Czym są lipidy i co należy o nich wiedzieć?

Lipidy są ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Są podstawowym składnikiem błon biologicznych. Pełnią też funkcję materiału zapasowego. Co jeszcze warto o nich wiedzieć?

Czym są lipidy?

Lipidy są jednymi z głównych makroskładników niezbędnych do wzrostu i rozwoju człowieka. Są też ważnymi składnikami żywności. Nadają jej odpowiednią konsystencję, wygląd i smak. [13]

Jest to szeroka grupa występujących w naturze związków chemicznych. Zalicza się do nich na przykład:

• tłuszcze,
• woski,
• sterole (w tym cholesterol),
• rozpuszczalne w tłuszczach witaminy (A, D, E, K). [2]

Jakie są rodzaje lipidów?

Lipidy dzieli się najczęściej na:

Lipidy proste

Do lipidów prostych zaliczamy tłuszcze właściwe (estry glicerolu i wyższych kwasów tłuszczowych) i woski (estry wyższych jednowodorotlenowych alkoholi oraz wyższych kwasów tłuszczowych) [1]. Przykładami lipidów prostych mogą być:

• kwas stearynowy
• kwas oleinowy
• smalec
• słonina
• masło

Lipidy złożone

Lipidy złożone zawierają w swojej cząsteczce oprócz części tłuszczowej również cząsteczkę substancji innego pochodzenia np. białka lub cukru. Do lipidów złożonych zaliczamy na przykład:

• Fosfolipidy. Składają się z glicerolu i grupy fosforanowej. Są istotną częścią błon biologicznych [13]).
• Glikolipidy. Organiczne związki chemiczne. Ich cząsteczki zbudowane są z części lipidowej, do której przyłączone są fragmenty cukrowe. Są ważnym składnikiem błon komórkowych).

Związki tłuszczopodobne

Są to na przykład:

• sterole (na przykład cholesterol)
• karotenoidy
• chlorofile
• witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) [1]

Właściwości lipidów

Lipidy (tłuszczowce) stanowią grupę związków o różnej budowie, lecz o podobnych właściwościach fizykochemicznych. Są nierozpuszczalne w wodzie, natomiast dobrze rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych (na przykład aceton, etanol). [1]

Funkcje i znaczenie lipidów w organizmie

Lipidy pełnią szereg funkcji biologicznych:

• stanowią podstawowy składnik błon biologicznych,
• pełnią rolę materiału zapasowego,
• mają funkcje ochronne (woski),
• uczestniczą w regulacji przemiany materii,
• są również zaangażowane w wewnątrzkomórkowy przekaz sygnału (np. ceramidy). [1]

Ceramidy

Ceramidy, czyli organiczne związki chemiczne, są zaliczane także do grupy lipidów. Obecne są w warstwie rogowej skóry człowieka. Mają za zadanie utrzymać jej prawidłowe nawilżenie oraz integralność bariery naskórkowej, co decyduje o elastyczności skóry. Są stosowane w kosmetykach głównie w celu nawilżenia skóry. Tworzą delikatny filtr ochronny na skórze. Ogranicza on utratę wody z naskórka. Mają także właściwości odżywcze. Łagodzą podrażnienia i sprzyjają regeneracji. Poprawiają kondycję i wygląd skóry oraz ograniczają rozwój bakterii.

Cholesterol a lipidy

Cholesterol to lipid zaliczany do grupy steroidów. Jest najważniejszym sterolem syntetyzowanym przez większość komórek ludzkich, głównie w wątrobie. Jest niezbędnym składnikiem błon komórkowych, pełni rolę prekursora syntezy hormonów steroidowych, witaminy D i kwasów żółciowych. Cholesterol jest przenoszony we krwi przez cząsteczki zwane lipoproteinami. Lipoproteina to kompleks składający się z lipidu (tłuszczu) i białka. [9] Istnieją trzy główne typy lipoprotein:

• LDL (lipoproteina o niskiej gęstości) – jest znany jako zły cholesterol. Działa jako nośnik cholesterolu z wątroby do różnych komórek ciała. Jej wysoki poziom w surowicy wskazuje na większe ryzyko chorób tętnic [10].
• HDL (lipoproteina o wysokiej gęstości) – określany jako dobry cholesterol. Zapobiega on chorobom tętnic. Przenosi cholesterol z komórek z powrotem do wątroby. W wątrobie jest albo rozkładany, albo wydalany z organizmu jako odpad [11].
• Trójglicerydy (TG) – Większość tłuszczu, który spożywamy w pożywieniu, występuje w tej formie chemicznej. Jeśli substancje, które spożywamy nie zostały wykorzystane przez organizm, przekształcają się w trójglicerydy i magazynują w komórkach tłuszczowych. W przypadku dostarczania niższej ilości składników pokarmowych (na przykład w czasie postu), są one uwalniane z komórek tłuszczowych i wykorzystywane jako źródło energii. Proces ten jest kontrolowany przez hormony [12].

W celu ustalenia poziomu lipidów we krwi wykonuje się lipidogram. Jest to badanie lipidów w osoczu krwi dostarczające informacji na temat stężenia poziomu całkowitego cholesterolu (TC), trójglicerydów oraz stężenia frakcji lipoprotein wysokiej gęstości (HDL) i niskiej gęstości (LDL) [14], [15].

Cholesterol LDL powiązany jest z chorobami serca. Jego nadmiar w organizmie jest niebezpieczny dla zdrowia. Jeżeli jego poziom we krwi jest zbyt wysoki, może się on odkładać w ścianach naczyń krwionośnych, tworząc złogi (blaszki miażdżycowe). Tym samym doprowadza do ich zwężenia. Aby zachować zdrowe serce, powinniśmy starać się utrzymywać niski poziom „złego” cholesterolu LDL.

Jednym ze sposobów na obniżenie poziomu cholesterolu LDL jest spożywanie stanoli roślinnych (grupa różnorodnych związków chemicznych, mających właściwość redukcji poziomu lipoprotein o niskiej gęstości LDL we krwi. Są syntetyzowane ze steroli roślinnych [17]). Powinno się spożywać je razem z posiłkami zawierającymi cholesterol (na przykład tłuszcze zwierzęce, mięso, jaja), aby blokować jego wchłanianie najbardziej efektywnie. [16]

Jak uzupełnić lipidy?

Aby uzupełnić lipidy w organizmie, należy wprowadzić do diety produkty, które je zawierają. Są to na przykład:

• ryby
• oleje roślinne, oliwa z oliwek
• nasiona oraz pestki
• orzechy
• awokado

Podsumowanie

Lipidy pełnią w organizmie szereg funkcji. Są one składnikami błon biologicznych, a także stanowią materiał zapasowy. Jednym z najważniejszych lipidów jest cholesterol. Powinno się dbać o to, aby w organizmie utrzymywać niski poziom cholesterolu LDL, co wspomaga zopobieganiu miażdżycy, zawałom serca oraz udarowi mózgu.

Bibliografia:

1. Bereta, J., Jemioła-Rzemińska, M., Jura, J., Guzdek, A., Kasza, A., Kruk, J., … & Węgrzyn, P. (2009). Lipidy.
2. Michelle A: Human Biology and Health. Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD.. Englewood Cliffs, New Jersey, USA: Prentice Hall, 1993. ISBN 0-13-981176-1.
3. Ghafoorunissa. Dietary lipids and heart disease–the Indian context. Natl Med J India. 1994 Nov-Dec;7(6):270-6. PMID: 7841878.
4. Fahy E, Subramaniam S, Brown HA, et al.. A comprehensive classification system for lipids. „Journal of Lipid Research”. 5 (46), s. 839–61, 2005.
5. Ghafoorunissa. Dietary lipids and heart disease–the Indian context. Natl Med J India. 1994 Nov-Dec;7(6):270-6. PMID: 7841878.
6. Zock PL, Blom WA, Nettleton JA, Hornstra G. Progressing Insights into the Role of Dietary Fats in the Prevention of Cardiovascular Disease. Current Cardiology Reports. 2016 Nov;18(11):111.
7. Wang X.. Lipid signaling. „Current Opinions in Plant Biology”. 3 (7), s. 329–36, 2004.
8. Zock PL, Blom WA, Nettleton JA, Hornstra G. Progressing Insights into the Role of Dietary Fats in the Prevention of Cardiovascular Disease. Current Cardiology Reports. 2016 Nov;18(11):111.
9. Narwal V, Deswal R, Batra B, Kalra V, Hooda R, Sharma M, Rana JS. Cholesterol biosensors: A review. Steroids. 2019 Mar;143:6-17.
10. Calvert G.D. (1976) Mammalian Low Density Lipoproteins. In: Day C.E., Levy R.S. (eds) Low Density Lipoproteins. Springer, Boston, MA.
11. Castelli W.P. (1980) High Density Lipoproteins: An Overview. In: Gotto A.M., Smith L.C., Allen B. (eds) Atherosclerosis V. Springer, New York, NY.
12. C.S. Pundir, Vinay Narwal, Biosensing methods for determination of triglycerides: A review, Biosensors and Bioelectronics, Volume 100, 2018, Pages 214-227, ISSN 0956-5663,
13. Cui, L. and Decker, E.A. (2016), Phospholipids in foods: prooxidants or antioxidants?. J. Sci. Food Agric., 96: 18-31.
14. Adam Antczak, Michał Myśliwiec, Piotr Pruszczyk: Wielka Interna. Wyd. 1. T. 2 cześć 1: Kardiologia z elementami angiologii Piotr Pruszczyk, Tomasz Hryniewiecki, Jarosław Drożdż (red.). Warszawa: Medical Tribune Polska, 2009 – 2011, s. 446-447
15. https://dietetycy.org.pl/cholesterol-norma-dieta-ldl-hdl/
16. WŁODAREK, D. (2007). Mechanizm działania fitosteroli w obniżaniu poziomu cholesterolu LDL we krwi. Roczn PZH, 58(1), 47-51.
17. Dariusz Włodarek: Stanole – znaczenie w leczeniu hipercholesterolemi, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, ISSN 1734-3321