Norowirusy — drogi zakażenia, objawy, leczenie i dieta w trakcie i po chorobie

Norowirusy należą do rodziny Caliciviridae. W 1968 roku doprowadziły do epidemii objawiającej się zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi w Norwalk (USA). Właśnie od nazwy tego miasta wywodzi się pierwotna nazwa tej grupy wirusów brzmiąca Norwalk-like.

Czym są norowirusy?

Norowirusy są nieposiadającymi otoczki, jednoniciowymi (RNA) wirusami. Z powodu ich specyficznej budowy mają one wyższą odporność na dezynfekcję. Ich inaktywacja następuje dopiero po 30 minutach w 60 stopniach (1,2).

Wirusy te są najczęstszą przyczyną zapalenia żołądka i jelit na świecie. W USA każdego roku zaraża się tym wirusem 21 milionów ludzi. Z tego ponad 70 000 pacjentów trafia do szpitala z powodu powikłań tej choroby (2). Przyjmuje się, że wirusy z tej grupy wywołują aż 18% chorób biegunkowych na całym świecie.

Klasyfikacja ICD 10

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 zakażenie nimi widnieje pod kodem A08.1. Jest to „Ostra gastroenteropatia wywołana przez wirus Norwalk„.

Jak drogą dochodzi do zakażenia norowirusami?

Droga pokarmowa

Najczęściej zarażamy się poprzez spożycie zakażonego produktu. Wirusy te mogą bytować na wielu rodzajach żywności, a także na sprzętach wykorzystywanych do przygotowywania posiłków. 

Istnieje też możliwość zarażenia w trakcie kontaktu z zarażoną osobą lub przedmiotem.

Jaka żywność może być zakażona norowirusami i jak zapobiegać zakażeniu?

Właściwie każda. Jednak z racji przygotowywania posiłków, gotowania czy pieczenia, ograniczamy możliwość zarażenia. Niebezpieczna może być dla nas żywność niedogotowana lub spożywana na surowo. Do tej grupy zaliczamy ostrygi, skorupiaki czy ryby. To o obecności wirusów w tych produktach jest najwięcej doniesień.

Od 27.12.2023 roku we Francji obowiązywał zakaz połowu i spożywania skorupiaków, głównie ostryg. Było to spowodowane właśnie obecnością norowirusów. Oficjalnie nie wolno nawet ich było dotykać w trakcie spacerów po plaży (9).

W jaki sposób należy czyścić ostrygi przed spożyciem?

Z racji tradycji spożywania ostryg na surowo proces ich oczyszczania polega na wypłukiwaniu. Ostrygi umieszcza się w czystej wodzie, w tym czasie skorupiaki pozbywają się toksyn i bakterii. Zauważono jednak, że metoda ta nie inaktywuje norowirusów. Pozostają one w ostrygach przez wiele tygodni (6). Z tego powodu nie poleca się spożywania świeżo wyłowionych ostryg.

Surowe owoce i warzywa

Jednak nie wolno zapominać, że równie niebezpieczne pod względem obecności norowirusów są surowe owoce i warzywa. W szczególności te produkty, których nie możemy dokładnie umyć. M.in. sałaty (np. odmiana lolo), świeże zioła, maliny czy owoce jagodowe.

Zakażenia kontaktowe

Niestety do zakażeń norowirusami dochodzi także drogą kropelkową. Co jest szczególnie ważne w dużych skupiskach ludzi. Może to być problemem hoteli, statków wycieczkowych czy koszar. A także żłobków, przedszkoli i domów opieki, to właśnie w nich najczęściej dochodzi do rozprzestrzeniania wirusa. Pamiętajmy, że dla podopiecznych tych placówek zakażenia norowirusem są szczególnie niebezpieczne.

Na zakażenia drogą kropelkową mamy niewielki wpływ. Możemy jednak zadbać o utrzymanie higieny w kuchniach oraz jadalniach. Pamiętajmy o dezynfekcji powierzchni, sprzętów wykorzystywanych do przygotowywania posiłków w zbiorowym żywieniu.

Jakie są objawy zakażenia norowirusem?

Najczęściej występują nudności, wymioty oraz towarzyszące im bóle brzucha i wodniste biegunki. Rzadszymi objawami mogą być bóle głowy, podwyższona temperatura ciała, osłabienie oraz bóle mięśniowe.

Jak długo trwa zakażenie norowirusem?

Objawy zakażenia nasilają się wraz ze spadkiem odporności organizmu. U osoby zdrowej objawy choroby pojawiają się nagle i trwają od 1 do 3 dni. U osób osłabionych, starszych, dzieci utrzymują się około tygodnia. Zauważono, że u 7% populacji wirusy te nie wywołują żadnych objawów (3).

Zwiększona aktywność norowirusów przypada na okres zimowy. To dlatego chorobę przez nie wywołaną potocznie nazywa się zimowymi wymiotami.

W Polsce choroba ta występuje pod nazwą: jelitówka lub grypa jelitowa.

Norowirusy a rotawirusy i inne zakażenia

Z racji występowania podobnych objawów ze strony układu pokarmowego w trakcie zatruć. Lekarz w czasie diagnozy powinien wykluczyć zakażenie rotawirusami, Clostridium difficile, Salmonellą, E. coli, czy Shigellą.

Zarażenia tymi patogenami często wymagają leczenia szpitalnego (4).

Metody diagnostyczne

Aktualnie by, potwierdzić obecność wirusa można przeprowadzić test PCR z próbek kału (3). Drugą stosowaną metodą jest wykonanie testu wykrywającego antygen norowirusa. Pomimo dostępności tych testów rzadko stosuje się je w przychodniach (5).

Dla ułatwienia w diagnostyce wykorzystuje się głównie tzw. kryteria Kaplana. Obejmują one: częstotliwość wymiotów, średni okres inkubacji, czas trwania choroby oraz brak bakterii w kale (5).

Leczenie zakażenia norowirusami

Infekcja wirusowa na charakter samoograniczający i powinna ustąpić po 5-10 dniach. Jednak u osób osłabionych może dojść do komplikacji. Jeżeli lekarz podejrzewa dodatkową infekcję bakteryjną, do leczenia włącza się antybiotykoterapię (2).

Często występują także zaburzenia ilości elektrolitów (m.in. niedobór sodu i potasu) oraz odwodnienie organizmu. W ciężkich przebiegach infekcji może dojść nawet do uszkodzenia nerek (2).

Rola dietetyków w profilaktyce i leczeniu objawów zakażenia norowirusami

Chcąc uniknąć zakażenia norowirusami konieczne jest przestrzeganie zasad higieny i prawidłowej obróbki kulinarnej. W diecie dla osoby osłabionej zrezygnujmy z surowych owoców i warzyw na rzecz gotowanych czy pieczonych.

Pamiętajmy także o ograniczeniu ilości produktów mięsnych i rybnych surowych, a także wędzonych na zimno.

Dieta dla osób zarażonych norowirusem

Nawodnienie organizmu

Przede wszystkim zadbajmy o odpowiednie nawodnienie organizmu. Choremu należy podawać płyny zawierające glukozę oraz elektrolity (szczególnie sód i potas).

Należy także unikać napojów izotonicznych dla sportowców, pomimo dużej zawartości elektrolitów. Zawierają one także duże ilości węglowodanów, w związku z czym mogą nasilać biegunkę (2). W trakcie biegunek nie powinno się także spożywać kofeiny, pobudza ona motorykę jelit (7)

Dieta lekkostrawna

W czasie zakażenia należy stosować dietę lekkostrawną. Powinna ona zawierać ugotowane warzywa, ryż, ziemniaki, chude mięso lub ryby. Czasami na łagodzenie mdłości korzystnie wpływa spożywanie białego pieczywa czy sucharków. Dieta powinna być delikatna, bez ostrych, kwaśnych przypraw, pestek czy orzechów. Zauważono, także że błonnik rozpuszczalny zawarty w diecie skraca czas biegunki (7). Z tej przyczyny warto do diety chorego dodać obrane, ugotowane jabłka.

Suplementy i probiotyki

Można także rozważyć włączenie do diety suplementów ograniczających nudności, wymioty oraz biegunki. Dodatkowo dobrze jest podawać probiotyki.

Zalecenia żywieniowe po infekcji norowirusowej

Pamiętajmy, że nawodnienie organizmu po infekcji nadal jest niezwykle ważne. W miarę polepszenia staniu zdrowia możemy włączać do diety nowe produkty. Szczególnie gdy ustępują dolegliwości ze strony żołądka i jelit. Wtedy do jadłospisu można dodać surowe warzywa i owoce, pamiętajmy jednak o dokładnym ich umyciu. W diecie mogą się pojawić także kasze, pieczywo z pełnego przemiału. Do zwyczajowej diety należy wracać stopniowo.

Jakie składniki wzmocnią nasze jelita?

• Błonnik reguluje perystaltykę jelit, dodatkowo jest prebiotykiem.
• Kwasy tłuszczowe n-3. Działają przeciwzapalnie oraz wzmacniają funkcjonowanie jelita (8).
• Pełnowartościowe białko, a w szczególności tryptofan. Aminokwas ten ma działanie przeciwzapalne, ale co ważniejsze bierze udział w regulacji przepuszczalności błon jelitowych (8).

Probiotyki

Zauważono, że mikrobiom jelitowy wykazuje zdolność wiązania się z norowirusami. W ten sposób chroni nas przed infekcją. Co prawda dokładny szlak działania nie został jeszcze odkryty, ale wyniki dotychczasowych badań są obiecujące. Badacze podkreślają konieczność wzmocnienia bakterii jelitowych po infekcji norowirusowej. W diecie powinien znaleźć się fermentowany nabiał, a także kiszone warzywa i owoce (8).

Szczepy Lactobacillus i Bacillus spp. wykazują największe działanie przeciwwirusowe (11).

Zbadano, w jaki sposób wpływa podanie Lactobacillus casei na starsze osoby zainfekowane norowirusem. Wyniki wskazują, że czas gorączki został znacząco skrócony, w stosunku do pacjentów, którzy nie spożywali probiotyku. Zauważono, także, że podanie chorym dzieciom Lactobacillus acidophilus nie skróciło czasu trwania objawów choroby (11). Należałoby się zastanowić, czy na wyniki ma wpływ rodzaj bakterii, czy może wiek pacjenta.

Witamina A

Wiele badań potwierdza, że witamina A wykazuje działanie przeciwwirusowe. Aktualnie nie jest poznany mechanizm działania tej witaminy. Wiąże się z nim wielkie nadzieje na stworzenie leku ograniczającego objawy choroby norowirusowej. W przypadku, gdy chcemy suplementować witaminę A, należy zbadać jej stężenie we krwi. Pamiętajmy, że zbyt duża ilość witaminy A nie jest korzystna dla zdrowia (12).

Antyoksydanty

W 2021 roku przeprowadzono badanie, którego wnioskiem jest, że fenole mają działanie antywirusowe. Wykorzystano fenole (m.in. garbniki, kwas elagowy) naturalnie występujące w soku i ekstrakcie z granatu (13). Na tej podstawie możemy wnioskować, że substancje aktywne zawarte w owocach i warzywach wzmacniają naszą odporność.

Podsumowanie. Wnioski i zalecenia dla praktyki dietetycznej

• Norowirusy są najczęstszą przyczyną zaburzeń żołądkowo- jelitowych na świecie. Są one szczególnie niebezpieczne dla osób osłabionych, starszych, a także dzieci.
• Wirusy te są przenoszone drogą żywieniową oraz kropelkową
• Pamiętajmy o dokładnym myciu surowych owoców i warzyw przed ich spożyciem. Nie zalecajmy spożywania surowego mięsa i ryb.
• W trakcie infekcji norowirusowej ważne jest nawodnienie organizmu oraz stosowanie diety łatwostrawnej.
• Po infekcji norowirusowej należy stopniowo wracać do zwyczajowej diety.
• Ważna jest odbudowa mikrobiomu jelitowego oraz wzmocnienie funkcjonowania jelita
• Aktualnie jest prowadzonych wiele badań nad szczepionką przeciw norowirusom. Szuka się także substancji o działaniu przeciwwirusowym.

Najczęstsze pytania:

Bibliografia:

1. Ścieżyńska H., Maćkiw E., Mąka Ł., Pawłowska K. (2012) Nowe zagrożenia mikrobiologiczne w żywności. Rocz Pantw Zakl Hig, 63 (4), 397-402
2. Capece G., Gignac E. (2023) Norovirus. Stat Pearls
3. Ahmed S., Hall A., Robinson A., Verhoef L., Premkumea P., Parashar U., Koopmans M., Lopmad B. (2014) Global prevalence of norovirus in cases of gastroenteritis: a systematic review and meta-analysis. Lancet Infect Dis. 14(8), 725-730
4. Antunes P., Novais C., Peixe L. (2020) Food-to- Humans Bacterial Transmission. Microbiol Spectr, 8(1)
5. Rabilotti E., Deresinski S., Pinsky B. (2015) Norovirus. Clin Microbiol Rev, 28(1), 134-264
6. Le Guyader F., Loisy F., Atmara R., Hutson A., Estes M., Ruvoen- Clouete N., Pommepuye M., Le Pendue J. (2006) Norwalk Virus- specific Binding to Oyster
7. Steffen R., Gyr K. (2004) Diet in the Treatment of Diarrhea: From Tradition to Evidence, 39(4), 472-473
8. Gill P., Inniss S., Kumagai T., Rahman F., Sith A. (2022) The Role of Diet and Gut Microbiota in Regulating Gastrointestinal and Inflammatory Disease. Front Immunol, 13
9. https://www.rp.pl/przemysl-spozywczy/art39663161-po-ostrygach-francja-zakazuje-skorupiakow-norowirus-atakuje
10. Yang Y., An R., Lyu C, Wang D. (2024) Interactions between human norovirus and intestinal microiota/ mcrobes: A scoping review. Food Microbiology, vol.119
11. Bai G., Tsai M., Lin S., Hsu Y., Chen S. (2023) Unraveling the interplay between norovirus infection, gut microbiota, and novel antiviral approaches: a comprehensive review. Front Microbiol, 14
12. Lee H., Lee G., Cho Y., Song Y., Ko G. (2023) Chemokine CCL6 Plays Key Role in the Inhibitory Effect of Vitamin A on Norovirus Infection. J Microbiol, 61 (5), 579-587
13. Zivkovic I., Savikin K., Zivkovic J., Zdunic G., Jankovic T., Lazic D., Radin D. (2021) Antiviral Effects of Pomegranate Peel Extracts on Human Norovirus in Food Models and Simulated Gastrointestinal Fluids. Plant Food Hum Nutr, 76 (2), 203-209