Guarana – indiańskie „oko” do zadań specjalnych

Guarana to bardzo ciekawa roślina o wielu zastosowaniach. Wykorzystuje ją się w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Ma wiele pozytywnych aspektów zdrowotnych. Jest to roślina godna uwagi, a jej historii towarzyszy pewna legenda.

Wśród Indian Maués mówi się, że guarana to dar od dobrego boga. Wszystko zaczęło się od tego, że inny, zły bóg, zazdrosny o ukochane dziecko plemienia zabił je. Miało ono dar uzdrawiania. Gdy ludzie zebrani w wiosce zaczęli opłakiwać śmierć pojawił się dobry bóg i kazał zasadzić oczy zmarłego w wiosce. Z oczu wyrosła roślina mogąca leczyć choroby i zaspokajać głód. Legenda ta wyjaśnia niezwykły wygląd dojrzałych owoców guarany i jej szerokie zastosowanie [1]. W tym artykule dowiesz się kilku informacji na temat guarany m.in. jak wpływa na otyłość i zmęczenie w chorobach nowotworowych i co guarana ma wspólnego z cukrzycą.

Guarana – informacje podstawowe

Guarana, a właściwie Paullinia cupana już setki lat temu była uprawiana przez brazylijskich Indian ze względu na swoje szerokie działanie farmakologiczne. Guarana to drzewny krzew pnący przystosowany do gorącego i wilgotnego klimatu. Jest rośliną wiecznie zieloną o dużych liściach osiągających 40 cm długości i szerokości, które składają się z pięciu mniejszych eliptycznych listków. Kwiaty guarany, zebrane są w groniaste kwiatostany, są niewielkie i mają białą barwę. Kwiatostany mogą przekraczać 30 cm długości. Owoce rośliny są czerwonymi owalnymi torebkami zazwyczaj zawierającymi jedno nasienie. Po dojrzeniu pękają ukazując czarne nasiono otoczone białą okrywą, przez co przypominają oko [2].

Pochodzenie i uprawa

Paullinia cupana pochodzi z Amazonii. Udomowiona została w lasach między dolną rzeką Tapajós a dolną rzeką Maderą w Brazylii. Indianie Maués odkryli i nazwali owoc guarany, byli oni pierwszymi konsumentami napoju z tej rośliny.

Obecnie guarana uprawiana jest praktycznie wyłącznie w Brazylii. Paullinia cupana występuje głównie w południowo-wschodniej części stanu Amazonas. Największą jednak wydajność uprawy notuje się w Bahii. Ciągły wzrost zainteresowania guaraną ze względu na jej właściwości lecznicze i pobudzające spowodowało wzrost powierzchni plantacji [3].

Jednym z poważnych problemów w uprawie guarany jest rozmnażanie rośliny, ponieważ nasiona bardzo szybko tracą zdolność kiełkowania, dzieje się to nawet po trzech dniach. Guaranę można rozmnażać przez sadzonki jednak jest to trudny proces. Uprawa tej rośliny wymaga dużego nasłonecznienia, dobrze przepuszczalnych gleb o kwaśnym odczynie oraz wysokiej sumy rocznych opadów, przekraczającej 1400 mm i średniej rocznej temperatury wynoszącej 20-22ºC [4].

Zastosowanie w przemyśle spożywczym

Guarana ma szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym. Stosowana jest jako środek aromatyzujący i źródło kofeiny w napojach bezalkoholowych. Najczęściej używa się jej w postaci syropów, ekstraktów i destylatów. Obecnie na rynku można kupić guaranę w postaci sproszkowanej do własnego użytku. Ciągły wzrost zapotrzebowania na guaranę zachęca do uprawiania tej rośliny i rozwoju technik rolniczych w celu poprawy wydajności uprawy [3].

Skład chemiczny guarany

Poniżej, w tabeli znajduje się skład chemiczny nasion guarany [3]:

Wartość odżywcza guarany 

Przedstawiona poniżej tabela z wartością odżywczą guarany dotyczy proszku guarany, który można zakupić w aptece. Wartość odżywcza nasion może być różna w zależności od dokładnego miejsca ich pochodzenia, warunków klimatycznych czy rodzaju gleb. Wpływ na nią może mieć również sposób przetwarzania.

Wpływ guarany na zdrowie 

Polifenole z guarany 

Główny Urząd Statystyczny szacował w 2017 roku, że na cukrzycę choruje ponad 2,1 mln osób w wieku 15 lat i więcej. Choroba ta spowodowała w 2016 roku zgon 8 295 osób (GUS). Dodatkowym problem dla społeczeństwa jest hiperglikemia, która prowadzi do ryzyka śmierci z powodu chorób sercowo-naczyniowych i innych chorób przewlekłych. Zarządzanie poziomem glukozy we krwi jest strategią zapobiegania i kontroli cukrzycy.

Nasiona guarany mają wysoką zawartość polifenoli. Związki te mogą wpływać na metabolizm glukozy poprzez hamowanie trawienia węglowodanów i wchłanianie glukozy w jelicie. Mogą one wpływać również na aktywację receptorów insuliny i wychwytywanie glukozy w tkankach oraz ingerować w produkcję glukozy w wątrobie. Badanie przeprowadzone przez Silvę i wsp. wskazało na to, że przetworzona guarana hamowała enzymy związane z trawieniem węglowodanów, co sugeruje, że guaranę można uznać za składnik diety o potencjalnym działaniu przeciw hiperglikemicznym [5].

Wiele pozytywnych skutków zdrowotnych guarany wynika z jej dużego potencjału przeciwutleniającego, co przypisuje się garbnikom należącym do grupy polifenoli. Polifenole mają wpływ na ekspresję genów przez co mogą wpływać na nowotworzenie dlatego mogą być wykorzystywane do hamowania komórek rakowych [6].

Katechiny i procyjanidyny z guarany 

Katechiny i procyjanidyny są ważnymi bioaktywnymi składnikami żywności, są one powszechnie obecne w napojach i produktach spożywczych na przykład w herbacie, kakao czy guaranie. Są składnikami fenolowymi powiązanymi z działaniem przeciwnowotworowym i przeciwdrobnoustrojowym. Nasiona guarany zawierają wiele przeciwutleniaczy katechiny, epikatechiny i galusan, które są ważnymi polifenolami w diecie. Uważano, że katechiny są nisko biodostępne dla organizmu jednak są badania, które temu przeczą. Okazuje się, że katechiny w proszku z nasion guarany są wysoce biodostępne i stabilne podczas trawienia. Dlatego można bez przeszkód stosować guaranę w proszku jako składnik żywności funkcjonalne [7].

Guarana w leczeniu raka

Choroby nowotworowe to nic innego jak choroby cywilizacyjne, z którymi coraz częściej się spotykamy. Często dotyczą naszych bliskich czy nas samych. Osobom dotkniętym tym schodzeniem towarzyszy ciągłe subiektywne poczucie fizycznego lub emocjonalnego zmęczenia związanego z rakiem lub leczeniem, które nie jest proporcjonalne do wykonywanych przez chorych czynności. Zmęczenie jest objawem, który mocno wpływa na życie pacjentów, ale jest to objaw możliwy do leczenia. Obecnie poszukuje się alternatywy dla stosowanych leków na zmęczenie. Taką alternatywą może być guarana [8].

Guarana ma skład chemiczny, który charakteryzuje się zawartością metyloksantyn takimi jak: kofeina, teofilina, teobromina, terpeny, flawonoidy i amidy. Kofeina działa stymulująco na centralny układ nerwowy. Właściwości energetyczne guarany w dużej mierzę wynikają właśnie z zawartości kofeiny. Guarana ma działanie pobudzające, przeciwzapalne i stymulujące, jest ona wskazana podczas depresji. Została ona przetestowana i okazało się, że ma pozytywny wpływ na zdolności poznawcze i poprawę nastroju. Badania przeprowadzone na pacjentach wskazały na zmniejszenie u nich zmęczenia, przy czym podawanie guarany nie wpłynęło negatywnie na jakość snu i nie zaobserwowano żadnej poważnej toksyczności. Bada się także wpływ guarany na apetyt u chorych jak również jej działanie na uderzenia gorąca u kobiet, które przeżyły raka piersi [8].

Guarana w przewlekłej chorobie nerek 

Przewlekła choroba nerek na świecie uważana jest za problem zdrowia publicznego. Jest zespołem, który charakteryzuje się powolną, postępującą utratą funkcji nerek. Pacjenci cierpiący na tę chorobę poddawani są hemodializie skarżą się na zmęczenie, zaburzenie funkcji poznawczych, problemy ze snem. Wykazują również anoreksję i objawy wskazujące na depresję. Dodatkowo chorzy na przewlekłą chorobę nerek cierpią na zmniejszone przeżycie krwinek czerwonych i zwiększony stres oksydacyjny co może prowadzić do anemii. 

Przeprowadzone badania wskazują na to, że guarana jest bezpieczna i skuteczna w poprawie symptomatologii klinicznej oraz utrzymania odpowiednich wartości hemoglobiny i hematokrytu. Przebadani pacjenci zgłaszali również zmniejszenie zmęczenia i zwiększenia apetytu [9].

Guarana a otyłość 

Na otyłość wpływa wiele czynników są to na przykład: czynniki genetyczne, hormonalne, neurologiczne i psychologiczne. Ważną rolę odgrywają również nawyki żywieniowe, aktywność fizyczna i warunki społeczno – kulturowe. Za główne regulatory apetytu uważa się grelinę i glukagonopodobny peptyd-1, są to hormony peptydowe wytwarzane w przewodzie pokarmowym. Działanie tych hormonów wpływa na uwalnianie neuropeptydów. Zmiany w wydzielaniu tych związków mogą wpłynąć zachowania żywieniowe i wydatek energetyczny. Zawarta w guaranie kofeina, garbniki i saponiny wpływają na zmniejszenie przyjmowania pokarmu [10].

Ważną rolę w otyłości odgrywa adipogeneza. Jest to złożony proces na skutek, którego powstają adipocyty będące komórkami budującymi tkankę tłuszczową [11]. Adipogeneza jest ważna do kontrolowania składu tłuszczu, jednakże osoby otyłe często wykazują zmiany w tym procesie. Wyniki badań wskazują na działanie antyadipogenne guarany. Zapobiegają ona gromadzeniu się triacylogliceroli. Ponadto oprócz wspomagania odchudzania guarana działa ochronnie przeciwko otyłości, nadciśnieniu, ma ona również potencjalną rolę terapeutyczną w miażdżycy [12].

Gdzie można znaleźć guaranę i co warto wiedzieć o jej stosowaniu? 

Guarana staje się coraz popularniejszym składnikiem naszej diety, stąd pytanie, gdzie można ją spotkać? Guaranę można kupić w aptece lub w różnych sklepach internetowych w postaci proszku, tabletek, ekstraktu lub w postaci całych nasion. Jest ona również dodawana do herbat na przykład do Yerba Mate czy różnego typu herbatek ziołowych. Stosowana jest w produktach wspomagających odchudzanie. Guaranę można również spotkać w napojach energetycznych i bezalkoholowych. 

Guaranę należy przyjmować w dawce 50 – 75 mg raz dziennie. Najlepiej robić to przed południem [13].

Mimo swojego korzystnego wpływu na zdrowie, guarany nie powinny stosować kobiety w ciąży czy małe dzieci. Natomiast osoby z wysokim ciśnieniem czy chorobami serca powinny skonsultować się z lekarzem zanim zaczną spożywać guaranę. Producenci zalecają również, aby nie stosować guarany na 4 godziny przed snem z uwagi na jej działanie pobudzające [14].

Bibliografia

1. https://guaranainfo.eu/ 
2. https://www.nasionatropikalne.pl/p458,paullinia-sp-guarana.html 
3. Leila Larisa Medeiros, Emilene Dias Fiuza Ferreira, Mariana Nascimento de Paula, Traudi Klein, João Carlos Palazzo de Mello, Paullinia cupana: a multipurpose plant – a review, Revista Brasileira de Farmacognosia (2019) 29:1, str 77-110
4. http://guaranainfo.eu/paulinia-guarana-Paullinia-cupana.html 
5. C. P. Silva, G. R. Sampaio, R. A. M. S. Freitas, E. A. F. S. Torres, Polyphenols from guaraná after in vitro digestion: Evaluation of bioacessibility and inhibition of activity of carbohydrate-hydrolyzing enzymes, Food Chemistry (2018) 267, str. 405-409
6. Ádina L. Santana, Gabriela A. Macedo, Health and technological aspects of methylxanthines and polyphenols from guarana: A review, Journal od Functional Foods (2018) 47, str. 457-468
7. Thaíse Maria Nogueira Mendes, Yukihisa Murayama, Natsumi Yamaguchi, Geni Rodrigues Sampaio, Luciana Cristina Brigatto Fontes, Elizabeth Aparecida Ferraz da Silva Torres, Hirotoshi Tamura, Lina Yonekura, Guaraná (Paullinia cupana) catechins and procyanidins: Gastrointestinal/colonic bioaccessibility, Caco-2 cell permeability and the impact of macronutrients, Journal of Functional Foods (2019) 55, str. 352-361
8. Ronald Ross Watson, Victor R. Preedy, Bioactive Nutraceuticals and Dietary Supplements in Neurological and Brain Disease. Prevention and Therapy (2015) str. 57-63
9. Ieda Maria Pedroso Dorneles, Mateus Batista Fucks, Paula Caitano Fontela, Matias Nunes Frizzo, Eliane Roseli Winkelmann, Guarana (Paullinia cupana) presents a safe and effective anti-fatigue profile in patients with chronic kidney disease: A randomized, double-blind, three-arm, controlled clinical trial, Journal of Functional Foods (2018) 51, str. 1-7
10. Marina Monteiro Celestino, Aline Corado Gomes, Patrícia Borges Botelho, Alessandra Gambero, Leonardo Mendes Mesquita, Wagner Vilegas, Marcelo Lima Ribeiro, João Felipe Motaa, South American herbal extracts reduce food intake through modulation of gastrointestinal hormones in overweight and obese women, Journal of Functional Foods (2017) 35, str. 555-563
11. Eugenia Murawska-Ciałowicz; Tkanka tłuszczowa – charakterystyka morfologiczna i biochemiczna różnych depozytów; Postepy Hig Med Dosw (2017)71, str. 466-484 
12. Natália da Silva Lima, Erica de Paula Numata, Leonardo Mendes de Souza Mesquita, Pollyana Hammoud Dias, Wagner Vilegas, Alessandra Gambero, Marcelo Lima Ribeiro, Modulatory Effects of Guarana (Paullinia cupana) on Adipogenesis, Nutrients (2017) 9(6), str. 635
13. Guarana proszek 100g (LAMPART)
14. https://natur-sklep.pl/sklep/guarana-mielona/