Ostropest plamisty – właściwości i zastosowanie

Ostropest plamisty (Silybum marianum) jest jednym z najistotniejszych gatunków roślin leczniczych. Należy do rodziny astrowatych Asteracae. Naturalnie występuje w basenie Morza Śródziemnego, od Półwyspu Pirenejskiego aż po Iran, a także na Maderze, Wyspach Kanaryjskich, w Północnej Afryce oraz Azji Zachodniej i Środkowej. Obecnie spotykany jest także w części środkowej i południowej Europy, Australii, Azji Mniejszej, Nowej Zelandii, Ameryce Północnej i Południowej. Największe uprawy ostropestu są zlokalizowane w krajach południowej
i środkowej Europy, Ameryki Północnej i Południowej oraz Australii. W Polsce większość upraw ma miejsce w centralnej i północnej części. Surowcem ostropestu są dojrzałe owoce bez puchu kielichowego.

Substancje aktywne

Najważniejszą substancją czynną ostropestu, którą wykorzystuje się w lecznictwie jest sylimaryna, w której skład wchodzi cały zbiór flawonolignanów m.in. sylibinina, sylidianina, sylikrystyna, taksyfolina – związki te zaliczane są do grupy flawonoidów. Ponadto prócz kompleksu flawonolignanów owoce ostropestu zawierają kwercetynę, histaminę, tyraminę, fitosterole, garbniki, śluzy, kwasy organiczne, związki mineralne (ok. 5%), wodę (do 7%), witaminy C i K.

W skład materiału zapasowego wchodzą głównie: olej (18–31%), zawierający 42–54% kwasu linolowego oraz 21–36% kwasu oleinowego, białko (25–30%), cukry (37,7%), błonnik (4,5%) oraz sterole (0,63%) z tokoferolem (0,038%) Głównym aminokwasem białka nasion ostropestu jest kwas glutaminowy (18%), a udział aminokwasów egzogennych wynosi zwykle 22 g w 100 g białka ogółem.

Działanie ochronne i regenerujące na wątrobę

Najważniejsze działanie terapeutyczne ostropestu to jego właściwości hepatoochronne. Sylimaryna zawarta w owocach ostropestu działa protekcyjnie na miąższ wątroby oraz wspomaga jej regenerację. Efekt ochronny jest wynikiem występowania wielu mechanizmów działających synergicznie m.in.  działania przeciwutleniającego, przeciwzapalnego, przeciwwirusowego, hamowania wnikania toksyn do wnętrza komórek wątroby oraz procesów włóknienia. Dodatkowo sylimaryna ma wpływ na syntezę DNA i RNA i zwiększa spójność jej błon komórkowych. Działanie regenerujące wynika głównie ze zmniejszenia ilości wolnych rodników wytworzonych przez toksyny, które uszkadzają błony komórkowe oraz przez zewnętrzne zmiany błony komórkowej komórek wątroby. 

Skuteczność i zastosowanie sylimaryny w uszkodzeniach wątroby z różnych przyczyn.

Obecnie badania wskazują, że zastosowanie sylimaryny u osób z alkoholową marskością wątroby może zmniejszyć uszkodzenia, ale podawanie sylimaryny nie ma wpływu na śmiertelność. W przypadku wirusowych zapaleń wątroby największą skuteczność uzyskuje się w leczeniu wirusowego zapalenia wątroby typu C. Ostropest jest także wykorzystywany do wytwarzania leków o działaniu protekcyjnym przeciw substancjom toksycznym znajdującym się w muchomorze sromotnikowym, alkoholu oraz w cytostatykach. Odkryto również, że substancje aktywne w ostropeście mogą chronić hepatocyty przed niebezpiecznym działaniem nanocząsteczek, które występują w środowisku naturalnie oraz tych pojawiających się wskutek działalności człowieka.

Aktywność przeciwnowotworowa 

W piśmiennictwie medycznym znajdziemy sporo informacji, które mówią o działaniu przeciwnowotworowym ostropestu plamistego. Dostępne badania wskazują, że ekstrakty z ostropestu działają zapobiegawczo na rozwój raka prostaty pęcherza, płuc, piersi i jajników. Wykazano również, że sylimaryna zapobiega powstaniu czerniaka. Sylibinina i sylimaryna przeciwdziałają rozwojowi raka jelita grubego poprzez hamowanie rozmnażania się komórek nowotworowych.

Wszechstronne działanie 

Oprócz wymienionych wyżej właściwości ostropest wykazuje szereg innych korzystnych działań. Udowodniono, że ekstrakty z ostropestu są aktywne przeciwko niektórym opornym szczepom bakterii, m.in. Staphylococcus aureus, oporny szczep Escherichia coli czy Enterococcus faecalis. Natomiast sylibinina daje pozytywne rezultaty w leczeniu bakteryjnych chorób przyzębia i próchnicy. Ostropest wykazuje ponadto działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne i neuroprotekcyjne. Dzięki temu może być przydatny w leczeniu choroby Alzheimera i stwardnienia rozsianego.

🔎 Według aktualnego stanu wiedzy [4] spożycie sylimaryny znacząco obniża markery stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego, takie jak CRP, MDA i IL-6, jednak nie wpływa istotnie na IL-10, TAC oraz GSH.

Dodatkowo sylimaryna ma również pozytywny wpływ na poziom cukru we krwi poprzez poprawę insulinowrażliwości oraz odbudowę komórek beta trzustki. 

Zastosowanie ostropestu w kosmetyce

Olej z ostropestu znalazł zastosowanie w produkcji kosmetyków. Jest on bogatym źródłem wartościowych kwasów tłuszczowych, które używane są do wytwarzania kremów o działaniu redukującym zaczerwienienie skóry, rozjaśniającym oraz regenerującym. Olej jest bogaty również w witaminę E, która jest bardzo dobrze absorbowana przez skórę. Dodatkowo ze względu na właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne sylimarynę wykorzystuje się w produkcji kosmetyków do walki z trądzikiem różowatym oraz w produktach wspomagających gojenie się ran, szczególnie u osób chorujących na cukrzycę.

Podsumowanie

Ostropest plamisty jest rośliną o wielokierunkowych właściwościach. Obecnie sylimaryna jest dostępna w postaci tabletek, dzięki czemu możemy zastosować odpowiednią dawkę, działającą leczniczo w poważnych schorzeniach, tj. od 200 do 800 mg sylimaryny dziennie w 2-3 dawkach. Warto rozważyć zastosowanie ostropestu plamistego ze względu na jego szerokie spektrum działania i ogromną wartość prozdrowotną. 

Źródła:

1. R. Nurzyńska-Wierdak, J. Dyduch, A. Sawicka, H. Łabuda, H. Buczkowska; Ostropest plamisty (Silybum marianum [L .] Gaertn.) – fitochemia i efekty terapeutyczne; „ANNALES HORTICULTURAE”, VOL. XXVIII (4), 2018
2. J. Andrzejewska, Z. Skinder; OSTROPEST PLAMISTY – UWAGI O NAZEWNICTWIE, SUBSTANCJACH CZYNNYCH I ROZWOJU ROŚLINY; „Acta Sci. Pol., Agricultura 5(1) 2006, 5-10”
3. R. Sawczuk, W. Miltyk; Ostropest plamisty- stare/nowe panaceum, „Gazeta Farmaceutyczna” 2016, nr 4, s. 22–24
4. Bahari H, Shahraki Jazinaki M, Rashidmayvan M, Taheri S, Amini MR, Malekahmadi M. The effects of silymarin consumption on inflammation and oxidative stress in adults: a systematic review and meta-analysis. Inflammopharmacology. 2024 Feb 19. doi: 10.1007/s10787-023-01423-6. Epub ahead of print. PMID: 38372848.

• Data pierwotnej publikacji: 24.02.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 26.02.2024