Melon – zobacz, co tracisz, jeśli brakuje go w Twojej diecie

Zainteresowanie tym szczególnym owocem rośnie zwłaszcza w sezonie letnim. Upalne, suche dni zniechęcają nas do spożywanie ciężkich, gorących dań. W takie dni włączenie melona do posiłków jest idealnym rozwiązaniem. Roślina ta doskonale nawadnia (składa się w 90 % z wody), dostarcza nam energii niezbędnej do funkcjonowania ( przy tym jest owocem niskokalorycznym) i jest dodatkowo niebiańsko słodka. Ale o melonie warto pamiętać także w mniej gorące dni.

Co zawiera w sobie melon, jakie są jego właściwości odżywcze i wpływ na zdrowie ? Jakie są odmiany melona i czym tkwi sekret jego wyboru? O tym wszystkim dowiesz się z tego artykułu.

Garść informacji o melonie

Melon jest owocem pochodzącym z rodziny dyniowatych, która obejmuje jeszcze takie rośliny jak: ogórek, dynia, arbuz. Pochodzi prawdopodobnie z Afryki i Bliskiego Wschodu. Łącząc zapisy archeologiczne (nasiona) oraz ikonografię możemy założyć, że był już 3000 lat przed nasza erą znany i uprawiany w Chinach a nieco później także w Indiach i Egipcie.[4] Do Europy trafił dzięki misjonarzom, którzy przetransportowali nasiona tych owoców do Włoch. W Polsce natomiast melon pojawił się koło XVII wieku, na dworach wybitnych szlachciców.

Głównymi przodownikami w uprawie melona są: Chiny (15,1 miliona ton), a następnie Turcja, Iran, Hiszpania i USA (od 1 do 1,7 mln ton). Natomiast cała światową produkcję oszacowano w 2005 roku na 28 mln ton (dane FAOSTAT, 2005)[3].

Odmiany melona

Melon kantalupa o chropowatej, szarobrunatnej skórce z charakterystycznymi zielonymi prążkami. Miąższ w tej odmianie jest pomarańczowy i słodki. Waga waha się w przedziale 0,5 do 5 kg. Melon kantalupa jest w szczególności doskonałym źródłem witamin A i C.

Melon miodowy o żółtawej bądź zielonkawej skórce posiada jasny, zielonkawy miąższ. Owoc tej odmiany jest dużo słodszy niż melon kantalupa a przy tym mniej kaloryczny. Cechuje się znaczną ilością potasu, kwasu foliowego oraz witaminy B6.

Melon kasaba okrągły o gładkiej, żółtej skórce. Dojrzałe okazy możemy rozpoznać po białym, bardzo słodkim miąższu. Źródło witaminy B6, magnezu, potasu a także miedzi.

Melon Galia zwany siatkowatym ze względu na skórkę sprawiającą wrażenie pokrytej siateczką. Okazy tej odmiany mają owalny kształt i są koloru żółtobrązowego z jasnym i słodkim miąższem.

Melon zimowy jest mało charakterystyczną odmianą. Jest mniej aromatyczny niż odmiany wcześniej wymienione o kształcie owalnym i skórce pokrytej niewidzialną siateczką.

Uprawa w Polsce i na świecie, najwięksi producenci

Melon jest obecnie uprawiany na całym świecie – głównie w Turcji, Chinach, Indiach, Hiszpanii, USA, Japonii, Włoszech i Francji. Dalej na północ – uprawiany jest głównie w szklarniach. Początkowo rośliny melona mają krótkie międzywęźla i tworzą sztywną, wzniesioną łodygę, z której w kątach liści wyrastają wąsy czepne. Po wytworzeniu 5-6 liści pojawiają się w kątach liści pędy dochodzące do 2 m długości. Kwiaty są barwy pomarańczowej lub żółtej. Owocem jest jagoda rzekoma o różnym kształcie i wielkości, którego miąższ może być biały, zielonkawy, żółty lub pomarańczowy. Po 3-4 miesiącach od wysiania rośliny pojawiają się jagodowe owoce o masie do kilku kilogramów, powstałe z zalążni i dna kwiatowego, posiadające grubą skórkę. Pod skórką znajduje się soczysty, aromatyczny, słodkawy miąższ, a w nim liczne płaskie jajowate nasiona [7].

W uprawie melonów kwestiami kluczowymi jest właściwe nawożenie i podlewanie rośliny. Zbyt niski poziom wilgoci w glebie powoduje owocowanie okazów o zbyt małych rozmiarach, zaś nadmiar przyczynia się do pogorszenia smaku oraz aromatu. Melony kochają słońce, dlatego najlepszym miejscem do uprawy tej rośliny są nasłonecznione, osłonięte od wiatrów, najlepiej szybko nagrzewające się (ale zarazem wilgotne) miejsca. Gleba natomiast powinna dobrze się nagrzewać, być żyzna, bogata w próchnicę o pH 6,7-7,0.

Terminy zbiorów

Melony można wysiewać w dowolnym terminie, przeważnie od wiosny do lata (melony szklarniowe) oraz od końca kwietnia (melony w tunelach foliowych). Zbiór melonów przypada po 3-4 miesiącach od siewu. Podczas dojrzewania owoców należy też nieco ograniczyć nawadnianie.

Pod jaką postacią jest najczęściej jedzony melon? Jak przechowywać melona?

Melon najczęściej jedzony jest w formie surowej. Najprostszą formą jego przygotowania jest przekrojenie go na pół i wydrążenie części jadalnej. Ciekawym połączeniem jest melon skropiony cytryną, posmarowany miodem a następie grillowany. Świetnie sprawdzi się w sałatkach oraz jako dodatek do deserów czy różnego rodzaju napojów (drinki, koktajle). Melon świetnie też sprawdza się jako dodatek do czerwonego, wytrawnego wina, jako samodzielna przekąska czy też w połączeniu z owocami morza. Melon miodowy idealnie komponuje się w duecie z szynką parmeńską długo dojrzewającą. Melon jest też surowcem do wyrobu konfitur, soków, owoców kandyzowanych (smażonych w cukrze).

Melona nie powinno się zbyt długo przechowywać w formie rozkrojonej, ponieważ wystawiony na działanie powietrza bardzo szybko traci swoje cenne właściwości.

Melon w roli głównej – najciekawsze potrawy

Sałatka z melonem i rukolą

Składniki: olej (3 łyżki), miód płynne (1 łyżeczka), sok z cytryny (1 łyżeczka), MELON (1 SZTUKA), rukola (50 G), przyprawa Jarzynka Winiary (1 łyżeczka), ser mozzarella w kulkach (150 G), pomidorki koktajlowe (150 G), Ziarna słonecznika (1 łyżka).

Przygotowanie: Kolorowa i pyszna sałatka z melonem i rukolą to przykład na to, jak doskonale pasują do siebie słodkie owoce, soczyste warzywa i zielone sałaty. Sałatkę z rukolą, wzbogaconą o melona, połącz z mozzarellą, pomidorkami koktajlowymi i prażonymi ziarnami słonecznika. To, co sprawia, że sałatka zachwyca swoim smakiem, to sos: połączenie płynnego miodu, oleju, soku z cytryny i Przyprawy JARZYNKA WINIARY. Taką sałatkę możesz podać przy okazji urodzin i imienin, lub także zaproponować swoim najbliższym na co dzień. Dzięki kolorowym dodatkom, stanie się piękną dekoracją stołu. (ŻRÓDŁO: WINIARY)

Koktajl z melona

Składniki: melon (0,5 kg), żółtko (2 sztuki), koncentrant z róży (1 łyżeczka), sok z cytryny (2 łyżki).

Przygotowanie: Połącz wszystkie składniki razem, zblenduj na jednolitą masę i GOTOWE!

Deser z melonem i słodkimi migdałami

Składniki: 2 dojrzałe, słodkie melony, słodkie migdały (10 dag), wino madera lub porto (100 ml), 4 gałązki świeżej mięty.

Przygotowanie:

1. Melony podzielić na 4 połówki, wypestkować.

2. Z miąższu powycinać kuleczki wielkości orzecha włoskiego (pozostała warstwa miąższu przy skórce powinna mieć ok.5 mm ).

3. Kulki z miąższu wymieszać z winem (50 ml) i następnie schłodzić w lodówce przez 30 minut, pozostałą część melona również należy wstawić do lodówki.

4. Migdały zalać wrzątkiem, obrać i posiekać.

5. Tuż przed podaniem deseru wydrążone połówki melona wyjąć z lodówki i do każdej połowki wlać po 1 łyżeczce wina, następnie napełnić kulkami miąższu. Posypać siekanymi migdałami i skropić pozostałą częścią wina. Na koniec udekorować listkami mięty.

Wartość odżywcza melona, błonnik, woda, związki aktywne, witaminy

Miąższ melona składa się w przeważającej ilości z wody – 90 %, 6-15% cukrów – 6-15 % (głównie glukozy, fruktozy i sacharozy) oraz witaminy C (6-26 mg/100 g) i soli mineralnych. O wartości odżywczej melonów decyduje duża zawartość cukrów, które występują głównie w postaci sacharozy, a także białko i tłuszcze.

Owoc ten jest bogaty w witaminy: C, A, D, P oraz te z grupy B6. Zawiera znaczne ilości kwasu foliowego (mającego szczególne znaczenie w diecie kobiet spodziewających się dziecka) oraz beta-karoten, który wraz z witaminą E odpowiada za działanie antyoksydacyjne. Roślina ta jest również doskonałym źródłem minerałów takich jak magnez, fosfor, potas, żelazo, wapń czy też jod [6].

W melonie znajdziemy również grupę związków aktywnych nazywanych polifenolami. Związki polifenolowe stanowią jedną z największych i najbardziej rozpowszechnionych grup zaliczanych do fitozwiązków. Występują one w owocach, warzywach oraz innych roślinach, pełniąc funkcję ochronną przed promieniowaniem ultrafioletowym czy wolnymi rodnikami tlenowym [3].

Cynk poprawia kondycje naszych włosów, odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu narządów zmysłów takich jak narząd węchu oraz smaku. Pomaga w metabolizmie węglowodanów i białek, a także ułatwia syntezę DNA i RNA niezbędne do produkcji komórek.

Magnez stabilizuje ciśnienie krwi oraz pomaga zapobiegać nagłym zawałom serca, zatrzymaniom akcji serca czy udarom mózgu. Tak jak wapń magnez, fosfor i mangan w połączeniu z chlorkiem białka, witaminami A, C, D przyczynia się do rozwoju strukturalnego kości. Podczas gdy wapń stymuluje mięśnie, magnez je rozluźnia [8].

Składniki mineralne w miąższu melona (w porcji 100g) :

• wapń – 11 mg
• cynk – 0,16 mg
• sód – 9 mg
• potas – 267/182 mg
• fosfor – 17 mg
• żelazo – 0,21 mg
• selen – 0,04 mg [5]

Skład odżywczy melona piżmowego (wartość w 100g jadalnej porcji).

Wartości odżywcze	Witaminy [mg]
woda [g]- 89,7	Witamina C- 42,2
Energia [kcal] – 35	Tiamina, witamina B1 – 0,04
białko [g]- 0,88	Ryboflawina, witamina B2 – 0,2
Tłuszcze [g]- 0,28	Niacyna, witamina B3 – 0,57
Węglowodany [g] -8,36	Kwas pantotenowy, witamina B5 – 0,13
Błonnik pokarmowy [g] – 0,8	Witamina A (IU) – 32,24

Właściwości prozdrowotne melona

Działanie przeciwnowotworowe

Melon ze wzdlędu na zawartość błonnika pokarmowego, karotenoidów oraz polifenoli wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, antyangiogenne, inicjacji apoptozy, indukcji różnicowania komórek, modulacji aktywności enzymów I i II fazy detoksykacji, interakcji z czynnikami wzrostu oraz hormonami płciowymi oraz hamowanie proliferacji komórek zmienionych nowotworowo.

Istotne dla ochrony przed chorobami nowotworowymi mogą być również karotenoidy, rozpuszczalne w tłuszczach barwinki roślinne. Wśród karotenoidów o charakterze prowitaminy A wyróżnia się β-karoten, α-karoten i β- kryptoksantynę. Natomiast przykładem karotenoidów nieposiadających własności prowitaminy A są: likopen, luteina, zeaksantyna, astaksantyna, kantakstantyna, fukoksantyna. Cennym źródłem pokarmowym tej grupy bioaktywnych składników pokarmowych są przede wszystkim żółte, pomarańczowe i zielone warzywa i owoce, między innymi marchew, pomidory, czerwona papryka, dynia, szpinak, kapusta włoska, melon [1].

Według Raportu wydanego przez Światową Fundację Badań nad Rakiem (World Cancer Research Fund – WCRF) i Amerykański Instytut Badań nad Rakiem (American Institute for Cancer Research – AICR), produkty spożywcze zawierające karotenoidy prawdopodobnie wykazują ochronne działanie w stosunku do nowotworów jamy ustnej, gardła, krtani i płuc. Prawdopodobny związek istnieje również między spożyciem β-karotenu a rozwojem raka przełyku oraz likopenem a rozwojem raka gruczołu krokowego [2].

Wpływ na układ krwionośny, regulacja ciśnienia tętniczego

Melon jest owocem bogatym w potas, który odpowiada za regulację ciśnienia tętniczego. Spożycie tego minerału pomaga ustrzec przed nadciśnieniem a także ułatwia kontrolę ciśnienia u chorych na nadciśnienie tętnicze. Karotenoidy znajdujące się w melonie (silny przeciwutleniacz!) oprócz ochrony organizmu przed nowotworami chronią również przed rozwojem miażdżycy.

Melon może również w pewnym stopniu wpływać na zlepianie się trombocytów (płytek krwi) i tym samym utrudniać tworzenie się zakrzepów co pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia udaru czy zawału serca (właściwości te wynikają ze stosunkowo sporej ilości witaminy K).

Usprawnienie pracy układu nerwowego

Dzięki temu, że melon zawiera znaczne ilości witamin z grupy B (które mają znaczenie dla prawidłowej pracy układu nerwowego) – pozytywnie wpływa na psychikę, poprawę koncentracji, nastroju, samopoczucia, poprawia odporność na stres oraz jakość naszego snu [6].

Działanie detoksykacyjne

Ze względu na dużą zawartość wody (90 %) melon wykazuje działanie oczyszczające a także przeczyszczające i moczopędne (pobudza pracę nerek). Owoc ten reguluje również gospodarkę wodną dlatego jest polecany osobom zmagającymi się z obrzękami.

Pozytywny wpływ na skórę

Regularne spożywanie melona skutecznie poprawia stan naszej skóry (a także włosów i paznokci).

Jest to związane z wysoką zawartością witaminy C, A i E oraz beta-karotenu (odpowiednia dawka witaminy C jest niezbędna do procesu tworzenia kolagenu przez naszą skórę, który jest niezbędny do regeneracji i utrzymania skóry w dobrej kondycji). Kolejne dobroczynne działanie witamin zawartych w melonie to: opóźnienie procesu starzenia się skóry oraz jej ochrona przed uszkodzeniami związanymi z ekspozycją na słońce.

Zdrowie oczu

🔍 Zawarta w melonach luteina i zeaksantyna może opóźnić postęp chorób oczu, takich jak zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem i zaćma. Te karotenoidy gromadzą się w siatkówce oka, gdzie pełnią funkcję ochronną przed stresem oksydacyjnym i wolnymi rodnikami, co jest kluczowe dla zdrowia oczu [9].

Wspomaganie trawienia

Ze względu na to, że melon to dobre źródło błonnika, posiada właściwości wspomagające proces trawienia. Codzienne spożywanie odpowiedniej ilości błonnika jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego. Błonnik pokarmowy oprócz wspomagania procesów trawienia wpływa na zwiększenie wchłaniania składników odżywczych, wywołuje szybsze uczucie sytości (polecane u osób, które walczą ze zbędnymi kilogramami), sprzyja namnażaniu się dobrych bakterii jelitowych (wykorzystywany jako pożywka przez bakterie zamieszkujące jelito grube) a także wspomaga perystaltykę jelit (zwiększenie masy stolca i ułatwione wypróżnianie).

Ciekawostki

• Cytrulina obecna w melonie jest aminokwasem uczestniczącym w produkcji hormonu wzrostu. Stymuluje także produkcję argininy, potrzebnej dla prawidłowej pracy mięśni.
• Melon jest produktem z wysokim indeksem glikemicznym ( IG = 60 ), w związku z tym powinny go unikać osoby chorą na cukrzycę.
• Melon kantalupa w 100 g zawiera ok.36,7 mg witaminy C, co stanowi połowę dziennego zapotrzebowania dorosłej osoby na ten składnik
• Odmiany melona o pomarańczowym miąższu zawierają więcej beta-karotenu niż odmiany o innym kolorze miąższu
• Melon może wywoływać ALERGIE KRZYŻOWE u uczulonych na PYŁKI TRAW.
• Osoby ze skłonnością do wzdęć czy biegunek powinny raczej unikać opisywanej wyżej rośliny.

Tak wiec kochani nie czekajmy ani dnia dłużej i już dziś włączmy do swojej codziennej diety melona!

Bibliografia:

1. Guz J, Dziaman T, Szpila A. (2007). Czy witaminy antyoksydacyjne mają wpływ na proces karcynogenezy? Postepy Hig Med Dosw , 61: 185-198
2. World Cancer Research Fund, & American Institute for Cancer Research. (2007). Food, nutrition, physical activity, and the prevention of cancer: a global perspective (Vol. 1). Amer Inst for Cancer Research.
3. Zalega, J., Szostak-Węgierek, D., (2013). Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część I. Polifenole roślinne, karotenoidy, błonnik pokarmowy, 94(1): 41-49. http://www.phie.pl/pdf/phe-2013/phe-2013-1-041.pdf
4. Pitrat M. (2008) Melon. In: Prohens J., Nuez F. (eds) Vegetables I. Handbook of Plant Breeding, vol 1. Springer, New York, NY, 283-284. (link do tekstu poniżej). https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-0-387-30443-4_9#citeas
5. Venkateswarlu, K., Devann, N., Priya, R. V., & Kumar, P. B. R. MUSK MELON: MINERALS, NUTRITIONAL VALUES. pharmatutor journal. https://www.pharmatutor.org/articles/musk-melon-minerals-nutritional-values
6. Lester, G, . (1997). Melon (Cucumis melo L.) Fruit Nutritional Quality and and Health Functionality. In HortTechnology, 224-227.
7. Sawicka, B,. Krochmal-Marczak, B,. (2005). Możliwości użytkowania różnych gatunków warzyw uprawianych w gospodarstwie agroturystycznym/The possibility of the use of different species of vegetables grown on a farm. In book: Możliwości użytkowania różnych gatunków warzyw uprawianych w gospodarstwie agroturystycznym/The possibility of the use of different species of vegetables grown on a farm, 145-151.
8. Jacob, A. G., Etong, D. I., & Tijjani, A. (2015). Proximate, mineral and anti-nutritional compositions of melon (Citrullus lanatus) seeds. British Journal of Research, 2(5), 142-151.
9. Mrowicka M, Mrowicki J, Kucharska E, Majsterek I. Lutein and Zeaxanthin and Their Roles in Age-Related Macular Degeneration-Neurodegenerative Disease. Nutrients. 2022 Feb 16;14(4):827. doi: 10.3390/nu14040827. PMID: 35215476; PMCID: PMC8874683.

• Data pierwotnej publikacji: 24.09.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 14.09.2024