Kolendra – właściwości, zastosowanie i przepisy

Kolendra jest cenioną przyprawą, jak również wszechstronnym surowcem zielarskim. Najczęściej wykorzystywane są liście, owoce i nasiona.

Spis treści:

1. Gatunki kolendry
2. Zastosowanie w kuchni
3. Zastosowanie w medycynie
4. Właściwości prozdrowotne
5. Wartości odżywcze
6. Pochodzenie i uprawa
7. Praktyczne porady kulinarne
8. Podsumowanie

Gatunki kolendry

Istnieją dwa gatunki kolendry, z których najbardziej popularnym jest gatunek uprawny – kolendra siewna (łac. Coriandrum sativum L.). Drugi jest gatunkiem dzikim (łac. Coriandrum tordylium). Początkowo znana była przede wszystkim krajom Bliskiego i Dalekiego Wschodu oraz Grekom i Rzymianom. Ci ostatni sprowadzili kolendrę do Wielkiej Brytanii, gdzie wykorzystywano ją bardzo chętnie jako przyprawę, aż do czasów renesansu. Roślina ta została przewieziona przez brytyjskich kolonizatorów do Ameryki Północnej. W Polsce uprawiano ją od czasów piastowskich.

Kolendra w kuchni

Wszystkie części tej rośliny są jadalne, ale w potrawach wykorzystuje się głównie wysuszone owoce i świeże liście.

Aromat owoców jest cytrusowy, podobny do pomarańczy, lekko korzenny z pieprzowo-balsamiczną nutą. Spotyka się je najczęściej w postaci drobnych, wysuszonych brązowych ziaren. Są one popularną przyprawą w kuchni indyjskiej wykorzystywane jako składnik przyprawy curry, garam masala i tandoori oraz innych mieszanek. Dlatego doskonale komponuje się z orientalnymi sosami, zupami, daniami ze strączków, warzyw kapustnych i korzeniowych. Dodaje się je jako przyprawę do kiszonek.

Pasują także do dań meksykańskich i arabskich, w tym obowiązkowo do jagnięciny i koźliny. Wykorzystywane są także do dań mięsnych, dziczyzny, kurczaka oraz do ryb.

Ciekawe efekty można także uzyskać, dodając je do różnych wypieków, na przykład do piernika, ciasta marchewkowego czy domowego pieczywa. Olejek z kolendry, ze względu na intensywny aromat, jest wykorzystywany w produktach na bazie kakao i czekolady.

🔎 Dodatek kolendry do jogurtu w badaniach [10] poprawiał jego akceptowalność sensoryczną, szczególnie w zakresie smaku i aromatu. Kolendra wpływa także na stabilność fizykochemiczną jogurtu, zmniejszając synerezę i zwiększając kwasowość w trakcie przechowywania.

Świeże liście kolendry mają wyrazisty anyżowy zapach. Dodają wyjątkowego aromatu wszelkim salsom. Można je wykorzystać do słynnego meksykańskiego guacamole, nie obędzie się bez nich także inna meksykańska salsa z pomidorów- pico de gallo. Liście kolendry wprost idealnie komponują się w sałatkach w połączeniu z owocami, kwaśnymi i pikantnymi dodatkami. Urozmaicają dania z mięsa, takie jak gulasz czy farsze z mięsa mielonego. Odrobinę cytrusowego, świeżego aromatu dodają bulionom i zupom jarzynowym. Kolendrę warto wypróbować w połączeniu z bakłażanem, marchewką, papryką, pomidorem, ogórkiem, daniami na bazie kasz i ryżu, a także posypać nią ziemniaczane purée.

Wykorzystanie w medycynie

Jej specjalne właściwości lecznicze były znane medycynie ludowej w wielu różnych kulturach od starożytności. Jest jednym z najbardziej cenionych ziół medycyny ajurwedyjskiej. Chińczycy wierzyli, że może dawać nieśmiertelność. Rzymianie uważali, że wzmacnia ona działanie alkoholu. Wśród Słowian z kolei panowało przekonanie, że zapobiega szybkiemu zamroczeniu po spożyciu nierozsądnej ilości trunków. Nie są to potwierdzone informacje, niemniej jednak kolendra jest często składnikiem likierów [1].

Obecnie surowcem farmaceutycznym są dojrzałe owoce. Znajdziemy w nich kumaryny, flawonoidy, fenolokwasy oraz białka, tłuszcze i cukry. Służą także jako surowiec do produkcji olejku eterycznego. Jego głównym składnikiem jest linalol. Alkohol ten ma przyjemny, świeży zapach konwalii, dlatego bywa wykorzystywany także w kosmetologii i produkcji perfum.

Działanie olejku z kolendry

• rozkurczowo na mięśnie gładkie
• pobudza perystaltykę jelit
• pomaga przy wzdęciach, działając wiatropędnie
• poprawia trawienie, 
• wspomaga przepływ żółci i soku trzustkowego
• silne właściwości bakteriobójcze
• składnik płynów do płukania jamy ustnej i gardła 
• pomaga przy zatruciach
• wpływa korzystnie na mikroflorę przewodu pokarmowego
• stosowany na skórę działa rozgrzewająco i przeciwbólowo
• pobudza krążenie
• pomaga w leczeniu trądziku i reguluje pracę gruczołów łojowych

Właściwości prozdrowotne kolendry

Antyoksydacyjne

Ze względu na zawartość flawonoidów kolendra jest uważana za roślinę o dużym potencjale antyoksydacyjnym. Naukowcy porównali ekstrakty z liści oraz z nasion i silniejszymi właściwościami odznaczają się liście. Dodatkowo oprócz flawonoidów działanie przeciw wolnym rodnikom wykazują zawarty w kolendrze beta-karoten oraz witamina A i C [2,3].

Przeciwcukrzycowe

Badacze wykazali związek między wzbogaceniem diety w wyciąg z nasion kolendry a poprawą wyników glikemii. U badanych szczurów po podaniu preparatu z kolendry, unormował się poziom glukozy we krwi oraz poprawiła się wrażliwość na insulinę. Przeciwcukrzycowe działanie kolendry wynika z pobudzenia wydzielania insuliny oraz zwiększenia metabolizmu w mięśniach i pobierania przez nie glukozy z krwi [4].

Zmniejszające poziom cholesterolu we krwi

Badania wskazują na korzystny wpływ kolendry na stężenie cholesterolu we krwi. Wzbogacenie diety wysokotłuszczowej w jej nasiona pomogło obniżyć poziom cholesterolu VLDL oraz LDL. Zwiększyła się ilość cholesterolu HDL w osoczu. Wynikało to zapewne ze zwiększonego wydzielania enzymów wątrobowych. Kolendra wykazuje też właściwości hepatoprotekcyjne [3].

Przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze

Działanie hamujące rozwój mikroorganizmów wykazują zawarte w olejku eterycznym aldehydy i alkohole. Badania wykazały, że olejek hamuje całkowicie rozwój gronkowca złocistego. W odrobinę mniejszym stopniu działa na E.coli i Y.enterocolitoca, które mogą wywoływać groźne zatrucia pokarmowe i zapalenie jelit. Działanie przeciwgrzybicze wykazano w przypadku gatunku Candida albicans. Olejek ten bywa użyteczny w przypadku trudno gojących się ran i oparzeń [5,6]. Oprócz powyższych właściwości kolendrze przypisuje się działanie uspokajające i nasenne. W tradycyjnej medycynie irańskiej jest polecana w leczeniu bezsenności i łagodzeniu niepokoju. Wspomaga także leczenie nerwobóli. Dobrze sprawdzała się w przypadku zarażenia pasożytami. Wydaje się, że ma również udział w zapobieganiu nowotworowi jelita grubego [3]. Ciekawostką jest, że w jednym z badań, przeprowadzonym na szczurach, naukowcy udowodnili znaczący wpływ stosowania ekstraktu z kolendry na zmniejszenie szans na zajście w ciążę [7].

Działania niepożądane

Ogólnie preparaty na bazie kolendry i olejku są uznawane za bezpieczne. Ryzyko związane z ich stosowaniem jest takie, że przy długotrwałym przyjmowaniu mogą powodować niedobór witaminy B1. Występuje w niej bowiem czynnik antywitaminowy.

Poza tym, stosując olejek zewnętrznie, należy mieć na uwadze, że może powodować kontaktowe reakcje alergiczne i fotodermatozy, czyli uwrażliwienie skóry na działanie światła i wystąpienie niepokojących objawów.

Wartości odżywcze

Tabela 1. Wartości odżywcze kolendry [źródło https://fdc.nal.usda.gov/]

Zielone liście kolendry bogate są w witaminę A i C oraz beta-karoten i inne karotenoidy, a także antocyjany. W nasionach zawartych jest dużo składników mineralnych, takich jak potas, wapń, fosfor, magnez, sód i cynk. Zawierają aż 18% tłuszczu, z czego większość stanowią jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

Pochodzenie i uprawa

Kolendra wywodzi się z krajów Bliskiego Wschodu i Morza Śródziemnego. Obecnie uprawia się ją głównie w Chinach, Indiach, Argentynie, Europie Środkowej, Maroko, Etiopii i Syrii. W Polsce jest hodowana na plantacjach, a czasem spotyka się ją zdziczałą.

W zależności od kraju, w którym kolendra jest uprawiana, jej owoce i liście różnią się smakiem. Na przykład, liście kolendry pochodzące z Gruzji są ostre w smaku, z Syrii łagodniejsze zaś, te z Etiopii bardziej aromatyczne.

Kolendra to roślina jednoroczna. Do gruntu nasiona najlepiej wysiać wczesną wiosną, po ustąpieniu przymrozków. Taka pora pozwoli roślinie na przystosowanie się i zdąży ona wytworzyć owoce. Siejąc kolendrę latem, będziemy mogli korzystać tylko z zielonych liści. Jest ziołem, które lubi ciepłe, słoneczne stanowisko, osłonięte od wiatru. Źle znosi dużą ilość podlewania.

Owoce powinno się zbierać, gdy są dojrzałe i przed opadnięciem. Bez problemu przychodzi rozpoznanie odpowiedniej pory, ponieważ zmienia się zapach rośliny. Niedojrzała roślina wydziela nieprzyjemną woń kojarzoną z pluskwami (stąd jej łacińska nazwa Coriandrum od greckiego koris – pluskwa). Znika ona w trakcie dojrzewania i pojawia się znany, charakterystyczny aromat liści i owoców [9].

Jak wybierać kolendrę i z czym ją połączyć?

Najlepiej kupować całe ziarna i zmielić lub zetrzeć w moździerzu tuż przed wykorzystaniem. Oddadzą wtedy najwięcej aromatu. Dla uzyskania bardziej wyrazistego smaku warto je podprażyć na suchej patelni. Ziarna kolendry doskonale sprawdzą się w różnych wariacjach na temat curry, czy w orientalnych zupach krem z dodatkiem mleczka kokosowego.

Liście kolendry powinny być świeże, a nie suszone, ponieważ podczas suszenia tracą prawie cały smak. Jeżeli chcemy dłużej przechowywać liście, dość dobrze sprawdzi się mrożenie. Nie należy ich siekać bardzo drobno i dodawać na sam koniec gotowania, jako wykończenie potrawy.

Przepis na wyśmienitą salsę z mango do ryb i mięs

• 1 owoc mango
• 1 cebula (zwykła lub szalotka)
• pęczek liści kolendry
• 10 pomidorków koktajlowych
• łyżeczka drobno posiekanego imbiru
• sok z jednej limonki
• 3 łyżki oleju roślinnego
• opcjonalnie łyżeczka posiekanej papryczki chilli

Mango umyć i obrać ze skórki, następnie pokroić w kostkę. Cebulę pokroić w piórka. Pomidorki przekroić na pół. Wszystko umieścić w misce, dodać imbir, liście kolendry, chilli, jeśli używamy. Skropić sokiem z limonki, polać olejem. Dodać sól i pieprz do smaku i dokładnie wymieszać.

Podsumowanie

Kolendra jako przyprawa może być używana właściwie do każdego typu dań. Sprawdza się w przypadku mięs i ryb, dobrze komponuje się z warzywami i owocami. Warto wypróbować ją w domowych wypiekach, słodkich i wytrawnych. Taka wszechstronność tego zioła jest jego wielką zaletą, zwłaszcza że jej spożywanie niesie ze sobą wiele korzyści zdrowotnych.

Działanie korzystne wykazują i liście i owoce, chociaż to głównie owoce są wykorzystywane w przemyśle. Pozyskuje się z nich nasiona, a z nasion cenny olejek eteryczny. Pomaga on na schorzenia wewnętrzne i zewnętrzne, a nawet na psychikę, lecząc nerwowość i bezsenność. Kolendra do tego jest prosta w uprawie i można się nią cieszyć nawet na parapetowym ogródku.

Bibliografia

1. Sztaba, D. (2009). Barwa szafranu, aromat cynamonu, smak kaparów–właściwości lecznicze biblijnych przypraw. Pol, 65(1), 29-40
2. Wangensteen, H., Samuelsen, A. B., & Malterud, K. E. (2004). Antioxidant activity in extracts from coriander. Food chemistry, 88(2), 293-297
3. Momin, A. H., Acharya, S. S., & Gajjar, A. V. (2012). Coriandrum sativum-review of advances in phytopharmacology. International Journal of Pharmaceutical Sciences and Research, 3(5), 1233.
4. Bhat, S., Kaushal, P., Kaur, M., & Sharma, H. K. (2014). Coriander (Coriandrum sativum L.): Processing, nutritional and functional aspects. African Journal of plant science, 8(1), 25-33.
5. Elgayyar, M., Draughon, F. A., Golden, D. A., & Mount, J. R. (2001). Antimicrobial activity of essential oils from plants against selected pathogenic and saprophytic microorganisms. Journal of food protection, 64(7), 1019-1024.
6. Matasyoh, J. C., Maiyo, Z. C., Ngure, R. M., & Chepkorir, R. (2009). Chemical composition and antimicrobial activity of the essential oil of Coriandrum sativum. Food Chemistry, 113(2), 526-529
7. Al-Said, M. S., Al-Khamis, K. I., Islam, M. W., Parmar, N. S., Tariq, M., & Ageel, A. M. (1987). Post-coital antifertility activity of the seeds of Coriandrum sa tivum in rats. Journal of ethnopharmacology, 21(2), 165-173.
8. https://fdc.nal.usda.gov [dostęp 10.02.2021r.]
9. http://www.przyprawowy.pl/kolendra.html [dostęp 09.02.2021r.]
10. Turgut, T., & Diler, A. (2025). The effect of Coriandrum sativum L. on yogurt: a comprehensive study of physicochemical, microbiological, sensory, and textural properties. Frontiers in Nutrition, 11, 1493602.

• Data pierwotnej publikacji: 17.02.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 26.01.2025