się, że 29% produktów zawierało wyższe, niż deklarowane przez producenta stężenie alkoholu. Autorzy wskazują, że kobiety w ciąży nie powinny narażać siebie i płodu. Lepiej, by unikały tego typu produktów [2].
Alkohol w kefirze
Istnieją poglądy, że kefiru nie należy spożywać w ciąży, ze względu na zawartość w nim alkoholu. Badania wskazują, że jego ilość w kefirze dostępnym w każdym z supermarketów jest znikoma (0,021-0,029% etanolu). Jedynie kefiry wytwarzane tradycyjnie mogą zawierać jego większe ilości (0,5-1,5% etanolu). Kefiry są dobrym źródłem białka i probiotyków, dlatego te zakupione w sklepach można spożywać w ciąży [11].
Podsumowanie
Mimo dostępu do źródeł wiedzy wiele kobiet na świecie wciąż spożywa alkohol w ciąży z różnych powodów. Bywa, że lekarze dopuszczają minimalne dawki alkoholu dla ciężarnych. Jest tak n.p. w Wielkiej Brytanii.
Alkohol niekorzystnie wpływa na płód, zwłaszcza na układ nerwowy. Organizacje takie jak WHO i IMiD oficjalnie wskazują niebezpieczne skutki picia w ciąży. Zalecają zaprzestanie konsumpcji alkoholu w ciąży. Skutkiem picia alkoholu przez kobiety ciężarne jest wzrost ryzyka m.in. poronienia, FASD, wewnątrzmacicznego obumarcia płodu, wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu, niskiej masy urodzeniowej dziecka.
Nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu w ciąży ani bezpieczny okres, w którym można go spożywać.
Należy uważać na napoje bezalkoholowe takie jak wina i piwa. Mogą one zawierać więcej alkoholu, niż deklaruje producent. Warto zrezygnować również z tego typu produktów podczas trwania ciąży.
Bibliografia:
- Dębski R., Paszkowski T., Wielgoś M., Skrzypulec-Plinta V., Tomaszewski J. 2014. Stanowisko Grupy Ekspertów na temat wpływu alkoholu na ciążę: stan wiedzy na 2014 rok, Ginekologia i Położnictwo – Medical Project 2(32), 66-77.
- Goh Y., Verjee Z., Koren G. (2010). Alcohol content in declared non-to low alcoholic beverages: implications to pregnancy. The Canadian Journal of Clinical Pharmacology, 17(1).
- Klinika Położnictwa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka. 2021. Poradnik żywienia dla kobiet w ciąży.
- Maruszczak M., Pinkosz K., Kruś P. (red.)(2017). Stop przemocy! Pielęgniarki i położne w obronie krzywdzonych dzieci. Warszawa. Media TV Plus Sp. z o.o.,44-45.
- Napiórkowska-Orkisz M. E., Kostecka K. 2019. Młodociane macierzyństwo a ryzyko płodowego zespołu alkoholowego. Pielęgniarstwo Polskie, 1 (71),86-91.
- Popova S., Dozet D., Laboni S.A., Brower K., Temple V. (2022). Why do women consume alcohol during pregnancy or while breastfeeding? Drug and Alcohol Reviev, 41(4), 759–777.
- Popova S., Dozet D., Shield K., Rehm J., Burd L. (2021). Alcohol’s Impact on the Fetus. Nutrients, 13(10), 3452.
- Rowicka M, Postek S, Zin-Sędek M. (2021). Wzory konsumpcji alkoholu w Polsce. Raport z badań kwestionariuszowych 2020r., Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 73-75.
- Sebastiani G., Borrás-Novell C., Casanova M. A., Tutusaus M. P., Martínez S. F., Roig M. D. G., García-Algar O. (2018). The Effects of Alcohol and Drugs of Abuse on Maternal Nutritional Profile during Pregnancy, Nutrients, 10(8), 1008.
- Sundermann A. C., Zhao S., Young Ch. L., Lam L., Jones S. H. (2019). Alcohol Use in Pregnancy and Miscarriage: A Systematic Review and Meta-Analysis. Alcohol: Clinical and Experimental Research, 10.1111/14124.
- Turek K., Wszołek M., Domagała J. (2019) Kefir pod lupą. Przemysł spożywczy, 73, 48-53.
- World Health Organization . Guidelines for the Identification and Management of Substance Use and Substance Use Disorders in Pregnancy. World Health Organization, Geneva, Switzerland.
Najczęstsze pytania ciężarnych:
W każdym okresie ciąży nie należy pić alkoholu. Jeśli natomiast nieświadoma bycia w ciąży, napiłaś się drinka, po prostu zrezygnuj z alkoholu w dalszym okresie jej trwania. Zadbaj o odpowiedni styl życia i odżywiania.
W Polsce picie alkoholu w ciąży nie jest karalne.
Picie alkoholu w ciąży skutkuje m.in. wzrostem ryzyka rozpoznania u dziecka FASD, poronienia, wewnątrzmacicznego obumarcia płodu i niskiej masy urodzeniowej dziecka. Spożywanie alkoholu pogarsza stan odżywienia matki.
Alkohol jest szkodliwy w każdym momencie ciąży. Nie ma bezpiecznego okresu jego stosowania. Bardzo ważne, aby nie pić alkoholu, jeśli istnieje możliwość bycia w ciąży. To właśnie w pierwszych miesiącach łożysko nie zawiera enzymów rozkładających alkohol.
Alkohol dostaje się natychmiastowo do płodu przez łożysko i może uszkodzić płód. Picie alkoholu w ciąży podnosi ryzyko m.in. poronienia, FASD, wewnątrzmacicznego obumarcia płodu, niskiej masy urodzeniowej dziecka, wewnątrzmacicznego opóźnienia wzrostu.
Podczas ciąży nie jest zalecana żadna dawka alkoholu. Nie ma takiej dawki, którą można uznać za bezpieczną.
Nie można pić alkoholu w ciąży, ponieważ przechodzi on do płodu przez łożysko. Wiąże się to ze zwiększonym ryzykiem wielu negatywnych skutków, np. FASD, poronienia, wewnątrzmaciczne obumarcie płodu, niska masa urodzeniowa.
