Herbata, zaraz po wodzie jest najpopularniejszym napojem na świecie. Jej spożywanie w zalecanych ilościach może pozytywnie wpłynąć na zdrowie. Picie herbaty w czasie ciąży jest dozwolone, jednak warto znać limity jej spożycia. Nadmierne spożywanie herbaty podczas ciąży może wpłynąć negatywnie na matkę, jak i dziecko.
- O herbacie
- Rodzaje herbaty
- Metabolizm kofeiny w organizmie kobiety w ciąży
- Zawartość kofeiny w herbacie i jej wpływ na przebieg ciąży
- Spożywanie herbaty w ciąży. Jaką wybrać?
- Herbaty ziołowe w ciąży – tak czy nie
- Wpływ spożycia nadmiernych ilości herbaty w ciąży – przegląd badań naukowych
- Podsumowanie
Ciekawostki na temat herbaty
Herbata jest jednym z najpopularniejszych napojów na świecie. Napój ten jest powszechnie spożywany nawet przez kobiety w ciąży. Największymi producentami herbaty są: Indie, Chiny, Sri Lanka, Kenia oraz Turcja. Natomiast Polska należy do jednych z największych importerów herbaty w Europie. Najczęściej spożywaną herbatą jest herbata ekspresowa. Obecnie najmniej popularne są herbaty granulowane [1]. Liście krzewu herbacianego zawierają dwa główne składniki. Są nimi alkaloidy (w postaci kofeiny) oraz polifenole (w postaci katechin) [2]. Picie herbaty w rozsądnych ilościach może pozytywnie wpłynąć na organizm. Składniki bioaktywne zawarte w herbacie mogą zapobiegać wielu schorzeniom, takim jak:
- Choroby układu krążenia
- Choroby stawów
- Nowotwory
- Cukrzyca
- Udar
- Otyłość [3]
Rodzaje herbaty
Herbata jest to napar przygotowany z liści lub pąków krzewu herbacianego. Uprzednie przygotowanie liści oraz pąków herbacianych polega na suszeniu, oraz fermentacji produktu [1].
Herbatę można podzielić na kilka podstawowych gatunków, takich jak: czarna, czerwona, biała, zielona.
Herbata czarna
Herbata czarna – przygotowanie suszu czarnej herbaty polega na długotrwałej fermentacji liści. Proces ten nadaje herbacie charakterystycznego ciemnego koloru. Skutkiem fermentacji jest utlenianie polifenoli zawartych w liściach. Herbata czarna zawiera najmniejszą ilość składników bioaktywnych spośród pozostałych rodzajów herbaty [1].
Herbata czerwona
Herbata czerwona – suszone liście czerwonej herbaty mają charakterystyczny czerwony odcień na brzegach suszonych liści. Proces przygotowania suszu herbacianego polega na fermentacji liści, suszeniu i przechowywaniu nawet do kilkunastu lat. Pomieszczenia służące do przechowywania są zaciemnione, zachowana jest także odpowiednia temperatura oraz wilgotność [1].
Herbata zielona
Herbata zielona – są to suszone liście krzewu herbacianego, bez procesu fermentacji. Podczas podgrzewania liści przez parę wodną, następuje inaktywacja katechin. Dzięki temu napar ma jasną barwę [1].
Herbata biała
Herbata biała – do produkcji tej herbaty wykorzystywane są nierozwinięte pąki krzewu herbacianego, które także nie podlegają procesowi fermentacji. Suszenie pąków odbywa się na świeżym powietrzu w zacienionym miejscu. Efektem jest zatrzymanie większości substancji przeciwutleniających [1].
Sposób parzenia herbaty jest zależny od jego rodzaju. Herbaty niefermentowane wymagają użycia wody o temperaturze 70- 85 stopni. Czas parzenia to około 5 minut [1].
Parzenie herbat fermentowanych wymaga użycia wrzątku. Czas parzenia powinien wynosić również około 5 minut [1].
W zależności od czasu parzenia herbaty oraz temperatury wody, zawartość substancji aktywnych oraz smak może ulegać zmianie [4].
Poza tradycyjnymi rodzajami herbaty popularnością cieszą się także herbata Rooibos oraz Yerba maté.
Rooibos
Rooibos jest to krzew, z którego liście przetwarzane są podobnie jak w przypadku liści drzewa herbacianego. Herbata ta jest bogata w składniki mineralne oraz przeciwutleniacze. Ważną cechą jest fakt, że herbata rooibos nie zawiera kofeiny [5].
Yerba Mate
Yerba maté jest to roślina, której gałązki oraz liście służą do przygotowania naparów. Produkt ten jest uznawany za alternatywę dla kawy i herbaty ze względu na znaczną zawartość kofeiny. Poza kofeiną yerba mate posiada wiele składników bioaktywnych. Mają one dobroczynny wpływ na organizm, np. poprzez działanie antyoksydacyjne [6].
Napary ziołowe
Zioła często są wykorzystywane jako herbaty lub napary. Są one przygotowywane z łodyg, liści lub kwiatów. Parzenie herbaty ziołowej jest podobne do przygotowywania tradycyjnej herbaty. Zioła zalewa się wrzątkiem i odstawia na 10-15 minut pod przykryciem. Czas parzenia jest zależny od oczekiwanego smaku [2].
Zioła są bogatym źródłem witamin, składników mineralnych. W zależności od rodzaju ziół, lecznicze działanie na organizm jest inne. Napary ziołowe mogą:
- wspomagać uśmierzanie bólu
- działać moczopędnie
- wzmacniać układ odpornościowy
- mieć działanie przeciwwirusowe lub bakteriobójcze
- działać przeciwzapalnie itd.
Zioła najczęściej stosowane w postaci naparów to: rumianek, mięta, szałwia, tymianek, skrzyp, pokrzywa, czarny bez itp. [7]
Metabolizm kofeiny w organizmie kobiety w ciąży
Kofeina, oprócz drzewa herbacianego, ostrokrzewu paragwajskiego Mate jest zawarta jeszcze w 30 innych gatunkach roślin [8]. Oprócz herbaty kofeina występuje w wielu innych produktach. Między innymi w kawie, ziarnie kakaowca, napojach energetyzujących, napojach typu coca-cola, słodyczach, a także w niektórych lekach i środkach przeciwbólowych. Z uwagi na szeroki zakres produktów, w których zawarta jest kofeina, można wnioskować, że kobiety w ciąży codziennie przyjmują pewną dawkę tego składnika [9].
Metabolizm kofeiny ma swój początek w wątrobie. Kofeina wraz z jej metabolitami łatwo przenikają przez łożysko. Ze względu na zmiany hormonalne podczas I trymestru ciąży czas połowicznego rozpadu kofeiny wydłuża się 2-3-krotnie. Równowaga pomiędzy stężeniem kofeiny we krwi matki i dziecka osiągnięta jest około 8 tygodnia ciąży. Jednakże z uwagi na niedojrzałość wątroby płodu wydalanie kofeiny jest opóźnione. Niekorzystne działanie kofeiny na płód może powodować ograniczenie przepływu krwi przez łożysko, upośledzenie transportu substancji odżywczych do płodu, także może powodować niedotlenienie płodu [2, 8].
Zawartość kofeiny w herbacie i jej wpływ na przebieg ciąży
Do ciekawostek dotyczących zawartości kofeiny w herbacie należy fakt, że herbata przed zaparzeniem zawiera więcej kofeiny niż kawa. Dopiero wpływ wrzątku na susz herbaciany obniża zawartość kofeiny.
Kofeina w dawkach od 20 do 200 mg wpływa pobudzająco na człowieka. Jej działanie zmniejsza uczucie zmęczenia, a także poprawia koncentrację [9].
Według polskich zaleceń najwyższa dopuszczalna dobowa dawka kofeiny dla kobiet ciężarnych to 300 mg. Powołując się na rekomendacje British Food Standards Agency, dawka bezpieczna jest niższa i wynosi do 200 mg [8].
Nadmierne ilości kofeiny w organizmie mogą wpływać toksycznie na organizm człowieka.
| Zawartość kofeiny w wybranych rodzajach herbaty | |
| Rodzaj herbaty | Zawartość kofeiny w mg/100 ml |
| Herbata ekspresowa | 40 |
| Herbata liściasta | 8 |
| Herbata czarna | 40 |
| Herbata zielona | 14 |
| Herbata Rooibos | 0 |
Źródło: Wiśniewska- Łowigus M., Drobik P. Zagrożenia związane ze spożywaniem kofeiny w ciąży. Pielęgniarstwo Polskie 2013, 1(47), 28–33,
Spożywanie herbaty w ciąży. Jaką wybrać?
Istnieją dwa rodzaje herbaty, które szczególnie zasługują na polecenie kobietom ciężarnym. Mogą one wywierać korzystne działanie na organizm oraz dolegliwości kobiety w ciąży. Są to:
Mięta pieprzowa, która łagodzi mdłości szczególnie związane z pierwszym trymestrem ciąży. Posiada także działanie uspokajające. Dodatkowo napar z mięty redukuje wzdęcia poprzez poprawę trawienia pokarmu. Mięta należy do niewielu roślin, które uznawane są za bezpieczne dla kobiet w ciąży, jak i płodu [10].
Herbata Rooibos jest herbatą, która nie zawiera kofeiny. Brak tego składnika powoduje, że herbata ta jest bezpieczna dla kobiet ciężarnych. Dodatkowo Rooibos zawiera różnorodne składniki mineralne oraz przeciwutleniacze, które wzmacniają organizm [5].
Herbaty ziołowe w ciąży – tak czy nie?
Ziołolecznictwo jest popularnym sposobem leczenia oraz wspomagania organizmu, nawet wśród kobiet ciąży. Kobiety ciężarne szczególnie często sięgają po kilka rodzajów herbat ziołowych. Są to: liść maliny, koper włoski, mięta pieprzowa, imbir, tymianek, rumianek, szałwia i zielona herbata. Jak dotąd wiadomo, że spożywanie naparów z mięty jest bezpieczne dla kobiet w ciąży [10].
Warto skupić się także na bezpieczeństwie stosowania pozostałych rodzajów ziół przez kobiety spodziewające się dziecka.
Liść maliny – herbata z tej rośliny jest często spożywana przez kobiety w ciąży. Podejrzewano, że herbata z liści maliny stymuluje skurcze macicy, co wpływa na przyspieszenie porodu. Jednakże jak dotąd nie pojawiły się dowody naukowe, które potwierdzają takie działanie. Badania wykazują jednak związek spożywania herbaty z liści malin a obniżeniem poziomu cukru we krwi. Jednak potrzeba dalszych badań, aby poszerzyć wiedzę na ten temat [10, 11].
Rumianek – jest powszechnie stosowany w celu łagodzenia dolegliwości żołądkowo- jelitowych oraz zapobiegania bezsenności. Badania dowodzą, że w grupie kobiet ciężarnych regularne spożywających herbatę z rumianku występowała zwiększona częstotliwość porodów przedwczesnych oraz poronień. Uznano zatem, że spożywanie herbaty z rumianku podczas ciąży nie jest bezpieczne i może wiązać się z niekorzystnymi skutkami okołoporodowymi [10].
Imbir – często stosowany przez kobiety ciężarne w celu łagodzenia nudności związanych z pierwszym trymestrem ciąży. Badania naukowe potwierdzają działanie 6- gingerolu, składnika imbiru, który pobudza motorykę jelit. Efektem jest złagodzenie nudności i działanie przeciwwymiotne. Bezpieczna dobowa dawka imbiru dla kobiet ciężarnych to 1000 mg, czyli około 4 g. Wyższe dobowe dawki imbiru mogą wiązać się z nadmiernym pobudzeniem macicy. Dodatkowo badacze stwierdzili interakcję większych dawek imbiru z metabolizmem testosteronu u płodu [10].
Badacze wnioskują, że spożywanie herbat ziołowych przez kobiety ciężarne jest bezpieczne, jeśli są to niewielkie ilości. Wraz ze zwiększeniem częstotliwości spożycia herbat ziołowych zwiększa się możliwe ryzyko wystąpienia niekorzystnych skutków dla kobiety ciężarnej, jak i okołoporodowych [10].
Wpływ spożycia nadmiernych ilości herbaty w ciąży. Przegląd badań naukowych
Badacze jako nadmierne ilości herbaty określają miarę ponad 1500 ml naparu na dobę.
Przez ostatnie lata toczy się dyskusja nad niekorzystnym wpływem spożycia nadmiernych ilości herbaty, a niekorzystnymi skutkami dla matki i płodu [2].
Badacze Yang, Chen i inni wskazują na zależność spożywania herbaty przez kobiety ciężarne, a niską masą urodzeniową płodu [12]. Z kolei Okubo, Miyake i inni dowiedli, że duże spożycie herbaty może stwarzać ryzyko porodu przedwczesnego [13]. Wpływ nadmiernego spożycia herbaty na kobietę ciężarną wykazano w badaniu Kadhim Jasim i innych. Badacze wskazują na słaby przyrost masy ciała u kobiet spożywających duże ilości czarnej herbaty [2].
Podsumowanie
Herbata zawiera wiele składników bioaktywnych. Spożywana w zalecanych ilościach może działać prozdrowotnie. Natomiast nadmierne spożywanie herbaty może działać toksycznie na organizm, głównie ze względu na zawartość kofeiny. Szczególną uwagę na ilość spożywanej herbaty powinny zwracać kobiety ciężarne. Duże spożycie herbaty może przyczynić się do ograniczenia przyrostu masy ciała u kobiet ciężarnych, a także powodować niską masę urodzeniową płodu oraz poród przedwczesny.
Dla kobiet ciężarnych poleca się szczególnie herbatę Rooibos, która nie zawiera kofeiny i zawiera wiele składników prozdrowotnych. Spośród herbat ziołowych poleca się spożywanie mięty w rozsądnych ilościach, która może łagodzić mdłości i działać uspokajająco.
Bibliografia:
- Miazga- Sławińska M., Grzegorczyk A. Herbaty- rodzaje, właściwości, jakość i zafałszowania. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, 2014, T. 3, 473- 479
- Kadhim Jasim S., Al- Momen H., Kadhim Algurishi A. Effects of excessive tea consumption on pregnancy weight gain and neonatal birth weight. Obset Gynecol Sci, 2021 Jan; 64 (1): 34–41
- Hayat K., Iqubal H., Malik U., Bilal U. & Mustaq S. Tea and Its Consumption: Benefits and Risks. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, Vol. 55, 2015
- Błaszak B., Feldheim J., Hodyl J. & Szul J. Wpływ sposobu przygotowania naparów czarnej herbaty na zawartość wybranych składników aktywnych. Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego, 2018, 1/ 4, 5-9
- Kwiatkowska- Sienkiewicz A. Herbata Rooibos. Żywienie Człowieka i Metabolizm, 2003, 30, 3-4, 964- 966
- Markowicz Bastos D.H., Moura de Olivera D., … & Ribeiro M. L. Yerba maté: Pharmacological Properties, Research and Biotechnology. Medicinal and Aromatic Plant Science and Biotechnology 2007, 37- 44
- Kilewicz K. Rośliny zielarskie w gospodarstwie domowym. 2017. Zachodniopomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Barzkowicach.
- Wierzejska R. Wpływ spożycia kofeiny na przebieg ciąży i rozwój płodu. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 5, zeszyt 2, 110-113, 2012
- Wiśniewska- Łowigus M., Drobik P. Zagrożenia związane ze spożywaniem kofeiny w ciąży. Pielęgniarstwo Polskie 2013, 1(47), 28–33
- Terzioglu Bebitoglu B. Frequently Used Herbal Teas During Pregnancy – Short Update. Medeni Med J. 2020; 35 (1): 55–61
- Cheang KI., Nguyen TT., Karjane NW., Salley KE. Raspberry Leaf and Hypoglycemia in Gestational Diabetes Mellitus. Obset Gynecol 2016 Dec;128(6):1421-1424
- Yang J., Chen MJ., Wang XX, … & Xia YK. Association between maternal tea consumption in pregnancy and birth outcomes. Zhonghua Yu Fang Yi Xue Za Zhi, 2018 Oct 6;52(10):1013-1017
- Okubo H., Miyake Y., … & Hirota Y. Maternal total caffeine intake, mainly from Japanese and Chinese tea, during pregnancy was associated with risk of preterm birth: the Osaka Maternal and Child Health Study. Nutr Res 2015 April; 35 (4): 309-16
