Fluor jest jednym z pierwiastków, który nie występuje w naturze w stanie wolnym. Oznacza to, że można go spotkać jedynie pod postacią związków. Między innymi znajduje się w ropie naftowej i niektórych glebach. Pomimo to, jest dla nas niezbędnym mikroelementem. Przyczynia się do prawidłowego rozwoju, przede wszystkim kośćca, w okresie dzieciństwa i dorastania. Dla dorosłego człowieka jest niezbędny, aby zachować zdrowe zęby i kości. [2], [13]
Istnieją natomiast pewne zagrożenia związane z nadmiernym spożyciem fluoru. Dawka niezbędna jest zbliżona do dawki toksycznej. Zaleca się, aby nie przekraczała 3,5 mg/dobę. Wyższe dawki mogą mieć już negatywny wpływ na zdrowie. Poważnie zaszkodzić mogą już dawki wynoszące od 6 mg, u osób szczególnie wrażliwych. Warto jest więc wiedzieć, w jakich produktach spożywczych i codziennego użytku możemy go znaleźć. [2]
Pasta do zębów – główne źródło fluoru
Fluor jest najpopularniejszym składnikiem past do zębów. Ma on za zadanie zapobiegać powstawaniu próchnicy. Pełni także rolę w leczeniu nadwrażliwości zębów. [6]
Działa on na zasadzie kilku różnych mechanizmów. Powoduje hamowanie enzymu o nazwie enolaza. Enzym ten przyczynia się do bakteryjnej przemiany cukrów w naszej jamie ustnej. Fluor powoduje także remineralizację szkliwa. Dzięki temu możliwa jest naprawa ubytków w strukturze szkliwa. [6]
Fluor jest więc niezwykle ważnym mikroelementem dla naszych zębów. Istotne jest, aby był on w odpowiednim stężeniu. W pastach do zębów dla dorosłych jest to 15 mg na 100 g produktu. W pastach dla dzieci natomiast 5 mg na 100 g. [6]
Czym jest fluoroza?
Fluoroza jest zaburzeniem w rozwoju szkliwa. Jest to choroba przewlekła. Kiedy jej przebieg jest łagodny, zwykle jest to problem natury kosmetycznej. Zaawansowana fluoroza niesie ze sobą jednak gorsze konsekwencje. Objawia się plamami na zębach, których kolor świadczy o zaawansowaniu choroby. Na początku choroby są kredowobiałe. W dalszych etapach choroby kolor plam jest brunatny. Nieleczona może prowadzić do próchnicy. [9]
Wyróżnia się trzy stopnie fluorozy:
- Stopień I – Lekki, objawia się białymi plamami na szkliwie.
- Stopień II – Średni, plamy przybierają rdzawy kolor.
- Stopień III – Plamy na zębach są brunatne. Na tym etapie zęby są narażone na uszkodzenia.
Najbardziej narażone na fluorozę są dzieci. Nie zawsze są one w stanie dokładnie wypłukać jamę ustną po myciu zębów. Skutkuje to, wchłonięciem do organizmu większych niż zalecane ilości fluoru. U dzieci wyższe jest także ryzyko połknięcia pasty. [9]
Łagodne przypadki fluorozy nie zawsze wymagają leczenia. Przy cięższych przypadkach stosuje się wybielanie zębów, a nawet licówki czy też korony protetyczne. Jeśli zaobserwujemy u siebie niepokojące zmiany na zębach, należy niezwłocznie udać się do dentysty. [9]
Czy fluoryzacja zębów u dzieci ma sens?
Popularnym zabiegiem wykonywanym w szkołach podstawowych jest tzw. „fluoryzacja”. Polega ona na szczotkowaniu przez dzieci zębów specjalnym środkiem o wysokim stężeniu fluoru. Odbywa się kilka razy w roku szkolnym. Obecnie, ze względu na kontrowersje związane z tym pierwiastkiem, odbywa się tylko za pisemną zgodą rodzica.
Fluoryzacja ma za zadanie zapobiegać powstawaniu próchnicy u uczniów. Zdania na temat tego, czy jest ona konieczna, są podzielone. Dzieci często nie przywiązują uwagi do dokładnego szczotkowania zębów. [11] Spożycie słodyczy i słodkich napojów również jest wysokie w tej grupie wiekowej. Dzięki fluoryzacji ich szkliwo jest zabezpieczone przed szkodliwymi czynnikami. [10]
Zabiegi fluoryzacji budują również zdrowe nawyki higieniczne. Dzieci uczą się jak prawidłowo szczotkować zęby. Zyskują też większą świadomość na temat profilaktyki przeciw próchnicy. Stężenie fluoru w pastach stosowanych do fluoryzacji jest także dopasowane do wieku dzieci. Nie niesie więc ze sobą zagrożenia zatruciem. [10]
🔍 W wielu krajach woda jest fortyfikowana fluorem. Jednak fluor w wodzie pitnej w ilości dwukrotnie przekraczającej zalecany limit jest powiązany z niższym IQ u dzieci [15]. Raport rządu USA wykazał, że wyższe poziomy fluoru mogą stanowić ryzyko neurologiczne, co podkreśla potrzebę dalszych badań i ewentualnych zmian w polityce dotyczącej fluoryzacji wody.
Źródła fluoru diecie – w żywności i w wodzie
Nie tylko pasta do zębów jest źródłem fluoru. Możemy dostarczać ten mikroelement również poprzez dietę. W niektórych produktach występuje naturalnie. Znajdziemy go głównie w rybach morskich, od 1 do 6 mg/kg i wołowinie – 2 mg/kg. W mniejszych ilościach znajduje się także w ciemnym pieczywie i nabiale. [14]
Fluor znajduje się także w wodzie. W latach 50. ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych zaczęto fluoryzację wody pitnej. [3] Zabieg ten stosowano także w krajach Europy. Nie przyniosło to jednak oczekiwanych skutków, czyli poprawy stanu uzębienia społeczeństwa. Rezultaty były wręcz odwrotne. Zamiast polepszenia zdrowia, wiele osób zaczęło cierpieć na nadmiar fluoru. [12] Obecnie większość krajów, w tym Polska, zrezygnowało z fluoryzacji wody. [2]
Fluor a herbata
Kolejnym naturalnym źródłem tego pierwiastka jest herbata. Zawartość tego pierwiastka w herbacie różni się w zależności od gatunku czy kraju pochodzenia. Może wynosić nawet do 15 mg na 100 g liści herbaty. Szklanka mocnej herbaty ma około 0,5 do 0,8 mg tego pierwiastka. Lepiej jest więc nie spożywać więcej niż 4 do 5 filiżanek herbaty w ciągu dnia. Fluor znajdujący się w naparze jest bardzo łatwo przyswajalny. Do jego absorpcji dochodzi już z poziomu jamy ustnej. Im dłużej herbata była parzona, tym większą zawartość fluoru ma dany napar. [8]
Jak wygląda zatrucie fluorem?
Przebieg zatrucia jest uzależniony od czasu trwania i nasilenia ekspozycji na ten pierwiastek. Przypadki śmiertelne u ludzi odnotowano po spożyciu 40-80mg/kg masy ciała. [5]
Przy lżejszym zatruciu mogą pojawić się objawy takie jak bóle brzucha, nudności. Do objawów należą także wymioty, biegunka, a w poważniejszych przypadkach zaburzenia oddychania i nieprawidłowa praca serca. Nadmierna ekspozycja na fluor może skutkować także problemami z nerkami. Uszkadza nabłonek kanalików nerkowych i może prowadzić do niewydolności nerek. [2]
Dawki wynoszące od 38 mg/l wody pitnej mogą upośledzać płodność u mężczyzn. Dodatkowo nadmiar fluoru ma działanie neurotoksyczne i niekorzystnie wpływa na rozwój inteligencji u dzieci. [5]. U osób dorosłych skutkiem mogą być problemy z pamięcią. Zwiększa się też ryzyko zachorowania na Alzheimera. [4]
W przypadku zatrucia należy niezwłocznie wezwać pogotowie. Podaje się również produkty o wysokiej zawartości wapnia. [7]
Fluor a mikrobiota
🔎 Fluor w dawkach ≤ 2 mg/L może wspierać korzystne bakterie jelitowe, ale wyższe stężenia zaburzały równowagę mikrobioty. W badaniach na ludziach i zwierzętach wysokie dawki wiązały się z niekorzystnymi zmianami, zwłaszcza spadkiem Firmicutes i wzrostem Proteobacteria. Efekty zależały od dawki i czasu ekspozycji [16].
Jak uniknąć nadmiaru fluoru?
Nadmiar fluoru jest dość rzadką przypadłością. Łatwo jest uniknąć fluorozy i innych związanych z nadmiarem tego pierwiastka dolegliwości. Ważne jest zadbanie o odpowiednią higienę. Dokładnie płucząc zęby po myciu, unikniemy ryzyka połknięcia zbyt dużych dawek. Należy przy tym dbać o odpowiednią dietę oraz aktywność fizyczną. [2]
Fakty i mity na temat fluoru
Fluor może być szkodliwy, gdy trafia do naszego organizmu w nadmiarze. W wypadku osób dorosłych jest to więcej niż 3,5 mg/dobę. Nadmiar tego pierwiastka ma także negatywny wpływ na rozwój mózgu i narządy wewnętrzne. Poważne zatrucie fluorem (od 40 mg/kg masy ciała) może mieć śmiertelne skutki. W odpowiednich dawkach jest jednak niezbędny do prawidłowego funkcjonowania.
Fluor występuje powszechnie w paście do zębów. Znajdziemy go także w herbacie, rybach, wołowinie i w niewielkich ilościach w nabiale.
Toksyczny wpływ fluoru mogą niwelować produkty bogate w wapń, magnez, oraz witaminę E. Jeśli już dojdzie do fluorozy, konieczne jest leczenie u stomatologa. W sytuacji zatrucia dużą ilością fluoru należy niezwłocznie zgłosić się na pogotowie.
Pierwiastek ten zapobiega powstawaniu próchnicy. Ma również działanie przeciwbakteryjne.
Zdarzają się przypadki hiperglikemii fluorkowej. Zaburza ona m.in pracę hormonów tarczycy. Może to prowadzić do niedoczynności lub nadczynności tarczycy.
Fluor może być szkodliwy dla mózgu, tylko wtedy, kiedy dostarczamy go w nadmiarze. Wtedy faktycznie może prowadzić do uszkodzeń mózgu. Zwiększa się także ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera.
Ilość fluoru w pastach do zębów jest bezpieczna. Nie należy obawiać się ich stosowania. Stosowanie past do zębów z fluorem może zapobiegać powstawaniu próchnicy. Dzieci jednak, ze względu na ryzyko połknięcia.
Ostre zatrucie fluorem może mieć poważne konsekwencje. Dochodzi wówczas do uszkodzenia mechanizmów związanych z wydzielaniem hormonów. Uszkodzeniu ulegają również narządy wewnętrzne. Jeśli w odpowiednim czasie nie zostanie podjęta interwencja, takie zatrucie może mieć skutek śmiertelny.
Za oczyszczanie organizmu m.in z fluoru odpowiadają nerki. Jest on wydalany przede wszystkim z moczem. Ważne w profilaktyce zatruć tym pierwiastkiem jest więc zadbanie o dobrą kondycję tego narządu. Należy unikać także niedoborów wapnia i magnezu.
Bibliografia:
- Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji Wydział Oceny Technologii Medycznych, Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci i młodzieży, Warszawa, kwiecień 2020
- Błaszczyk Iwona, Ratajczak-Kubiak Elżbieta, Birkner Ewa Korzystne i szkodliwe działanie fluoru, Zakład Biochemii Ogólnej Katedry Biochemii, Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze 2009
- Clifton M. Carey, Focus on Fluorides: Update on the Use of Fluoride for the Prevention of Dental Caries Journal of Evidence Based Dental Practice, June 2014, Pages 95-102
- Grzegorzek Martyna, Usuwanie fluorków z roztworów wodnych w zintegrowanych układach elektromembranowych, Wrocław, 2019 r.
- Guth Sabine, Hüser Stephanie, Roth Angelika, Toxicity of fluoride: critical evaluation of evidence for human developmental neurotoxicity in epidemiological studies, animal experiments and in vitro analyses, Archives of Toxicology (2020) 94:1375–1415
- Kasiak Marcin, Kasiak Mirosława, Pasty do zębów – skład i działanie, Zakład Implantoprotetyki i Zburzeń Czynnościowych Układu Stomatognatycznego Katedra Protetyki Stomatologicznej, Akademia Medyczna, Wrocław, 2009
- Kielar Katarzyna Wsparcie dziecka w rozwoju – profilaktyka stomatologiczna Wyższa Szkoła Pedagogiczno – Techniczna, 2013
- Kłódka Dariusz, Telesiński Arkadiusz, Bońkowski Maciej, Określenie zależności pomiędzy zawartością fluoru oraz wybranych witamin w naparach różnych rodzajów herbat, Bromatologia, chemia, toksykologia – XLI, 2008, 4, str. 957–963
- Luchowska Anna, Sroczyńska Monika, Żaczek Aleksandra Estetyczny problem w wyglądzie zębów stałych u dzieci i młodzieży – fluoroza zębowa, Journal of Education, Health and Sport. 2023;13(2):124-130.
- Nijakowski Kacper, Nawyki higieniczne związane z jamą ustną u dzieci szkoły podstawowej – badanie ankietowe, Koło Naukowe przy Klinice Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, 2015
- Pawka Beata, Dreher Piotr, Herda Jolanta, Szwiec Igor, Krasicka Monika, Próchnica zębów u dzieci problemem społecznym Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 5-7
- Peckham Stephen, Awofeso Niyi, Water Fluoridation: A Critical Review of the Physiological Effects of Ingested Fluoride as a Public Health Intervention, 2014
- Sharma Divya, Singh Aarti, Verma Kanika, Paliwal Sarvesh, Sharma Swapnil, Dwivedi Jaya, Fluoride: A review of pre-clinical and clinical studies, Environmental Toxicology and Pharmacology, Volume 56, December 2017, Pages 297-313
- Usydus Zygmunt, Szlinder-Richert Joanna, Jod i fluor w produktach rybnych, Bromatologia, Chemia, Toksykologia – XLII, 2009, 3, str. 822 – 826
- https://thehill.com/homenews/ap/ap-health/ap-u-s-government-report-says-fluoride-at-twice-the-recommended-limit-is-linked-to-lower-iq-in-kids/
- Yasin M, Zohoori FV, Kumah EA, Subramanian M, Dean P, Orr CH. Effect of Fluoride on Gut Microbiota: A Systematic Review. Nutr Rev. 2025 Mar 10:nuae202. doi: 10.1093/nutrit/nuae202. Epub ahead of print. PMID: 40063073.
- Data pierwotnej publikacji: 2.01.2024
- Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 14.04.2025
