Pestycydy – do czego służą, w jakiej żywności występują i czy są szkodliwe?

Doskonale pamiętam, kiedy byłam jeszcze dzieckiem, a kiedy przychodziło lato, cieszyliśmy się na myśl o dojrzewających truskawkach, malinach, porzeczkach a wraz z upływem lata o śliwkach, jabłkach czy gruszkach. My sami mieliśmy mnóstwo drzewek wiśni czy śliwek węgierek. Żaden owoc się wtedy nie zmarnował, a było ich całe mnóstwo.

Drzewka, niegdyś doskonale obradzające w owoce, teraz stały się bardzo podatne na wszelkie choroby czy pasożyty, dotyczy to również młodych drzewek. Większości owoców nie da się zjeść. Zarazy oraz obecność małych lokatorów w środku skutecznie to utrudnia. Po oczyszczeniu drzewka z  „zepsutych” plonów pozostaje ilość, którą żaden rolnik poszczycić się nie może. I tu z pomocą przychodzą mu (oraz oczywiście nam – konsumentom) środki ochrony roślin, które zaliczamy do szerokiej grupy pestycydów. Ale… czy na pewno z pomocą?

Czym są pestycydy?

Pestycydy to substancje syntetyczne bądź naturalne, stosowane do zwalczania szkodników oraz organizmów niepożądanych. Obecnie stosowane na bardzo szeroką skalę, praktycznie w każdej dziedzinie naszego życia. Pomagają uporać się z gryzoniami, owadami, bakteriami, wirusami czy chwastami. Przyspieszają wzrost roślin, zwiększają trwałość produktów przemysłowych, a także przedłużają eksploatację terenów pod transport publiczny. Są wszędzie. W żywności, w glebie, w powietrzu oraz w wodzie.

Jakie zagrożenia nieść może nadmiar pestycydów?

Podobnie jak metale ciężkie, pestycydy mają zdolność do kumulacji w naszych organizmach. Mogą inicjować lub nasilać procesy rakotwórcze, wykazują działanie kancerogenne, mutagenne oraz teratogenne. Zaburzają wewnętrzną homeostazę organizmu przez wpływ na regulację hormonalną i enzymatyczną.  Objawy zatrucia pestycydami nie pojawiają się jednak od razu, przez co trudno powiązać ich obecność z aktualnie dręczącą nas chorobą.

Amerykańska Akademia Pediatrii w 2012 roku wydała raport, w którym udowodniła, że na toksyczne skutki działania pestycydów obecnych w żywności najbardziej narażone są dzieci [4].

Wpływ neurodegeneracyjny

🔎 Nowe badania na myszach [5] wskazują, że ekspozycja na glifosat, powszechnie stosowany herbicyd, może prowadzić do trwałych stanów zapalnych mózgu i nasilać patologie podobne do choroby Alzheimera, nawet po zakończeniu kontaktu z substancją. Efekty te utrzymywały się przez wiele miesięcy i były związane z obecnością metabolitu glifosatu w tkance mózgowej. Wyniki sugerują, że nawet krótkotrwała ekspozycja na glifosat może wywoływać długotrwałe zmiany neurodegeneracyjne, co rodzi pytania o bezpieczeństwo jego stosowania w rolnictwie i wpływ na zdrowie publiczne.

Czy konsumenci powinni bać się pestycydów?

🔎 Nad polskim i europejskim rynkiem czuwają organizacje, które monitorują poziom pestycydów oraz chronią konsumentów. Pozwala to nam czuć się bezpiecznymi, ale to nie znaczy, że tak jest wszędzie. Badanie Gerken i wsp. [3] wykazało, że stosowanie niektórych pestycydów jest związane ze zwiększonym ryzykiem występowania nowotworów, takich jak białaczka, chłoniak nieziarniczy, rak trzustki oraz nowotwory skóry. Szczególnie zagrożone są osoby pracujące w regionach o intensywnej działalności rolniczej. Wskazano na konieczność przeprowadzenia dokładniejszych ocen ryzyka w celu opracowania polityk ograniczających stosowanie najbardziej niebezpiecznych substancji chemicznych.

W poszukiwaniu idealnych owoców i warzyw

Pestycydy stosowane są na bardzo szeroką skalę a tendencja do nadprogramowej ochrony roślin ciągle wzrasta. To błędne koło napędzamy, niestety, my sami. Ile razy na lokalnym ryneczku, przechodzimy obok długiego rzędu stoisk pięknych, wielkich i krwistoczerwonych pomidorów. Czy wybieramy te mizerne, małe i pobrudzone ziemią pomidorki od starszej kobiety, która prawdopodobnie miała przed sobą jedynie niewielką skrzyneczkę, na której, być może, leżał związany pęczek młodego koperku i jedna cukinia?

Przyczyną, dla której wygląd jednego pomidora może być całkowicie różny od drugiego, jest ilość pestycydów, których użyto w trakcie uprawy. Stąd właśnie mamy piękne, duże i błyszczące jabłka, a także inne owoce oraz idealne, kształtne warzywa („krzywa” marchewka się przecież nie sprzeda). Te wyłożone na półkach w supermarketach jakże są różne od tych, które wyhodujemy sami, lub dostaniemy od cioci po wizycie na wsi.

Zawartość pestycydów w żywności

Na podstawie badań przeprowadzonych przez Departament Rolnictwa w USA około 65% zebranych przez badaczy próbek warzyw i owoców zawierało w sobie pozostałości pestycydów.

Z kolei Polska Federacja Producentów Żywności przedstawiła wyniki, zgodnie z którymi z danych Unii Europejskiej na 2008 r., wynika, że w unijnych produktach żywnościowych wykryto ok. 349 różnych rodzajów pestycydów. W ok 50% badanych produktów żywnościowych stwierdzono obecność pestycydów, z czego 5 % produktów zawierało pestycydy, których ilość kształtowała się na poziomie powyżej unijnej granicy dopuszczalności [1].

Które owoce i warzywa kumulują najwięcej pozostałości środków ochrony roślin?

uwaga – dane dotyczą rynku amerykańskiego – przyp. redakcji

Ranking produktów najbardziej zanieczyszczonych pestycydami podany przez amerykańską organizację EWG (Environmental Working Group) [dane zaktualizowane za rok 2024 – przyp. redakcji]

• Truskawki
• Szpinak

Na czarnej liście znajdują się również:

• Jarmuż
• Winogrona
• Brzoskwinie
• Gruszki
• Nektarynki
• Jabłka
• Papryka
• Wiśnie
• Borówki amerykańskie
• Fasolka szparagowa

Ranking produktów najmniej zanieczyszczonych pestycydami podany przez amerykańską organizację EWG (Environmental Working Group)

• Awokado
• Kukurydza
• Ananasy
• Cebula
• Papaja
• Groszek
• Szparagi
• Melon

Jak chronić się przed pestycydami?

Aby zminimalizować ryzyko spożycia pozostałości pestycydów, najlepiej wybierać produkty ze sprawdzonych źródeł. Popyt napędza podaż. Im większa świadomość dobrego wyboru, tym tańsza i ogólnie dostępna będzie dobrej jakości żywność. Pamiętajmy o tym, by korzystać z warzyw i owoców sezonowych.

Możemy też zastosować kilka domowych tricków:

• Dokładnie płukanie pod bieżącą wodą
• Obieranie lub wyszorowanie szczoteczką pod bieżącą wodą, nadających się do tego produktów

Warto poświęcić kilkanaście minut na odpowiednie przygotowanie posiłku dla naszej rodziny. Jeśli wybieramy warzywa i owoce znaczy to, że chcemy dobrze się odżywiać i dbać o nasze ciało. Postarajmy się więc wykorzystać najlepszy potencjał zdrowej żywności. Wspierajmy lokalne, ekologiczne rolnictwo. I następnym razem podczas wizyty na lokalnym ryneczku, wybierzmy mniejszy, bardziej ubogi straganik oraz produkt, który może nie zawsze będzie idealnie kształtny i wypolerowany, ale nasze zdrowie nam za to podziękuje.

Bibliografia:

1. https://pfpz.pl/nowosci/?id_news=642
2. https://hipokrates2012.wordpress.com/2012/07/09/pestycydy-a-zdrowie-wiedziec/
3. Gerken, J., Vincent, G. T., Zapata, D., Barron, I. G., & Zapata, I. (2024). Comprehensive assessment of pesticide use patterns and increased cancer risk. Frontiers in Cancer Control and Society, 2, 1368086.
4. Roberts JR, Karr CJ; Council On Environmental Health. Pesticide exposure in children. Pediatrics. 2012 Dec;130(6):e1765-88. doi: 10.1542/peds.2012-2758. Epub 2012 Nov 26. Erratum in: Pediatrics. 2013 May;131(5):1013-4. PMID: 23184105; PMCID: PMC5813803.
5. Bartholomew, S. K., Winslow, W., Sharma, R., Pathak, K. V., Tallino, S., Judd, J. M., … & Velazquez, R. (2024). Glyphosate exposure exacerbates neuroinflammation and Alzheimer’s disease-like pathology despite a 6-month recovery period in mice. Journal of Neuroinflammation, 21, 316.

• Data pierwotnej publikacji artykułu: 8.12.2014
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań i raporty: 9.12.2024