Jak dieta wpływa na ryzyko próchnicy zębów i jak skutecznie je ograniczyć?

Stomatolog zaprasza do gabinetu. W czym leży problem? – pyta. Do umówienia wizyty skłonił Cię ostry ból zęba. Dokucza Ci już od pewnego czasu, ale ostatnio się nasilił. Twoja ostatnia konsultacja była jeszcze w ubiegłej epoce, więc niepokoisz się o stan jamy ustnej. Domyślasz się, że przyczyną bólu jest próchnica zębów. Jaka będzie ostateczna diagnoza? Jak wygląda leczenie próchnicy i czy… można jej zapobiec? W dużej mierze od Ciebie zależy, jak przebiegnie Twoja następna wizyta u dentysty.

Czym jest próchnica zębów i jakie są jej przyczyny?

Z czym kojarzy Ci się próchnica zębów? Prawdopodobnie z bólem i ciemną plamą. Takie objawy świadczą, że dolegliwość weszła w zaawansowany etap. Unikaj tego! Ostry ból może oznaczać, że czeka Cię leczenie kanałowe – a nawet usunięcie zęba. Etapy rozwoju próchnicy zostawię na później. Na samym początku sprawdź, jakie są jej przyczyny.

Próchnica zębów jest chorobą bakteryjną, a na jej rozwój składa się wiele czynników. Za samo uszkodzenie zęba odpowiadają bakterie, które produkują kwasy organiczne niszczące jego strukturę. To nie wszystko! Żeby bakterie mogły się rozwijać, potrzebują odpowiedniego środowiska. Ludzie poprzez swoje nawyki mogą stworzyć im sprzyjające warunki albo wręcz przeciwnie – utrudniać rozwój i przeciwdziałać próchnicy [1].

Zła dieta i nieprawidłowa higiena jamy ustnej sprzyjają demineralizacji szkliwa i powstawaniu ubytków próchnicowych.

Mimo to u jednej osoby choroba może rozwinąć się znacznie szybciej niż u drugiej. Z czego to wynika? Na rozwój próchnicy wpływają również indywidualne cechy każdego człowieka, takie jak [2,3,4]:

• skład i ilość śliny,
• czynniki genetyczne,
• mikrobiom jamy ustnej.

Podatność zębów na próchnicę różni się więc u poszczególnych osób. Niektóre rzeczy pozostają poza naszym zasięgiem, ale ciągle możemy zadbać o dietę i higienę. Jak zapobiegać próchnicy zębów?

Jak zapobiegać próchnicy? Profilaktyka dietetyczna i higiena jamy ustnej

Chcesz zapobiec rozwojowi próchnicy? W takim razie musisz pamiętać o higienie jamy ustnej i prawidłowej diecie. Zaniedbania w tym zakresie prowadzą do odkładania płytki nazębnej i rozwoju bakterii [5]. Jeżeli nie zmienisz swoich złych nawyków, już niedługo z powodu choroby próchnicowej może czekać Cię wizyta w gabinecie stomatologicznym.

Czy wiesz, jak wygląda prawidłowa higiena jamy ustnej? Mycie zębów raz dziennie nie wystarczy, aby przeciwdziałać próchnicy. Jeżeli chcesz cieszyć się zdrowymi zębami i świeżym oddechem, zacznij codziennie:

• regularnie szczotkować zęby (przynajmniej dwa razy dziennie),
• korzystać z nici dentystycznej (przynajmniej raz dziennie),
• płukać jamę ustną płynem do płukania,
• używać pasty z fluorem.

Pamiętaj też o wizytach kontrolnych w gabinecie stomatologicznym. Do dentysty nie chodzi się wyłącznie wtedy, kiedy z zębami zaczyna dziać się coś złego.

Czy cukry faktycznie powodują próchnicę?

Według niektórych badań [6,7] dieta istotnie wpływa na zdrowie jamy ustnej, w tym rozwój próchnicy. Najważniejszym czynnikiem dietetycznym wspierającym rozwijanie się tej dolegliwości jest zbyt duże spożycie cukrów prostych. Zalecenia WHO mówią, że energia pochodząca z przyjmowania cukrów prostych powinna stanowić maksymalnie 10% wartości energetycznej diety [6]. Takie postępowanie zmniejsza ryzyko rozwoju próchnicy i innych dolegliwości, takich jak: cukrzyca typu II, choroby sercowo-naczyniowe i otyłość [6].

Pomimo tego znajdziemy badania, które wskazują, że ograniczenie cukrów prostych poniżej 10% wartości energetycznej diety nie eliminuje próchnicy [8]. Mimo to z praktycznego punktu widzenia ograniczenie przynosi wiele korzyści dla zdrowia. Z tego względu zmniejszanie ich ilości w diecie pozostaje uzasadnione.

Próchnica zębów a dieta, co warto wiedzieć?

Spożycie cukrów jest najważniejszym czynnikiem dietetycznym, który wpływa na rozwój próchnicy. Jest najważniejszym, ale czy jedynym? Naukowcy w swoich pracach sprawdzili także wpływ sposobu przyjmowania pokarmów czy używania określonych produktów. Wyniki mogą zaskoczyć!

Czy karmienie dziecka butelką może wpływać na rozwój próchnicy? Według opublikowanego w 2015 roku przeglądu systematycznego karmienie piersią jest skuteczniejsze w zapobieganiu próchnicy we wczesnym dzieciństwie, w porównaniu do karmienia butelką [14]. Przegląd badań pokazuje, że już od samego początku mamy wpływ na zdrowie zębów – i nie ogranicza się on do higieny. Według zaleceń WHO karmienie piersią powinno być wyłączną metodą karmienia przez pierwsze 6 miesięcy życia.

Czy dieta wegetariańska może szkodzić zębom? Do takiego wniosku doszli autorzy przeglądu systematycznego z 2020 roku. Wynika z niego, że przestrzeganie diety wegetariańskiej może wiązać się z większym ryzykiem erozji szkliwa [15]. Naukowcy zwracają uwagę, że ich ustalenia powstały na podstawie ograniczonej liczby badań. Wskazują oni, że do uwiarygodnienia ich wniosków potrzebne są dalsze prace naukowe.

Dieta śródziemnomorska przez wielu uważana jest za najzdrowszą dietę na świecie. Jak się okazuje, może wpływać również na rozwój próchnicy – przynajmniej w populacji pediatrycznej. Według badań przestrzeganie diety śródziemnomorskiej ogranicza ryzyko rozwoju próchnicy u dzieci [16]. W dużej mierze wiąże się to ze zmniejszeniem spożycia produktów przetworzonych, jednak artykuły spożywcze wykorzystywane w diecie śródziemnomorskiej mogą mieć również działanie protekcyjne.

Związek między żywieniem a zdrowiem jamy ustnej jest szerszy, niż mogłoby się wydawać. Pozostaje nam czekać na kolejne badania, które pomogą nam lepiej go zrozumieć. Pomimo tego już dzisiaj możemy stwierdzić, że dieta ma znaczenie!

Jak wygląda rozwój próchnicy i kiedy pojawiają się pierwsze objawy?

Czarna plama i ból pojawiają się dopiero w późniejszych etapach. Jak w takim razie wyglądają pierwsze objawy próchnicy? Czy można je w ogóle zauważyć? Sprawdźmy, jak przebiega rozwój próchnicy i czym charakteryzują się poszczególne etapy.

• Etap 1 – Na zębach pojawia się płytka nazębna, czyli warstwa bakterii i węglowodanów. W sprzyjających warunkach bakterie wytwarzają kwasy organiczne i powodują demineralizację szkliwa. Na tym etapie nie zaobserwujemy jeszcze dolegliwości bólowych. Początkowa próchnica widoczna jest jako biała plama i co najważniejsze – da się ją zatrzymać [9,10]. Plamy te można jednak przeoczyć, dlatego tak ważne są regularne wizyty kontrolne u stomatologa.
• Etap 2 – Demineralizacja szkliwa postępuje, co prowadzi do powstania ubytku. Początkowo ubytek dotyczy wyłącznie szkliwa, dlatego nie obserwuje się jeszcze dolegliwości bólowych [9,10].
• Etap 3 – Postępująca próchnica zaczyna docierać do zębiny, czyli tkanki zlokalizowanej pod szkliwem. Bakterie wnikają coraz głębiej, przez co cały czas powiększają ubytek. Zębina jest znacznie bardziej narażona na rozkład, przez co rozwój próchnicy przyspiesza. Na tym etapie widoczna jest brązowa plama oraz pojawiają się dolegliwości bólowe. Takiej zmiany nie można już cofnąć [9,10].
• Etap 4 – Po przejściu zębiny próchnica dociera do miazgi zęba. Wywołuje to silny ból, a ubytek jest dobrze widoczny. Widoczna może być również opuchlizna dziąsła [9,10]. Taka sytuacja wymaga pilnej wizyty u lekarza, ponieważ nieleczona próchnica może prowadzić nawet do ekstrakcji zęba.

Jak wygląda leczenie próchnicy zębów?

Znasz już przyczyny i objawy próchnicy zębów. Jak wygląda leczenie? Postępowanie zależy przede wszystkim od stopnia zaawansowania choroby. W początkowych etapach leczenie może ograniczać się do nieinwazyjnych metod, takich jak remineralizacja. Jeżeli próchnica znajduje się w bardziej zaawansowanym stadium, konieczne będzie zastosowanie metod inwazyjnych [9].

Leczenie próchnicy zęba polega na oczyszczeniu ubytku i umieszczeniu w nim wypełnienia. W języku potocznym częściej używamy słów “wiercenie” i “plomba”. Wypełnienia zrobione są z różnych materiałów, co wpływa na ich właściwości, takie jak wytrzymałość. Z tego względu wyróżniamy m.in. wypełnienia: amalgamatowe, kompozytowe i szkło-jonomerowe [11].

Nieleczona próchnica prowadzi do zapalenia miazgi zęba. Stan ten najczęściej wiąże się z silnymi dolegliwościami bólowymi i wymaga pilnej wizyty u lekarza. W przypadku zapalenia miazgi stomatolodzy często stosują leczenie endodontyczne, nazywane również kanałowym. Polega ono na oczyszczeniu i zdezynfekowaniu kanału korzeniowego, a następnie wypełnienia ubytku. Zabieg jest powszechnie stosowany na całym świecie w przypadku nieodwracalnego zapalenia miazgi zębowej [12].

W skrajnych przypadkach dentysta może zadecydować o konieczności ekstrakcji (usunięcia) zęba. Dowody naukowe sugerują, że próchnica i zapalenie przyzębia są najczęstszymi wskazaniami do ekstrakcji zębów [13].

Bibliografia:

1. Selwitz, R. H., Ismail, A. I., & Pitts, N. B. (2007). Dental caries. Lancet (London, England), 369(9555), 51–59.
2. Llena-Puy C. (2006). The rôle of saliva in maintaining oral health and as an aid to diagnosis. Medicina oral, patologia oral y cirugia bucal, 11(5), E449–E455.
3. Grigalauskienė, R., Slabšinskienė, E., & Vasiliauskienė, I. (2015). Biological approach of dental caries management. Stomatologija, 17(4), 107–112.
4. Opal, S., Garg, S., Jain, J., & Walia, I. (2015). Genetic factors affecting dental caries risk. Australian dental journal, 60(1), 2–11.
5. Rugg-Gunn A. (2013). Dental caries: strategies to control this preventable disease. Acta medica academica, 42(2), 117–130.
6. Paglia L. (2018). WHO: healthy diet to prevent chronic diseases and caries. European journal of paediatric dentistry, 19(1), 5.
7. Moynihan, P., & Petersen, P. E. (2004). Diet, nutrition and the prevention of dental diseases. Public health nutrition, 7(1A), 201–226.
8. Sheiham, A., & James, W. P. (2014). A new understanding of the relationship between sugars, dental caries and fluoride use: implications for limits on sugars consumption. Public health nutrition, 17(10), 2176–2184.
9. Rathee M, Sapra A. Dental Caries. [Updated 2023 Jun 21]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-.
10. Zero D. T. (1999). Dental caries process. Dental clinics of North America, 43(4), 635–664.
11.  Jańczuk, Z. (Ed.). (1999). Stomatologia zachowawcza: zarys kliniczny: podręcznik dla studentów stomatologii. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
12. León-López, M., Cabanillas-Balsera, D., Martín-González, J., Montero-Miralles, P., Saúco-Márquez, J. J., & Segura-Egea, J. J. (2022). Prevalence of root canal treatment worldwide: A systematic review and meta-analysis. International endodontic journal, 55(11), 1105–1127.
13. Broers, D. L. M., Dubois, L., de Lange, J., Su, N., & de Jongh, A. (2022). Reasons for Tooth Removal in Adults: A Systematic Review. International dental journal, 72(1), 52–57.
14. Avila, W. M., Pordeus, I. A., Paiva, S. M., & Martins, C. C. (2015). Breast and Bottle Feeding as Risk Factors for Dental Caries: A Systematic Review and Meta-Analysis. PloS one, 10(11), e0142922.
15. Smits, K. P. J., Listl, S., & Jevdjevic, M. (2020). Vegetarian diet and its possible influence on dental health: A systematic literature review. Community dentistry and oral epidemiology, 48(1), 7–13.
16. Marqués-Martínez, L., Pérez-Bermejo, M., Lairón-Peris, A. R., Guinot-Barona, C., Borrell-García, C., & García-Miralles, E. (2022). Association between the Severity of Dental Caries and the Degree of Adherence to the Mediterranean Diet in the Pediatric Population. Nutrients, 14(17), 3622.