Podwyższony poziom trójglicerydów. Czym grozi i jak go obniżyć?

Pojęcie „trójglicerydy” (TG) może brzmieć tajemniczo. Niestety, ich podwyższony poziom może zagrażać zdrowiu, a czasem nawet i życiu. Kiedy powinniśmy zacząć się martwić? Stan ten jest złożony i może skutkować poważnymi powikłaniami. Często skutecznym lekarstwem jest zmiana nawyków dnia codziennego. Ważny jest ruch i odpowiednia dieta, czego szczegóły znajdziecie poniżej.

Spis treści:

1. Trójglicerydy — podstawowe informacje
   1. Metabolizm trójglicerydów
2. Badanie trójglicerydów
   1. Normy trójglicerydów we krwi
3. Czym jest hipertrójglicerydemia?
   1. Diagnostyka
   2. Przyczyny
   3. Leczenie
   4. Trójglicerydy a zapalenie trzustki
   5. Trójglicerydy a ryzyko chorób sercowo-naczyniowych
4. Dieta i styl życia
   1. Dieta niskotłuszczowa i wysokowęglowodanowa
   2. Dieta wegetariańska
   3. Dieta o niskim indeksie glikemicznym

Trójglicerydy – podstawowe informacje

Trójglicerydy, w skrócie TG, to związki chemiczne należące do tłuszczów prostych. Można też spotkać się z nazwą triacyloglicerole lub triglicerydy. Składają się z glicerolu i trzech kwasów tłuszczowych. Są źródłem energii. Nasz organizm wykorzystuje je do magazynowania i transportowania kwasów tłuszczowych. Jako materiał zapasowy występują w postaci tkanki tłuszczowej. Są dostarczane z dietą, czyli egzogennie. Nasz organizm wytwarza je też endogennie w wątrobie i tkance tłuszczowej. Są jednym z głównych składników chylomikronów, lipoprotein o bardzo małej (VLDL), małej (LDL), średniej (IDL) oraz dużej gęstości (HDL).

Metabolizm trójglicerydów

Głównym organem metabolizującym kwasy tłuszczowe jest wątroba. Są one wychwytywane z osocza lub syntetyzowane de novo. Nasz organizm eliminuje je poprzez utlenienie lub wydzielenie ich do osocza w postaci lipoprotein VLDL. W normalnych warunkach w wątrobie w postaci trójglicerydów przechowywane są niewielkie ilości kwasów tłuszczowych. Natomiast kiedy jemy za dużo i jesteśmy otyli, metabolizm ten ulega zmianie. Kwasy tłuszczowe zaczynają być nadmiernie gromadzone w komórkach wątroby. Prowadzi to do niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby [2].

Badanie trójglicerydów

Aby ocenić ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, lekarz często zleca wykonanie profilu lipidowego. Jedną z badanych w nim wartości jest poziom trójglicerydów. Wskazaniem do niego, poza chorobami układu krążenia, jest także diagnostyka dyslipidemii. Materiał do badań stanowi surowica. Profil lipidowy wykonywany jest na czczo. Zaleca się stosowanie stałej diety na kilka dni przed badaniem. Cena samego badania trójglicerydów wynosi ok. 10 zł. Nie musi zlecać go lekarz – jeśli wiemy, że jesteśmy w grupie ryzyka, możemy prywatnie wykupić badanie.

Normy trójglicerydów we krwi

W krajach rozwiniętych średni poziom TG w osoczu ulega podwojeniu wraz z wiekiem. U 20-latków jest ok. dwukrotnie niższy niż u 50-latków [5]. Wzrost ten jest przyspieszany też przez zwiększanie masy ciała [5]. Na podstawie badań różnych społeczności stwierdzono, że optymalne stężenie trójglicerydów w osoczu nie przekracza 1,2 mmol/l (100 mg/dl) [5]. Ich stężenie poniżej 1,7 mmol/l (<150 mg/dl) wskazuje na niższe ryzyko chorób układu krążenia [3]. Wyniki poniżej tej wartości uważane są za normę. Natomiast jeśli wynik przekracza wartość prawidłową, możemy go sklasyfikować:

• Wynik graniczny = 1,7-2,3 mmol/l (150-199mg/dl)
• Poziom wysoki = 2,3-5,7 mmol/l (200-499mg/dl)
• Poziom bardzo wysoki = 5,7 mmol/l (500mg/dl) i powyżej

Wartości te są dość ogólne. Dodatkowo bierze się pod uwagę płeć i wiek badanego.

• 0,40-1,54 mmol/l (35-135 mg/dl) – norma dla kobiet
• 0,45-1,82 mmol/l (40-160 mg/dl) – norma dla mężczyzn
• Poniżej 1,13 mmol/l (100 mg/dl) – norma dla dzieci

Czym jest hipertrójglicerydemia?

Wystąpienie hipertrójglicerydemii, czyli zwiększonego poziomu trójglicerydów, powinno nas zaniepokoić. Stan ten oznacza, że w naszym ciele jest dużo gęstych cząsteczek LDL [6]. LDL to cholesterol o niekorzystnym działaniu. Jest miażdżycogenny i zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Hipertrójglicerydemia dotyka 15-20% dorosłych [7].

Diagnostyka

The Endocrine Society w 2010 r. zaprezentowało kryteria rozpoznania hipertrójglicerydemii.

• Łagodna hipertrójglicerydemia – 1,7-2,3 mmol/l (150-199 mg/dl)
• Umiarkowana hipertrójglicerydemia – 2,3-11,2 mmol/l (200-999 mg/dl)
• Ciężka hipertrójglicerydemia – 11,2-22,4 mmol/l (1000-1999 mg/dl)
• Bardzo ciężka hipertrójglicerydemia – powyżej 22,4 mmol/l (powyżej 2000 mg/dl)

Ciężka i bardzo ciężka hipertrójglicerydemia wskazuje na ryzyko ostrego zapalenia trzustki, co zagraża życiu [6,7].

Przyczyny

Podwyższone stężenie trójglicerydów w osoczu to wynik nadprodukcji i upośledzonego pozbywania się lipoprotein VLDL i chylomikronów. U części pacjentów podwyższona wartość trójglicerydów we krwi jest skutkiem zaburzeń genetycznych. Istnieje silny związek pomiędzy nadwagą/otyłością a większą syntezą trójglicerydów w wątrobie i wydzielaniem VLDL [5]. Hipertrójglicerydemia rozwija się także w ciąży. Poziom VLDL wzrasta kilkakrotnie w tym czasie, aby dostarczyć trójglicerydy do łożyska [5].

Opracowane na podstawie: Rygiel K. (2018). Hypertriglyceridemia – Common Causes, Prevention and Treatment Strategies

Przyczyny pierwotne	Przyczyny wtórne
– zespoły genetyczne – zespół metaboliczny	– niedoczynność tarczycy – niekontrolowana cukrzyca – otyłość centralna (brzuszna) – choroby nerek – choroby autoimmunologiczne – ciąża (szczególnie trzeci trymestr) – leki (beta-blokery, kortykosteroidy, estrogeny – np. antykoncepcja, leki immunosupresyjne, przeciwpsychotyczne i inne) – nadmiar alkoholu – źle zbilansowana dieta

Leczenie

Celem leczenia farmakologicznego jest obniżenie ryzyka zapalenia trzustki i chorób układu sercowo-naczyniowego. Stosuje się statyny, fibraty, insulinę i kwasy tłuszczowe omega-3 [4,6]. Dzienna dawka 2-4 g kwasów omega-3 wystarczy, aby korzystnie wpłynąć na poziom TG [7]. Statyny obniżają poziom TG o 10-20% wartości wyjściowej [3]. Duże znaczenie ma zmiana nawyków życiowych – ważny jest ruch i dieta. Do każdego pacjenta powinno się indywidualnie dobrać sposób leczenia.

Trójglicerydy a zapalenie trzustki

Hipertrójglicerydemia jest przyczyną ok. 10% wszystkich przypadków zapaleń trzustki [3]. Istnieje spore ryzyko jego wystąpienia, gdy poziom TG przekroczy 10 mmol/l (880 mg/dl) [3]. Każdy czynnik (szczególnie alkohol), który wzmaga produkcję lipoprotein o małej gęstości (VLDL), może zwiększać ryzyko zapalenia trzustki. W przypadku dużego prawdopodobieństwa bądź wystąpienia objawów powinno się udać do szpitala i stale monitorować wartości TG.

Trójglicerydy a ryzyko chorób sercowo-naczyniowych

Zachorowalność i śmiertelność z powodu chorób serca i układu krążenia jest niezwykle wysoka na całym świecie. W przypadku chorób sercowo-naczyniowych duże znaczenie ma cholesterol. Coraz częściej pojawiają się głosy, że istotną rolę w tym procesie mogą odgrywać też trójglicerydy. Trójglicerydy są modyfikowalnymi i przyczynowymi czynnikami ryzyka tego typu chorób. Dowody eksperymentalne sugerują, że VLDL przenika do błon naczyń i przyczynia się do rozwoju miażdżycy [12].

Dieta i styl życia

Osoby z podwyższonym poziomem trójglicerydów muszą zmienić swój styl życia. Niewielki procent pacjentów poddawany jest leczeniu farmakologicznemu, u większości chorych wystarczy zmiana nawyków. Aktywność fizyczna może być pierwszym krokiem, który przyniesie korzyści zdrowotne. Regularne ćwiczenia fizyczne obniżają poziom TG w osoczu. Nie trzeba od razu uprawiać sportu wyczynowego. Wytyczne WHO z 2020 r. mówią, że dorośli (18-64 lat) powinni ćwiczyć 150–300 minut z umiarkowaną intensywnością lub 75-150 minut z dużą intensywnością — dotyczy to wysiłku aerobowego. Powinni też wzmacniać wszystkie główne grupy mięśniowe minimum 2 dni w tygodniu. Redukcja masy ciała poprawia wrażliwość na insulinę i obniża poziom TG. Kolejne zmiany związane są z dietą. Należy:

• Unikać alkoholu.
• Zmniejszyć spożycie kalorii. Udaj się do dietetyka, aby dopasować dietę i jej kaloryczność do swoich potrzeb.
• Zwiększyć spożycie produktów o niskim IG bogatych w błonnik. Należy zmniejszyć spożycie produktów bogatych w węglowodany rafinowane (białe pieczywo, biały ryż) oraz fruktozę czy sacharozę (zbudowana z glukozy i fruktozy) [1,3].
• Zastąpić tłuszcze nasycone tłuszczami jedno- lub wielonienasyconymi.
• Unikać tłuszczów trans.
• Postawić na dietę bogatą w warzywa, produkty pełnoziarniste, ryby i tłuszcze roślinne.

Dieta niskotłuszczowa i wysokowęglowodanowa

Istnieją dowody wskazujące na szkodliwy wpływ diety niskotłuszczowej i wysokowęglowodanowej na trójglicerydy w surowicy i cholesterol o dużej gęstości (HDL). Patrząc na główne składniki diety, to właśnie spożycie węglowodanów wydaje się mieć najbardziej znaczący wpływ na trójglicerydy. Dietom, gdzie węglowodany stanowią ponad 55% spożywanej energii, a tłuszcz został ograniczony, towarzyszy zwiększony poziom lipoprotein VLDL [5]. Natomiast dieta niskowęglowodanowa korzystnie zmienia metabolizm lipidów w wątrobie. Prowadzi to do zmniejszenia poziomu TG. Tak samo działa zastąpienie tłuszczów nasyconych jedno- i wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi [5].

Istnieją znaczące dowody, że cukier fruktoza ma właściwości lipogenne. Stymuluje odkładanie tłuszczu w wątrobie i podnosi poziom trójglicerydów we krwi. Nadmierne spożycie fruktozy skutkować może zaburzeniami kardiometabolicznymi [5].

Diety wegetariańskie

W dwóch przeglądach systematycznych z 2015 i 2017 roku wskazano, że diety wegetariańskie związane są ze spadkiem cholesterolu całkowitego oraz lipoprotein o małej (LDL) i dużej gęstości (HDL) we krwi [8,9]. Natomiast niestety nie wpływają znacząco na zmniejszenie stężenia trójglicerydów w surowicy [8,9].

Dieta o niskim indeksie glikemicznym (IG)

Krótko mówiąc, dieta o niskim indeksie glikemicznym polega na ograniczeniu łatwo przyswajalnych węglowodanów. Stosowana jest m.in. u cukrzyków. Niski indeks glikemiczny mają jabłka, płatki owsiane, warzywa strączkowe oraz wiele innych produktów.

W przypadku osób ze zdiagnozowaną chorobą wieńcową dieta ta przynosi korzyści – pozytywnie wpływa na poziom trójglicerydów we krwi [10]. Niższy indeks glikemiczny produktów wiąże się z niższym poziomem trójglicerydów w surowicy oraz wyższym poziomem cholesterolu HDL [11]. Istnieją przypuszczenia, że indeks glikemicznym okaże się ważnym czynnikiem w profilaktyce chorób serca. Jednakże temat ten wymaga dokładniejszych badań na większej liczbie pacjentów.

Bibliografia:

1. Laufs, U., Parhofer, K. G., Ginsberg, H. N., & Hegele, R. A. (2020). Clinical review on triglycerides. European heart journal, 41(1), 99–109c.
2. Alves-Bezerra, M., & Cohen, D. E. (2017). Triglyceride Metabolism in the Liver. Comprehensive Physiology, 8(1), 1–8.
3. Authors/Task Force Members, ESC Committee for Practice Guidelines (CPG), & ESC National Cardiac Societies (2019). 2019 ESC/EAS guidelines for the management of dyslipidaemias: Lipid modification to reduce cardiovascular risk. Atherosclerosis, 290, 140–205.
4. Rawla, P., Sunkara, T., Thandra, K. C., & Gaduputi, V. (2018). Hypertriglyceridemia-induced pancreatitis: updated review of current treatment and preventive strategies. Clinical journal of gastroenterology, 11(6), 441–448.
5. Packard, C. J., Boren, J., & Taskinen, M. R. (2020). Causes and Consequences of Hypertriglyceridemia. Frontiers in endocrinology, 11, 252.
6. Rygiel K. (2018). Hypertriglyceridemia – Common Causes, Prevention and Treatment Strategies. Current cardiology reviews, 14(1), 67–76.
7. Parhofer, K. G., & Laufs, U. (2019). The Diagnosis and Treatment of Hypertriglyceridemia. Deutsches Arzteblatt international, 116(49), 825–832.
8. Yokoyama, Y., Levin, S. M., & Barnard, N. D. (2017). Association between plant-based diets and plasma lipids: a systematic review and meta-analysis. Nutrition reviews, 75(9), 683–698.
9. Wang, F., Zheng, J., Yang, B., Jiang, J., Fu, Y., & Li, D. (2015). Effects of Vegetarian Diets on Blood Lipids: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Journal of the American Heart Association, 4(10), e002408.
10. Uzokov, J., Alyavi, B., & Payziev, D. (2020). Influence of diet with low glycemic index on triglycerides, glycated hemoglobin and LDL-C/HDL-C ratio in patients with coronary artery disease. Atherosclerosis, 315, e253.
11. Pelkman C. L. (2001). Effects of the glycemic index of foods on serum concentrations of high-density lipoprotein cholesterol and triglycerides. Current atherosclerosis reports, 3(6), 456–461.
12. Tada, H., Nohara, A., & Kawashiri, M. A. (2018). Serum Triglycerides and Atherosclerotic Cardiovascular Disease: Insights from Clinical and Genetic Studies. Nutrients, 10(11), 1789.