Fruktoza należy do grupy węglowodanów. Tak jak glukoza, fruktoza jest cukrem prostym, jednak pomiędzy nimi występują pewne różnice. Pierwsza różnica to fakt, że ludzki organizm nie potrafi produkować fruktozy – w przeciwieństwie do glukozy.
Dostarczamy ją z pożywienia i to właśnie głównie w formie naturalnej ze świeżych lub suszonych owoców. Jest również dostępna w czystej, ale sztucznej formie proszku lub jako składnik syropu glukozowo-fruktozowego. Drugą różnicą jest odmienny metabolizm fruktozy od glukozy. Są dwa możliwe szlaki metabolizowania fruktozy: poprzez wątrobę lub poprzez mięśnie i tkankę tłuszczową. Gdy zjemy jabłko, cukier w postaci fruktozy, który pojawi się w jelicie jest absorbowany i następuje jego szybki transport głównie do wątroby. Wątroba jest jedynym organem, który potrafi metabolizować fruktozę w znacznych ilościach dzięki enzymowi o nazwie fruktokinaza. Dzięki niemu ten szlak jest najbardziej wydajnym szlakiem metabolicznym. Mięśnie i tkanka tłuszczowa nie wydzielają fruktokinazy, dlatego są mniej zdolne do metabolizmu fruktozy. To oznacza, że kiedy spożywamy fruktozę, nasza wątroba rozpoczyna intensywnie pracować.
Mówi się, że spożywanie nadmiernej ilości fruktozy przyczynia się do otyłości, cukrzycy typu II, chorób serca, a nawet może mieć udział w rozwoju raka.
🔎 Silnym argumentem za potwierdzeniem tych słów było badanie na zwierzętach opublikowane w Nature [13]. Wykazano w nim, że suplementacja fruktozy może wspierać wzrost nowotworów, takich jak czerniak, rak piersi i szyjki macicy, nie powodując przy tym przyrostu masy ciała ani insulinooporności. Mechanizm ten polega na pośrednim działaniu: wątroba metabolizuje fruktozę, generując lipidy, takie jak lizofosfatydylocholina, które następnie są wykorzystywane przez komórki nowotworowe do budowy błon komórkowych.
Nietolerancja fruktozy
Część osób źle toleruje fruktozę. Objawami tego są nawracające bóle brzucha, zaparcia, wzdęcia brzucha, biegunka, złe samopoczucie, zmęczenie czy niedobory żelaza . Więcej na temat nietolerancji fruktozy i diety eliminacyjnej z nią związanej przeczytasz w tym artykule.
W jaki sposób nadmiar fruktozy może być niebezpieczny?
Metabolizm fruktozy zachodzący w wątrobie jest procesem powodującym powstawanie różnych produktów przemiany materii, w tym toksyn takich jak kwas moczowy i to on jest głównym sprawcą negatywnych następstw.
Po pierwsze, kwas moczowy wywołuje wzrost ciśnienia krwi. Podwyższone ciśnienie krwi jest przyczyną rozwoju miażdżycy, zwiększa ryzyko chorób serca i uszkodzenia jego komór, podnosi ryzyko wystąpienia udaru.
🔎 Warto podkreślić, że kluczowe dla wpływu na ciśnienie jest źródło fruktozy. Systematyczny przegląd i metaanaliza [12] oceniły wpływ różnych źródeł spożywczego fruktozy na ciśnienie krwi. Wyniki pokazują, że owoce i 100% soki owocowe obniżają ciśnienie krwi, podczas gdy napoje słodzone cukrem i ich mieszane źródła mogą je podnosić. Spożycie energii i źródło pokarmu są kluczowymi czynnikami wpływającymi na te efekty.
Ponadto, podwyższony poziom kwasu moczowego prowadzi do wystąpienia syndromu metabolicznego. Wynika to z faktu, że podwyższone ciśnienie krwi zaburza prawidłowe funkcjonowanie komórek śródbłonka, tworzących naczynia krwionośne, które transportują wiele biologicznych substancji pomiędzy krwią, a tkankami.
Nadmiar fruktozy w diecie paradoksalnie prowadzi do niedoborów miedzi, chociaż mogłoby się wydawać, że powinniśmy szukać tego pierwiastka właśnie w owocach. Miedź jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu krążenia i wytwarzania czerwonych krwinek (erytrocytów), a przede wszystkim właśnie do utleniania szkodliwego kwasu moczowego.
Fruktoza ma również wpływ na wystąpienie hiperlipidemii, czyli podwyższonych frakcji cholesterolu oraz niewłaściwego poziomu trójglicerydów. To oznacza, że osoby z nieprawidłowym panelem lipidowym muszą zwrócić uwagę na podaż fruktozy w swojej diecie. Istotny efekt jest zauważalny w przypadku funkcjonowania nerek. Okazuje się, że nadmierna konsumpcja np. napojów słodzonych syropem glukozowo-fruktozowym prowadzi do znacznego uszkodzenia tego narządu wydalniczego poprzez zaburzenie działania cewek moczowych, prowadzące do niewydolności nerek.
Warto wspomnieć, że duża ilość fruktozy wywołuje toksyczny efekt we funkcjonującej okrężnicy zmieniając środowisko kwasowe. Nierównowaga kwasowa w okrężnicy powoduje niewłaściwe wchłanianie substancji odżywczych z tej części jelita grubego, a to oznacza, że dostarczane witaminy i minerały z pożywienia nie zostają zaabsorbowane w dostatecznym stopniu, co prowadzi do niedoborów.
Nadmiar fruktozy przyczynia się również do niealkoholowego stłuszczenia wątroby, a od tego stanu dzieli nas niewielki krok od rozwoju marskości wątroby i raka.
Insulinooporność, czyli stan przedcukrzycowy staje się powszechnym problemem w obecnych czasach i niestety widzimy, że może być determinowany podażą fruktozy. W tym przypadku nasza trzustka wydziela niewłaściwe ilości insuliny, prowadząc do chronicznych chorób, a przede wszystkim nieleczony stan może skutkować wystąpieniem cukrzycy typu II.
Oprócz negatywnych skutków w formie zaburzeń metabolicznych czy podwyższonych ryzyk wystąpienia chorób, fruktoza ma ogromny wpływ na kontrolę apetytu. Niestety, okazuje się, że nadmierne spożywanie tego cukru prostego nie pomaga kontrolować uczucia głodu. Wynika to z faktu, że fruktoza nie oddziałuje na grelinę, czyli hormon odpowiedzialny za głód. Mózg nie otrzymuje informacji, że jest najedzony, gdyż niepobudzona grelina nie daje sygnału leptynie, która jest hormonem odpowiedzialnym za kontrolę apetytu. Pomimo, że dostarczyliśmy organizmowi sporej dawki pokarmu np. szklankę owocowego koktajlu, to krótkotrwałe uczucie sytości dzięki zawartemu błonnikowi w owocach szybko mija i zaczynamy znów odczuwać głód. Pojawia się pytanie:
Czy fruktoza jest zła?
Należy odróżnić jej naturalną postać występującą w owocach jak i sztuczną, w formie pozaowocowej. Fruktoza w owocach sama w sobie nie jest zła, gdyż owoce to również źródło niezbędnego błonnika pokarmowego oraz wielu witamin i składników mineralnych. Fruktoza spożywcza i syrop glukozowo-fruktozowy nie powinien w ogóle mieć miejsca w zdrowej diecie. Czy to oznacza, że można bezkarnie objadać się owocami? Tak i nie. Owoce są zdrowe, jednak we wszystkim należy znaleźć umiar. Szczególnie ważne może się to okazać przy cukrzycy lub w procesie odchudzania.
Źródła:
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16843071 – wzrost ciśnienia krwi
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16234313 – syndrom metaboliczny
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3240332 – niedobór miedzi wywołany nadmierną fruktozą prowadzi do chorób układu krążenia
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21781943 – niedobór miedzi
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10067663 – hiperlipidemia
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20071464 – uszkodzenie cewek moczowych
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17670904 – uszkodzenie nerek
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17988776 – niewłaściwe wchłanianie substancji odżywczych
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19282820 – niealkoholowe stłuszczenie wątroby
- http://ajpregu.physiology.org/content/295/5/R1370 – insulinoooporność
- Teff, K. L., Elliott, S. S., Tschöp, M., Kieffer, T. J., Rader, D., Heiman, M., … & Havel, P. J. (2004). Dietary fructose reduces circulating insulin and leptin, attenuates postprandial suppression of ghrelin, and increases triglycerides in women. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 89(6), 2963-2972.
- Liu, Q., Chiavaroli, L., Ayoub-Charette, S., Ahmed, A., Khan, T. A., Au-Yeung, F., Lee, D., Cheung, A., Zurbau, A., Choo, V. L., Mejia, S. B., de Souza, R. J., Wolever, T. M. S., Leiter, L. A., Kendall, C. W. C., Jenkins, D. J. A., & Sievenpiper, J. L. (2023). Fructose-containing food sources and blood pressure: A systematic review and meta-analysis of controlled feeding trials. PloS one, 18(8), e0264802. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0264802
- Fowle-Grider, R., Rowles, J. L., Shen, I., Wang, Y., Schwaiger-Haber, M., Dunham, A. J., … & Patti, G. J. (2024). Dietary fructose enhances tumour growth indirectly via interorgan lipid transfer. Nature, 1-8.
- Data pierwotnej publikacji: 12.04.2015
- Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 27.12.2024
