11 korzyści z karmienia piersią

Na całym świecie podejmuje się wiele inicjatyw w celu promocji karmienia naturalnego. Akcja „Szpital przyjazny dziecku” przygotowana przez WHO i UNICEF to jeden z najważniejszych programów, które popularyzują ideę karmienia piersią. Powstają również Banki Mleka, które są niezastąpione w przypadkach, gdy matka nie może karmić naturalnie, a dziecku niewskazane jest spożywanie pokarmu sztucznego. Ma to istotne znaczenie w przypadku wcześniaków z wrodzoną złożoną wadą serca, ale i także u noworodków donoszonych i niemowląt z chorobą Hirschsprunga, zespołem krótkiego jelita, martwiczym zapaleniem jelit czy złożonymi wadami wielonarządowymi.

Spis treści:

1. Zalecenia karmienia piersią
2. Skład mleka kobiecego
3. 11 korzyści z karmienia piersią
4. Dieta kobiety podczas laktacji
5. Bibliografia

Zalecenia karmienia piersią

Podstawę żywienia niemowląt stanowi pokarm matki. Karmienie piersią uważa się za najskuteczniejszą oraz najbardziej racjonalną metodę żywienia noworodków urodzonych przedwcześnie, jak i w terminie porodu. Pierwsze karmienie powinno nastąpić już w dwóch pierwszych godzinach życia noworodka. Według zaleceń WHO niemowlęta należy karmić wyłącznie piersią do 6. miesiąca życia, aczkolwiek rekomendowana jest kontynuacja tego sposobu karmienia w kolejnych miesiącach zbieżnie z podawaniem pokarmów uzupełniających.

Siara to pierwszy pokarm, który noworodek dostaje przez pierwsze 48-72 godzin po porodzie. Może mieć różną konsystencję oraz kolor. Obfituje w białka i przeciwciała. Od około 3. do 14. doby po narodzinach wytwarzane zostaje mleko przejściowe, które charakteryzuje się mniejszą ilością białka, ale większą ilością laktozy, tłuszczu i wapnia w porównaniu do siary. Mleko dojrzałe produkowane jest po 14 dniach po porodzie.

Skład mleka kobiecego

Mleko matki to najlepszy pokarm dla niemowlęcia. Jest doskonale zrównoważone pod względem ilościowym i jakościowym, charakteryzuje się specyficznym składem pod względem odżywczym.

Pokarm kobiecy jest biologicznie swoisty, co oznacza, że jest dostosowany do możliwości trawienia, przyswajania oraz metabolizowania przez organizm dziecka. Ma w swoim składzie wszystkie potrzebne składniki odżywcze w optymalnych ilościach dla potrzeb niemowlęcia.

Żywienie pokarmem kobiecym nie ma obciążającego wpływu na przewód pokarmowy i układ wydalniczy dziecka. Jest to najlepsza metoda żywienia niemowlęcia, ponieważ mleko zawsze jest świeże i łatwo dostępne. Białko mleka kobiecego jest lepiej przyswajalne niż mleko krowie. Do innych zalet pokarmu naturalnego należy to, że nie zawiera bakterii chorobotwórczych.

Do hormonów obecnych w mleku ludzkim zalicza się: tyroksynę, trójjodotyrozynę, kortyzol, progesteron, estrogeny. W składzie mleka kobiecego znajduje się enzym lipaza, amylaza oraz peroksydaza. Pokarm zawiera także taurynę, karnitynę (które są związkami powodującymi ułatwienie trawienia i metabolizmu tłuszczów), nukleotydy (korzystnie wpływają na rozwój układu pokarmowego poprzez regenerację błon śluzowych jelit, wspomagają także układ odpornościowy i przyczyniają się do zwiększania absorpcji żelaza), znikome ilości długołańcuchowych kwasów tłuszczowych – dokozaheksaenowego i arachidonowego (mają wpływ na rozwój ośrodkowego układu nerwowego dziecka) oraz triacyloglicerole, fosfolipidy, sterole.

Ilość makro- i mikroelementów w mleku kobiecym jest trzykrotnie mniejsza niż w mleku krowim, dzięki czemu pokarm matki nie przyczynia się do dużego osmotycznego obciążenia nerek niemowlęcia.  Zapas mikroelementów jest gromadzony podczas życia płodowego. Pokarm kobiecy zawiera żelazo, sód, potas, wapń, magnez, cynk, fluor, chrom, selen, molibden, nikiel, jod, chlor, fosfor, siarka, miedź. Są w nim również obecne witaminy A, B₁, B₂, B₆, B₁₂ C, D, E, K oraz kwas pantotenowy, biotyna i kwas foliowy.

Korzyści z karmienia piersią

1. Ryzyko alergii

Karmienie mlekiem matki jest swoistą ochroną dziecka przez zapadnięciem na alergię na białka mleka krowiego i białka roślinne.

Jak jednak sugerują badania [9], nie tylko. Badacze z Penn State College of Medicine wskazali, że w mleku kobiecym są drobinki, które obniżają ryzyko alergii pokarmowych w ogólne, astmy czy atopowego zapalenia skóry – przyp. redakcji

2. Przyswajanie wapnia

Pokarm kobiecy warunkuje równowagę wapniowo-fosforową oraz lepsze przyswajanie wapnia.  Mleko ludzkie zawiera wiele aktywnych biologicznie cytokin, chemokin i czynników wzrostowych, które wpływają na wzrost, proliferację i dojrzewanie komórek. Komórki te biorą udział w odpowiedzi odpornościowej humoralnej i komórkowej oraz w rozwoju wielu linii hemopoetycznych. Badane jest ich działanie antyautoimmunologiczne i antyalergiczne. W mleku znajdują się również sole żółci, prostaglandyny, erytropoetyna czy insulina.

3. Odporność

Pokarm kobiecy to również gwarancja odporności na czynniki zakaźne, ponieważ zawiera immunoglobuliny, leukocyty, albuminę, α-laktoalbuminę, β-laktoglobuliny, glikoproteiny, makrofagi, lizozym, mucyny, laktoferrynę oraz oligosacharydy.

Właściwości immunologiczne mleka kobiecego:

Składniki	Znaczenie kliniczne
Sekrecyjna immunoglobulina A	Pokrywa błony  śluzowe hamując wnikanie drobnoustrojów
Czynnik bifidogenny	Czynnik pobudzający rozwój symbiotycznej Lactobacillus bifidus
Fibronektyna	Aktywator czynności makrofagów
Proteina wiążąca witaminę B12	Wiąże kobalaminę potrzebną bakteriom do rozwoju
Naskórkowy czynnik wzrostu	Przyspiesza dojrzewanie komórek naskórkowych
Substancje śluzowe	Uniemożliwiają adhezję drobnoustrojom
Lizozym	Uszkadza ściany komórkowe bakterii
Kwasy tłuszczowe	Niszczy osłonki lipoproteinowe niektórych wirusów
Interferon gamma	Modeluje czynność komórek układu odpornościowego
Laktoferryna	Wiąże żelazo potrzebne bakteriom do rozwoju
Cytokiny (IL-4, IL-8, TGF- β)	Wielokierunkowe działanie regulacyjne na układ odpornościowy

Źródło: Krawczyński M. (red.), Żywienie dzieci w zdrowiu i w chorobie, wyd. Help-Med, Kraków, 2015.

4. Prawidłowy rozwój niemowląt

Karmienie naturalne jest jedyną metodą żywienia niemowląt gwarantującą im optymalny stan zdrowia oraz rozwój psychiczny, psychomotoryczny, intelektualny, fizyczny i emocjonalny. Dobrze udokumentowane korzyści dla dziecka wynikające z karmienia pokarmem matki to zmniejszenie umieralności wśród niemowląt oraz rzadsza zapadalność i łagodniejszy przebieg wielu chorób takich jak zakażenie dróg oddechowych, zakażenie układu pokarmowego, zapalenie ucha środkowego, zakażenie układu moczowego, bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, posocznica (sepsa), martwicze zapalenie jelit, bakteriemii, zaburzeń rytmu serca.

5. Obniżenie ryzyka chorób

Mleko matki wspomaga powstawanie dziecięcego systemu immunologicznego. Wyraźnie zmniejsza się także prawdopodobieństwo nagłej  śmierci w 1. roku życia. Dla wcześniaków mleko kobiece to optymalna pod względem składu substancja odżywcza, która chroni przed chorobami i zaburzeniami funkcjonowania niedojrzałego organizmu oraz gwarantuje szybszy rozwój.

W wielu badaniach udowodniono także obniżenie wskaźnika zapadania na martwicze zapalenie jelita, retinopatię wcześniaczą, zakażenia. Skład mleka matki wpływa na czynnościowy rozwój ośrodkowego układu nerwowego oraz wspomaga rozwój siatkówki oka. Dzięki karmieniu piersią wyraźnie zmniejsza się częstość hospitalizacji w pierwszym roku życia. W przypadku choroby u dziecka karmionego piersią przebiega ona łagodniej i dziecko szybciej powraca do zdrowia. Karmienie dziecka piersią podczas choroby czy bolesnych zabiegów (np. pobranie krwi) na wpływ na tworzenie efektu przeciwbólowego.

6. Rozwój układu nerwowego

Poprawie ulegają także parametry neurorozwojowe u wcześniaków. W czasie karmienia szanse na rozwój mają zdolności poznawcze, zmysł orientacji oraz obszar ustno-twarzowy, który ma udział w wykształcaniu mięśni twarzy i szczęki. Rozwój tych mięśni zapobiega wadom zgryzu i ma istotny wpływ na prawidłowy rozwój mowy i artykulacji. Dzieci, które unikają chorób w wieku niemowlęcym, mają lepsze predyspozycje do optymalnego rozwoju. Pokarm kobiecy może zapobiegać próchnicy zębów oraz krzywicy.

7. Niższe ryzyko chorób w późniejszym wieku

Karmienie mlekiem matki wpływa również na dalsze lata życia dziecka. Uważa się także, że laktacja zmniejsza ryzyko występowania cukrzycy typu 1 i 2, chłoniaka nieziarniczego, białaczki, nadwagi, otyłości, choroby Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelit, hipercholesterolemii, chorób alergicznych (astmy oskrzelowej i atopowego zapalenia skóry), miażdżycy naczyń, nadciśnienia tętniczego, schorzeń autoimmunologicznych.

8. Wskaźnik inteligencji

Uważa się, że noworodki karmione naturalnie mają wyższy iloraz inteligencji. Mówi się także o korzystnym wpływie mleka kobiecego na zdolności poznawcze oraz stan układu krążenia i przewodu pokarmowego w wieku dorosłym. Wciąż pracuje się nad udowodnieniem innych korzyści jak np. fakt, że mleko matki ma wpływ na ukształtowanie późniejszych preferencji smakowych dziecka.

9. Wpływ na zdrowie matki

Karmienie piersią wpływa także w korzystny sposób na zdrowie matki, między innymi dzięki mechanizmom hormonalnym uruchomionymi wraz z początkiem laktacji. U matki karmiącej istotnie lepszy przebieg ma połóg. Po porodzie przystawienie do piersi dziecka przyspiesza inwolucję macicy (obkurczenie do rozmiaru sprzed ciąży) oraz zmniejsza krwawienie z dróg rodnych, dzięki czemu obniża się prawdopodobieństwo występowania niedokrwistości z niedoboru żelaza.

10. Redukcja masy ciała

Kiedy karmienie naturalne trwa dłuższy czas, matka ma większą szansę na szybszą redukcję masy ciała, jednocześnie zmniejsza się ryzyko wystąpienia otyłości. Laktacja wpływa także na płodność w okresie wyłącznego karmienia naturalnego. Kolejną korzyścią dla matki jest zmniejszenie ryzyka zaburzeń mineralizacji kości (częsta przyczyna złamań szyjki kości udowej) oraz zachorowalności na niektóre choroby nowotworowe (raka jajników, raka piersi) w okresie pomenopauzalnym.

11. Korzyści psychiczne

Karmienie naturalne jest dla matki źródłem satysfakcji psychicznej, wspomaga budowanie więzi emocjonalnej z dzieckiem, powoduje wzrost zaufania i poczucia spełniania się w roli matki, dzięki czemu wpływa na zmniejszenie prawdopodobieństwa zapadalności na depresję poporodową. Prolaktyna regulująca laktację działa uspokajająco, dlatego też matka karmiąca jest spokojniejsza i lepiej radzi sobie z trudnościami wynikającymi z bycia mamą. Udowodniono, że matki karmiące rzadziej odrzucają swoje dzieci.

Dieta kobiety podczas laktacji

Jakość pokarmu matki jest ściśle związana z dietą karmiącej.  Podczas karmienia piersią dzienna podaż energetyczna  matki wzrasta o ok. 500 kcal. Każda kobieta podczas laktacji powinna włączyć do swojego jadłospisu pokarmy łatwo strawne, urozmaicone, obfite w białko o wysokiej jakości odżywczej.  Zaleca się, aby żywienie oparte było na piramidzie żywieniowej Instytutu Żywności i Żywienia.

Podczas laktacji kobieta powinna spożywać produkty, które są źródłem węglowodanów złożonych (nieprzetworzone lub nisko przetworzone produkty zbożowe, produkty pełnoziarniste, kasze, płatki, otręby), tłuszczy zawierających wielononienasycone kwasy tłuszczowe, białek (głównie pochodzenia zwierzęcego: dobrej jakości mięso – kurczak, indyk; nabiał –mleko, jogurty naturalne, maślanka, kefiry; ryby – łosoś, makrela, śledź, mintaj) oraz  witamin i składników odżywczych. Dieta powinna zawierać również dużą ilość owoców i warzyw. Ważne są rośliny strączkowe (np. ciecierzyca, soczewica). Istotna jest także podaż płynów. Optymalna ilość to 1,5 l na dobę, a w okresie letnim ponad 2 l, szczególnie rekomendowane są: woda mineralna, soki owocowe, soki warzywne, mleko, przetwory mleczne, słaba herbata oraz herbata zielona.

Kobieta podczas laktacji powinna unikać kawy naturalnej, mocnej herbaty, produktów wzdymających oraz potraw ostro przyprawianych. Absolutnie przeciwwskazane są alkohol i palenie papierosów. Matki, które stosują diety eliminacyjne, z wyłączeniem mleka, powinny zadbać o zwiększoną podaż warzyw obfitujących w wapń (np. boćwina, bob, brukselka, chrzan, dynia, jarmuż, soja, szpinak), nasion, orzechów i owoców suszonych (np. migdały, pistacje, siemię lniane, mak, sezam, suszone figi i morele) oraz pieczywa żytniego.

Bibliografia:

1. Ciborowska H., Rudnicka A., Żywienie zdrowego i chorego człowieka, wyd. PZWL, Warszawa, 2014.
2. Barańska M., Weker H. (red)., Żywienie niemowląt i małych dzieci, wyd. Instytutu Matki i Dziecka, Warszawa, 2014.
3. Borszewska-Kornacka M.K., Rachtan-Janicka J., Wesołowska A., Stanowisko ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji, Standardy Medyczne. Pediatria, 10, 2013.
4. Horvath A., Mikulska A., Szajewska H., Poradnik karmienia piersią według zaleceń Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, wyd. PZWL, Warszawa, 2016.
5. Bączyk G., Klejewski A., Urbaniak T., Wiedza o zaletach karmienia naturalnego wśród kobiet rodzących pierwsze dziecko, Przegląd lekarski, 69, 10, 2012.
6. Florea M., Laktacja i karmienie piersią. Przegląd piśmiennictwa, Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia,7, 3, 2014
7. Krawczyński M. (red.), Żywienie dzieci w zdrowiu i w chorobie, wyd. Help-Med, Kraków, 2015.
8. Horvath A., Rybak A., Socha P., Szajewska H., Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne. Pediatria, 13, 2016.
9. https://www.psu.edu/news/research/story/tiny-molecules-breast-milk-may-protect-infants-developing-allergies/

• Data pierwotnej publikacji: 20.10.2016
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 19.11.2022