Co to jest hiperestrogenizm? Przyczyny, objawy, leczenie i kontrowersje

Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ważna jest równowaga. Kluczowe jest odpowiednie stężenie poszczególnych związków – między innymi witamin, składników mineralnych czy też hormonów. Zarówno nadmiar, jak i niedobór jakiejś substancji może powodować wiele negatywnych objawów lub zwiększać ryzyko chorób.

Hiperestrogenizm polega na nadmiarze hormonów płciowych – estrogenów – w organizmie. Takie zaburzenie równowagi między estrogenem i progesteronem nazywa się również, przewagą estrogenową. Co jest jego przyczyną? Jak się objawia? W jaki sposób sobie z nim radzić? Czy dieta ma znaczenie? W poniższym artykule znajdziesz odpowiedzi na te pytania.

Spis treści:

1. Hormony żeńskie
2. Funkcje estrogenów
3. Normy
4. Przyczyny
5. Objawy
6. Ryzyko nowotworów
7. Otyłość
8. Leczenie
9. Dieta
10. Kontrowersje i badania
11. Aktywność fizyczna
12. Podsumowanie
13. Bibliografia

Hormony żeńskie — ale czy tylko u kobiet?

Choć estrogeny często nazywane są hormonami żeńskimi, są one istotnymi hormonami u obu płci. Część z nich występuje również u mężczyzn, choć w zdecydowanie mniejszych stężeniach. Hiperestrogenizm może dotyczyć nawet od 2% do 8% mężczyzn na całym świecie[1].

Dlaczego estrogeny są aż tak ważne?

Wśród estrogenów wyróżniamy trzy główne hormony: estron (E1), estradiol (E2) i estriol (E3).
Związki te regulują wzrost, rozwój i fizjologię układu rozrodczego. Estrogeny biorą również udział między innymi w układzie kostnym i sercowo-naczyniowym. U mężczyzn są one niezbędne dla prawidłowego rozwoju prostaty [2].

Estrogeny powstają w wyniku przekształcania androgenów – prekursorów hormonów męskich.

Aromataza to enzym, który jest niezwykle istotny dla syntezy estrogenów. Odpowiada on za aromatyzację androgenu w estrogen [3].

Estrogeny w ciele kobiety są głównie syntetyzowane przez jajniki [4]. U mężczyzn wytwarzane są w największej ilości w jądrach [5].

Normy stężenia estradiolu

Najczęściej badanym estrogenem jest estradiol. Badanie wykonuje się, pobierając na czczo, próbkę krwi żylnej. Jego wartości są zależne między innymi od płci, fazy cyklu owulacyjnego, stanu fizjologicznego oraz przyjmowanych leków.

Zakresy referencyjne mogą się różnić w zależności od laboratorium i przyjętej metody oznaczania. Dlatego wyniki zawsze należy porównywać z wartościami podanymi przy uzyskanych wynikach. Zakresy referencyjne mogą być również podane w różnych jednostkach – pg/ml, pmol/l lub ng/l.

U zdrowej kobiety normy stężenia estradiolu wynoszą:

• w fazie folikularnej: 84 − 970 pg/ml,
• w fazie owulacji: 13 − 330 pg/ml,
• w fazie lutealnej: 73 − 200 pg/ml,
• po menopauzie: 20 − 30 pg/ml.

W okresie ciąży wartości estradiolu wzrastają i normy są następujące:

• w I trymestrze ciąży: 188 ­− 2497 pg/ml,
• w II trymestrze ciąży: 1278 − 7192 pg/ml,
• w III trymestrze ciąży: 6137 − 13460 pg/ml.

Natomiast u mężczyznestradiol występuje w mniejszych ilościach. Jego zakres referencyjny to 11,2 − 50,4 pg/ml [6].

Hiperstrogenizm. Przyczyny nadmiernych estrogenów w organizmie

Rodzaje hiperstrogenizmu

Wyróżnia się parę rodzajów hiperestrogenizmu w zależności od przyczyny jego występowania:

• hiperestrogenizm egzogenny – wynika z nadmiernego przyjmowania egzogennych źródeł estrogenu.
• hiperestrogenizm endogenny – przyczyną są stany powodujące zwiększone wydzielanie estrogenów. Przykładem są guzy jajnika czy uwarunkowania genetyczne takie jak hiperestrogenizm rodzinny. Przewaga estrogenowa może również rozwinąć się z marskości wątroby lub być związana z otyłością [7, 8].

Hiperestrogenizm rodzinny – to zespół nadmiaru aromatazy (AES lub AEXS). Jest to rzadki zespół genetyczny i endokrynologiczny. Polega na nadmiernej konwersji androgenów do estrogenów, co prowadzi do przewagi estrogenowej. Może występować u obu płci [9].

Fenotyp hiperestrogenizmu rodzinnego u mężczyzn obejmuje:

• feminizację fenotypową (jednak nie występuje pseudohermafrodytyzm – niezgodność pomiędzy płcią gonadalną i fenotypową),
• ginekomastię przedpokwitaniową (stan, w którym objętość piersi u mężczyzn jest powiększona z powodu rozrostu tkanki gruczołowej, włóknistej i tłuszczowej),
• hipogonadyzm (zespół kliniczny, który wynika z niezdolności jąder do wytwarzania fizjologicznego poziomu testosteronu i/lub prawidłowej liczby plemników),
• niski wzrost.

Natomiast u kobiet można zaobserwować:

• przedwczesną telarche (rozwój gruczołu piersiowego),
• makromastię,
• powiększoną macicę,
• nieregularne miesiączki [9].

Objawy hiperestrogenizmu

Hiperestrogenizm może objawiać się niespecyficznie, w związku z czym jego rozpoznanie może być utrudnione. Do takich objawów należą między innymi:

• bóle głowy,
• wahania nastroju,
• senność lub zmęczenie,
• wzdęcia,
• obrzęk i tkliwość piersi,
• zmniejszony popęd płciowy,
• nasilone objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS),
• napady lęku i paniki,
• wypadanie włosów,
• zimne dłonie lub stopy,
• problemy ze snem,
• problemy z pamięcią [10].

Jednak skutkami nadmiaru estrogenów mogą być również bardziej specyficzne objawy jak na przykład:

• zaburzenia miesiączkowania (nieregularne lub brak miesiączki, nieprawidłowości obfitości krwawień oraz dodatkowe krwawienia w cyklu miesiączkowym) [7, 11],
• zaburzenia erekcji [12],
• niepłodność [8, 10],
• powiększenie macicy i piersi,
• włóknisto-torbielowate guzki w piersiach,
• przedwczesny rozwój izoseksualny u dzieci (dojrzewanie występujące w niezwykle młodym wieku z odpowiednimi cechami płciowymi),
• hipogonadyzm (osłabiona funkcja gonad),
• ginekomastia (powiększenie piersi u mężczyzn),
• feminizacja (wywołany hormonalnie rozwój cech płciowych kobiet),
• impotencja i utrata libido u mężczyzn [7].

Ponadto podwyższone estrogeny zwiększają ekspresję receptorów estrogenowych (ERα i ERβ).
Wpływa to na uszkadzanie tkanek oraz prowadzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych i nowotworów [3].

Hiperestrogenizm a ryzyko nowotworów

Przewaga estrogenowa jest jednym z czynników, który może być związany ze zwiększonym ryzykiem raka endometrium.

Innymi czynnikami ryzyka są: otyłość, brak aktywności fizycznej, insulinooporność i stosowanie tamoksyfenu po raku piersi. Wpływ części powyższych czynników również może być skorelowany z przewagą estrogenową [13].

Estrogeny odgrywają również kluczową rolę w inicjacji i rozwoju raka piersi.

Hormony te wpływają na prawidłowy fizjologiczny wzrost, proliferację i różnicowanie tkanek piersi. Jednak również mają związek z rozwojem i progresją nowotworu piersi.

U kobiet po menopauzie z rakiem piersi stwierdzono wyższe stężenia E1 i E2 w surowicy [4].

Otyłość a hormony

Nadmiar masy ciała ma wpływ również na hormony. Tkanka tłuszczowa bezpośrednio syntetyzuje androgeny i przekształca je w estrogeny. Dlatego otyłość wiąże się ze wzrostem zarówno estrogenów (17β-estradiolu i estronu), jak i androgenów. Ponadto otyłość jest związana ze spadkiem stężenia krążącej globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG). Wpływa to na zwiększoną dostępność androgenów i estrogenów w tkankach docelowych. Tkanka tłuszczowa jest również w stanie magazynować estrogeny. W konsekwencji prowadzi do zawyżonej puli tych hormonów płciowych u osób z otyłością [8].

Leczenie podwyższonych estrogenów

W przypadku wystąpienia hiperestrogenizmu należy obniżyć stężenie estrogenów w organizmie.

Wykorzystywane sposoby leczenia mogą się różnić w zależności od przyczyny podwyższonego poziomu hormonów i ich wartości. Istotne są również indywidualne cechy pacjenta oraz stan jego zdrowia.

Jeżeli przyczyną hiperestrogenizmu jest terapia hormonalna, lekarz może zmienić plan terapii.

Jeśli rozpoznano raka, który jest wrażliwy na estrogen, lekarz może przepisać na przykład tamoksyfen lub raloksyfen. Są to leki blokujące wiązanie komórek rakowych z estrogenem.

Istnieją również inhibitory aromatazy. Ten rodzaj leku powstrzymuje enzym aromatazę.
Dzięki temu blokuje przekształcanie androgenów w estrogen.

Do tej grupy leków należą:

• anastrozol (Arimidex),
• eksemestan (Aromasin),
• letrozol (Femara).

Lekarz może również przepisać leki, które hamują syntetyzowanie estrogenów. Przykładowo goserelinę (Zoladex) lub leuprolide (Lupron) [10, 14]. 

W niektórych przypadkach wykonuje się obustronne wycięcie jajników i jajowodów. Ten zabieg przeprowadza się zwłaszcza u kobiet, u których występuje bardzo wysokie ryzyko raka piersi lub jajników.

Operacja ta może być przeprowadzana samodzielnie lub wraz z obustronną mastektomią u kobiet przed menopauzą. Usunięcie jajników u kobiet przed menopauzą wpływa na zmniejszenie ilości estrogenów wytwarzanych przez organizm [14].

Czy dieta ma znaczenie przy hiperstrogenizmie?

Aby pomóc obniżyć poziom estrogenów, lekarz może zalecić zmianę nawyków żywieniowych. Na przykład może zachęcić do diety niskotłuszczowej i wegetariańskiej. Diety te obniżają poziom steroidowych hormonów płciowych [4].

Utrata masy ciała u osób z otyłością znacznie obniża poziom estrogenów w surowicy. Dlatego warto w takiej sytuacji zastosować odpowiedni deficyt energetyczny. Warto również wdrożyć ćwiczenia w celu redukcji masy ciała [15]. Ponadto niektóre związki zawarte w produktach spożywczych mogą mieć wpływ na stężenie estrogenów w organizmie. Odpowiedzi na pytania, jakie to związki i w jakich produktach występują, znajdziesz w dalszej części artykułu.

Estrogenowe kontrowersje

Na przestrzeni lat powstało kilka kontrowersji wokół tematu związanego z estrogenami. Zaczęto wysnuwać między innymi tezy, iż soja jest szkodliwa ze względu na zawarte fitoestrogeny, a mleko krowie, nie powinno być spożywane z powodu wpływu na zwiększenie ryzyka nowotworów. Jednak co przekazują na ten temat badania naukowe?

Fitoestrogeny

Fitoestrogeny są biologicznie aktywnymi związkami organicznymi. Pochodzą z roślin i mają strukturę podobną do estradiolu.

Istnieje kilka głównych klas fitoestrogenów – izoflawony, lignany oraz kumestan. W niektórych źródłach pojawiają się jeszcze flawonole i stylbeny.

Do najczęściej spożywanych fitoestrogenów należą: resweratrol, kwercetyna, daidzeina i genisteina [4]. tabelę podmienić na tę z trello

Klasa	Przykład	Źródła
Izoflawony	Genisteina Daidzeina Glicyteina Biochanina A Formononetyna	Soja i inne rośliny strączkowe, orzechy ziemne, koniczyna, nasiona słonecznika, orzechy włoskie
Lignany	Enterolakton Enterodiol	Zboża, nasiona (lnu, słonecznika), chleb żytni, warzywa, owoce
Kumestan	Kumestrol	Koniczyna, lucerna, szpinak, fasola, kiełki sojowe
Flawonole	Kwercetyna Rutyna	Jarmuż, brokuły, cebula pomidory, sałata, jabłka, winogrona, czerwone wino
Stylbeny	Resweratrol	Skórka winogron, czerwone wino

Tabela 1. Podział fitoestrogenów oraz ich źródła [16-18].

Według badań dieta bogata w fitoestrogeny wpływa korzystnie na złagodzenie objawów okresu około menopauzalnego [19]. 

Fitoestrogeny mają wiele korzystnych skutków zdrowotnych. Jak jednak wygląda ta kwestia w sytuacji hiperestrogenizmu, czy mają one wpływ na stężenie estrogenów?

Fitoestrogeny mogą konkurować z endogennymi estrogenami o wiązanie z ER. Mogą mieć wtedy działanie antyestrogenowe. Fitoestrogeny mogą również rywalizować o miejsce aktywne enzymów. Na przykład enzymów biosyntezy estrogenów i metabolizujących estrogeny. W związku z tym, oprócz interakcji z ER, fitoestrogeny mogą zmniejszać stężenie biologicznie aktywnych estrogenów [20].

W licznych badaniach na ludziach zbadano wpływ fitoestrogenów na biosyntezę estrogenów i ich aktywność enzymów biosyntetycznych. Zaobserwowano zmniejszenie stężenia między innymi estronu i estradiolu w surowicy.

Najsilniejszymi inhibitorami aromatazy są flawony i flawonony.

Połączenie genisteiny i daidzeiny znacznie zmniejsza aktywność aromatazy. Ponadto wykazano, że fitoestrogeny hamują dehydrogenazę 17β-hydroksyestradiolu. Na przykład genisteina zmniejszyła aktywność tego enzymu w ludzkich mikrosomach łożyska, komórkach ziarnistych luteal i ludzkich komórkach raka piersi [4].

Soja

Izoflawony sojowe wykazują strukturalne podobieństwo do estrogenów. Dlatego mogą funkcjonować jako agoniści lub antagoniści receptorów estrogenowych [19].

Wyniki badań wskazują, że fitoestrogeny mogą mieć istotne znaczenie w profilaktyce osteoporozy.

Wydaje się, że izoflawony mogą być skuteczne, gdy brakuje estrogenów, na przykład w okresie menopauzy [18]. Jednak co w przypadku, gdy estrogeny występują w nadmiarze lub rozpoznano raka zależnego od hormonów?

Korzystny wpływ spożywania pokarmów sojowych, szczególnie dla kobiet z rozpoznaniem raka piersi, jest kontrowersyjny. Dane in vitro wykazały, że izoflawony sojowe, genisteina i daidzeina, mogą stymulować proliferację raka piersi [21].

W badaniach na zwierzętach in vitro i in vivo stwierdzono, że genisteina i daidzeina w niskich stężeniach stymulują wzrost guza piersi. Dodatkowo antagonizują przeciwnowotworowe działanie tamoksyfenu in vitro. W wysokich stężeniach genisteina hamowała wzrost guza i wzmacniała działanie tamoksyfenu in vitro [22].

Genisteina (GEN) i daidzeina (DAI) hamują kluczowe enzymy w szlaku metabolizmu steroidów. Tym samym mogą wpływać na poziomy aktywnych estrogenów. Zbadano wpływ genisteiny i daidzeiny na tworzenie metabolitów estrogenów w komórkach ERα+ MCF-7 zależnych od estrogenów. Oba izoflawony były silnymi inhibitorami siarczanowania E1 i E2, ale w mniejszym stopniu hamowały glukuronidację E2. Genistyna wykazywała silniejsze hamowanie siarczanowania E1 i E2 w porównaniu z glukuronidacją E2. Wraz z zahamowaniem koniugacji E1 i E2 zaobserwowano statystycznie istotny wzrost stężenia E2 o około 20%.

Jednak zawartość genisteiny i daidzeiny w żywności sojowej jest stosunkowo niska. Wobec tego zwiększone ryzyko rozwoju i progresji raka piersi u kobiet można zaobserwować jedynie po spożyciu suplementów izoflawonu w dużych dawkach [21].

Indolo-3-karbinol

Diindolilometan (DIM) powstaje z indolo-3-karbinolu (I3C), który znajduje się w roślinach kapustowatych.

Związki te (DIM oraz I3C) mogą prowadzić do zatrzymania wzrostu komórek rakowych wrażliwych na estrogeny. Tutaj również genisteina i DIM działają synergistycznie w hamowaniu [23].

Resweratrol

Resweratrol jest inhibitorem aromatazy. Hamuje on metabolizm wątrobowy i jelitowy estrogenów [24].

Chociaż wykazuje działanie estrogenne, hamuje wzrost komórek raka piersi. W ten sposób resweratrol może zapobiegać inicjacji raka piersi. Może również blokować wiele etapów genotoksyczności estrogenów [4].

Melatonina

Warto wspomnieć również o wpływie melatoniny na poziom estrogenów w organizmie. Melatonina to hormon indolowy, który jest głównym produktem wydzielniczym szyszynki. Często kojarzona jest ze swojego działania na rytmy dobowe i sen [25]. 

Ponadto podobnie jak resweratrol hamuje ona aktywność aromatazy. Jednak resweratrol jest 1000 razy słabszy niż melatonina w hamowaniu. Melatonina jest równie silna, jak terapeutyczny inhibitor aromatazy Letrozol [26].

Badanie wpływu izoflawonów w diecie zwierząt gospodarskich

W zeszłym roku ukazało się badanie odnośnie do wpływu izoflawonów na różne gatunki zwierząt gospodarskich.

Izoflawony (ISF) to metabolity roślinne należące do grupy polifenoli. Są klasyfikowane jako fitoestrogeny.

Oprócz tych związków potencjał estrogenowy posiadają również mikotoksyny. Mikotoksyny estrogenowe nazywane są „mikoestrogenami”. Ich przykładem jest zearalenon (ZEN).

Dodanie genisteiny i daidzeiny do paszy świń w okresie laktacji spowodowało efekty estrogenowe u prosiąt. Prosięta na tym etapie życia są najbardziej podatne na egzogenne substancje chemiczne. Substancje te zaburzają funkcjonowanie układu hormonalnego. Można wywnioskować, że dodanie ISF do mleka matki doprowadziło do ekspozycji na substancje estrogenne u prosiąt. Spowodowało to przewagę estrogenową u samic prosiąt.

Podobnie jak soja, koniczyna czerwona zawiera fitoestrogeny. Podanie zwierzętom kiszonki z czerwonej koniczyny wywoływało objawy hiperestrogenizmu. Dalsze próby żywienia prosiąt soją wykazały, że wywołuje u nich efekty estrogenowe. Przy ciągłym karmieniu soją wielkość sromu zwiększała się z każdym tygodniem. Ta obserwacja sugeruje, że z czasem dochodzi do nasilenia efektu estrogenowego ze względu na efekty kumulacyjne.

Również ZEN może mieć negatywny wpływ na zdrowie reprodukcyjne.

Naukowcy donoszą, że kombinacje nawet niewielkich ilości ISF i ZEN prowadzą do zwiększonego efektu estrogenowego. Ten wzrost efektu wynikający z połączenia tych substancji powinien być dalej badany w przyszłości. Istotne jest, by ustalić czy współwystępowanie tych związków, może skutkować krytyczną zmianą aktywności endokrynnej [27].

Siemię lniane

Siemię lniane jest jednym z najbogatszych źródeł lignanów. Z przeprowadzonych badań na zwierzętach wynika, że przyjmowanie przez matkę nasion lnu zwiększa stężenie 17-β-estradiolu w surowicy. Ma to również wpływ na skład mleka pod koniec laktacji. Działanie estrogenowe składników nasion lnu może być związane z nieprawidłowościami funkcji seksualnych potomstwa. Skutkiem może być na przykład opóźniony początek dojrzewania płciowego.

Jednak należy zauważyć, iż ilość siemienia spożytego przez szczury prawdopodobnie będzie się różnić od ilości spożytej przez kobiety w okresie laktacji. Zwierzęta doświadczalne otrzymywały około ¼ diety w postaci siemienia lnianego. W przypadku kobiet, które spożywają około 800 g jedzenia dziennie, odpowiadałoby to 200 g siemienia lnianego [28].

Mleko – pić czy nie pić?

Badania sugerują, że spożywanie mleka może być źródłem metabolitów estrogenów (EM). W związku z tym istnieje prawdopodobieństwo, że jest jednym z czynników ryzyka nowotworów układu rozrodczego [29].

Przeprowadzono badanie bezwzględnej ilości wolnego i całkowitego estrogenu w różnych komercyjnych produktach mlecznych. Wykorzystano mleko pełne, o zawartości 2% tłuszczu, odtłuszczone i maślankę. Wyniki pokazują, że testowane produkty zawierały znaczne ilości EM.

Poziomy wolnego estrogenu w odtłuszczonym mleku były znacznie niższe niż obserwowane w pozostałych produktach. Mleko pełne zawierało najniższy ogólny poziom EM, podczas gdy maślanka zawierała najwyższy. Napój sojowy nie zawierał EM. Stosunkowo wysoki poziom estrogenów wykryty w produktach mlecznych wspiera teorię, że spożywanie mleka jest źródłem EM, a ich spożycie może mieć wpływ na ryzyko zachorowania na raka [30].

Jednak, według nowszego badania, wiele komórek zawiera wszystkie niezbędne enzymy do syntezy bioaktywnego estradiolu z licznych prekursorów androgennych. Zawierają również enzymy do inaktywacji niepożądanych estrogenów.

Estradiol z produktów mlecznych jest intensywnie dezaktywowany w przewodzie pokarmowym. Tylko około 5% “przeżywa” pierwsze przejście do wątroby. Zatem dzienne spożycie produktów mlecznych dostarczyłoby tylko około 0,25% górnego dopuszczalnego dziennego spożycia estradiolu.

Dostępne dane epidemiologiczne nie wskazują na związek między spożyciem produktów mlecznych a ryzykiem raka piersi, jajników i endometrium [31].

Przeprowadzone zostało również badanie ilości zawartych estrogenów w krowim mleku. Krowy podzielono na niebędące w ciąży, w ciąży we wczesnym stadium lub będące w połowie ciąży. Stężenia E2 były najwyższe w mleku krów będących w połowie ciąży. Stężenie estradiolu było istotnie skorelowane z procentową zawartością tłuszczu w mleku. Ilość hormonu w pełnym mleku okazała się niska. Jest mało prawdopodobne, aby stanowiła zagrożenie dla zdrowia ludzi [32].

Biotyna

Biotyna jest rozpuszczalną w wodzie witaminą z grupy B. Jest ona powszechnie reklamowana w przypadku wypadania włosów i problemów skórnych [33]. Normy polskie na biotynę, ustalone na poziomie wystarczającego spożycia wynoszą 30 μg/dzień. Norma ta dotyczy zarówno dorosłych kobiet, jak i mężczyzn [34].

Biotyna jest szeroko dostępna bez recepty, zwykle w tabletkach do 10 mg. Stanowi to dawkę około 333 razy większą od normy. Biotyna egzogenna jest szybko wchłaniana przez błonę jelitową, a następnie wydalana z moczem. Okres półtrwania w osoczu wynosi około 110 minut. Biotyna przyjmowana w dawkach farmakologicznych może potencjalnie prowadzić do błędnych wyników zafałszowanie wyników badań diagnostycznych.

W 2016 roku został udostępniony opis przypadku 52-letniej kobiety po menopauzie. U pacjentki początkowe poziomy między innymi estradiolu były prawidłowe. Jednak poziom ten wzrósł do bardzo wysokich wartości. Wyniki te nasuwały podejrzenie hiperestrogenizmu. Jednakże ostatnie pomiary wykazały, że stężenie E2 było znacznie niższe. Ponadto 2 miesiące później wszystkie nieprawidłowości zniknęły bez żadnego leczenia, co zasugerowało zakłócenia analityczne w testach. Dokładne badanie wykazało, że pacjentka przyjmowała po przebudzeniu biotynę w dawce 10 mg/dobę. Poprzednie testy zostały wykonywane około godziny 8.00 natomiast ostatnie o godzinie 18.00. Zatem działanie biotyny prawdopodobnie zanikło podczas 11-godzinnego okresu, który upłynął od ostatniego przyjęcia witaminy [33].

Orzechy

Badania wskazują, że spożywanie orzechów drzewnych jest związane z hormonami płciowymi u kobiet.

W tym roku przeprowadzono badanie w celu sprawdzenia, czy spożywanie orzechów ma wpływ na stężenie E2. Zbadano również czy ma to związek z występowaniem hiperestrogenizmu u mężczyzn.

Wyższe spożycie orzechów było związane z niższym poziomem biodostępnego estradiolu. Miało również związek z niższym ryzykiem hiperestrogenizmu u mężczyzn. Spożywanie co najmniej 30 g orzechów dziennie wiązało się z 24% niższym ryzykiem hiperestrogenizmu. Potrzebne są jednak dalsze badania, aby zweryfikować skuteczność stosowania orzechów w leczeniu hiperestrogenizmu u mężczyzn [1].

Alkohol

Spożywanie alkoholu zwiększa poziom estrogenów w organizmie. Etanol podwyższa aktywność aromatazy.

Alkoholicy z marskością wątroby mają podwyższony poziom E1 i E2 w wątrobie. Doniesiono, że spożycie alkoholu zwiększa poziom estradiolu u ludzi.

Alkohol negatywnie wpływa na cykl menstruacyjny i jego regularność. Te negatywne skutki mogą być związane z podwyższeniem stężenia E2 [35].

Ostre podanie alkoholu zdrowym dorosłym kobietom skutkowało znacznym wzrostem poziomu E2 [36]. U kobiet po menopauzie, otrzymujących terapię hormonalną, ostra ekspozycja na alkohol powodowała przejściowy wzrost stężenia estradiolu [35]. 

Aktywność fizyczna w walce z hiperestrogenizmem

Aktywność fizyczna prowadzi do obniżenia poziomu krążących hormonów steroidowych, głównie estrogenów. Odpowiednio dobrana aktywność fizyczna ma wiele pozytywnych skutków zdrowotnych. Przykładowo wspomaga układ odpornościowy i zmniejsza stres oksydacyjny [4]. Może być również istotna, w celu redukcji masy ciała. Jest to szczególnie istotne u osób otyłych – nadmiar masy wiąże się z podwyższonym stężeniem estrogenów.

Podsumowanie

Gdy zauważymy u siebie niepokojące objawy, zawsze warto udać się do lekarza. W przypadku hiperestrogenizmu leczenie powinno zostać dobrane indywidualnie na podstawie zebranego wywiadu oraz wyników badań.

Należy pamiętać o tym, że wiele czynników ma wpływ na naszą gospodarkę hormonalną. Takimi czynnikami są między innymi:

• stosowana dieta,
• spożywanie alkoholu,
• stosowanie niektórych leków i suplementów,
• wykonywana aktywność fizyczna,
• otyłość.

Istotne jest również zwrócenie uwagi na przyjmowanie substancji mogących zafałszować wynik badania.

Ponadto warto, w ramach możliwości, prowadzić zdrowy i aktywny tryb życia. Jest to istotne zarówno prewencyjnie, jak i w przypadku wystąpienia hiperestrogenizmu.

Bibliografia:

1. Wang Y., Fang Y., Tree nut consumption is associated with a lower risk of hyperestrogenism in men, Nutrition Research, 2022, 1-8
2. Choi H. C., Kim T. H., Lee H. R., Functions and physiological roles of two types of estrogen receptors, ERα and ERβ, identified by estrogen receptor knockout mouse, Lab Anim Res. 2012; 28(2): 71–76.
3. Patel S., Homaei A., Raju A. B., Meher B. R., Estrogen: The necessary evil for human health, and ways to tame it. Biomed Pharmacother, 2018; 102:403-411.
4. Starek-Świechowicz B., Budziszewska B., Starek A., Endogenous estrogens-breast cancer and chemoprevention, Pharmacol Rep., 2021; 73(6):1497-1512
5. Hess R. A., Estrogen in the adult male reproductive tract: a review, Reprod Biol Endocrinol, 2003; 1:52
6. Strona internetowa Diagnostyka https://diag.pl/pacjent/artykuly/estradiol-czym-jest-i-za-co-odpowiada/ dostęp 08.07.2022
7. Strona internetowa Fertilitypedia.org https://fertilitypedia.org/edu/diagnoses/hyperestrogenism dostęp 08.07.2022
8. Gambineri A., Laudisio D., Marocco C., Radellini S., Colao A., Savastano S., Obesity Programs of nutrition, Education, Research and Assessment (OPERA) group, Female infertility: which role for obesity? Int J Obes Suppl, 2019; 9(1):65-72
9. Martin R. M., Lin C. J., Nishi M. Y., Billerbeck A. E., Latronico A. C., Russell D. W., Mendonca B. B., Familial hyperestrogenism in both sexes: clinical, hormonal, and molecular studies of two siblings, J Clin Endocrinol Metab, 2003; 88(7):3027-34.
10. Strona internetowa Heathline https://www.healthline.com/health/high-estrogen dostęp 06.07.2022
11. Jarząbek-Bielecka G., Sowińska-Przepiera E., Kędzia A., Kędzia W., Problem zaburzeń miesiączkowania u dziewcząt, Endokrynol. Ped., 2019, 66:23-28
12. Srilatha B., Adaikan P. G., Estrogen and phytoestrogen predispose to erectile dysfunction: do ER-alpha and ER-beta in the cavernosum play a role? Urology, 2004; 63(2):382-6
13. Raglan O., Kalliala I., Markozannes G., Cividini S., Gunter M. J., Nautiyal J., Gabra H., Paraskevaidis E., Martin-Hirsch P., Tsilidis K. K., Kyrgiou M., Risk factors for endometrial cancer: An umbrella review of the literature, Int J Cancer, 2019; 145(7):1719-1730
14. Strona internetowa cancer.gov https://www.cancer.gov/types/breast/risk-reducing-surgery-fact-sheet#what-are-the-cancer-risk-reduction-options-for-women-who-are-at-increased-risk-of-breast-cancer-but-not-at-the-highest-risk dostęp 07.07.2022
15. Campbell K. L., Foster-Schubert K. E., Alfano C. M., Wang C. C., Wang C. Y., Duggan C. R., Mason C., Imayama I., Kong A., Xiao L., Bain C. E., Blackburn G. L., Stanczyk F. Z., McTiernan A., Reduced-calorie dietary weight loss, exercise, and sex hormones in postmenopausal women: randomized controlled trial, J Clin Oncol, 2012; 30(19):2314-26
16. Bacciottini L., Falchetti A., Pampaloni B., Bartolini E., Carossino A. M., Brandi M. L., Phytoestrogens: food or drug? Clin Cases Miner Bone Metab, 2007; 4(2):123-30
17. Patisaul H. B., Jefferson W., The pros and cons of phytoestrogens, Front Neuroendocrinol, 2010; 31(4):400-19
18. Gheribi E., Znaczenie fitoestrogenów roślinnych w profilaktyce osteoporozy, Postępy Fitoterapii, 2012
19. Szkutnik-Fiedler D., Jędrzejczyk M., Grześkowiak E., Bartkowiak-Wieczorek J., Seremak-Mrozikiewicz A., Drews K., Mrozikiewicz P. M., Rola terapii fitoestrogenowej w łagodzeniu dolegliwości u kobiet po menopauzie, Ginekol Pol, 2010, 81, 929-934
20. Cerundolo R., Michel K. E., Shofer F. S., Evaluation of the effects of dietary soy phytoestrogens on canine health, steroidogenesis, thyroid function, behavior and skin and coat quality in a prospective controlled randomized trial, Am J Vet Res, 2009; 70(3): 353–360.
21. Poschner S., Maier-Salamon A., Zehl M., Wackerlig J., Dobusch D., Pachmann B., Sterlini K. L., Jäger W., The Impacts of Genistein and Daidzein on Estrogen Conjugations in Human Breast Cancer Cells: A Targeted Metabolomics Approach, Front Pharmacol, 2017; 8:699
22. de Lemos M. L., Effects of soy phytoestrogens genistein and daidzein on breast cancer growth, Ann Pharmacother, 2001; 35(9):1118-21
23. Auborn K. J., Fan S., Rosen E. M., Goodwin L., Chandraskaren A., Williams D. E., Chen D., Carter T. H., Indole-3-carbinol is a negative regulator of estrogen, J Nutr, 2003; 133(7 Suppl):2470S-2475S
24. Qasem R. J., The estrogenic activity of resveratrol: a comprehensive review of in vitro and in vivo evidence and the potential for endocrine disruption, Crit Rev Toxicol, 2020; 50(5):439-462
25. del Río B., García Pedrero J. M., Martínez-Campa C., Zuazua P., Lazo P. S., Ramos S., Melatonin, an endogenous-specific inhibitor of estrogen receptor alpha via calmodulin, J Biol Chem, 2004; 279(37):38294-302
26. Chottanapund S., Van Duursen M. B., Navasumrit P., Hunsonti P., Timtavorn S., Ruchirawat M., Van den Berg M., Anti-aromatase effect of resveratrol and melatonin on hormonal positive breast cancer cells co-cultured with breast adipose fibroblasts, Toxicol In Vitro, 2014; 28(7):1215-21
27. Grgic D., Varga E., Novak B., Müller A., Marko D., Isoflavones in Animals: Metabolism and Effects in Livestock and Occurrence in Feed, Toxins (Basel), 2021; 13(12):836
28. Troina A. A., Figueiredo M. S., Moura E. G., Boaventura G. T., Soares L. L., Cardozo L. F., Oliveira E., Lisboa P. C., Passos M. A., Passos M. C., Maternal flaxseed diet during lactation alters milk composition and programs the offspring body composition, lipid profile and sexual function, Food Chem Toxicol, 2010; 48(2):697-703
29. Qin L. Q., Wang P. Y., Kaneko T., Hoshi K., Sato A., Estrogen: one of the risk factors in milk for prostate cancer, Med Hypotheses, 2004; 62(1):133-42
30. Farlow D. W., Xu X., Veenstra T. D., Quantitative measurement of endogenous estrogen metabolites, risk-factors for development of breast cancer, in commercial milk products by LC-MS/MS, J Chromatogr B Analyt Technol Biomed Life Sci., 2009; 877(13):1327-34
31. Parodi P. W., Impact of cows’ milk estrogen on cancer risk, International Dairy Journal, 2012, 3-14
32. Pape-Zambito D. A., Magliaro A. L., Kensinger R. S., Concentrations of 17beta-estradiol in Holstein whole milk, J Dairy Sci., 2007; 90(7):3308-13
33. Batista M. C., Ferreira C. E. S., Faulhaber A. C. L., Hidal J. T., Lottenberg S. A., Mangueira C. L. P., Biotin interference in immunoassays mimicking subclinical Graves’ disease and hyperestrogenism: a case series, Clin Chem Lab Med., 2017, 1;55(6):e99-e103
34. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2020
35. Rachdaoui N., Sarkar D. K., Effects of alcohol on the endocrine system, Endocrinol Metab. Clin. North Am., 2013; 42(3):593-615
36. Mendelson J. H., Lukas S. E., Mello N. K., Amass L., Ellingboe J., Skupny A., Acute alcohol effects on plasma estradiol levels in women, Psychopharmacology (Berl), 1988; 94(4):464-7