Sok z pokrzywy. Przygotowanie, wpływ na zdrowie

Pokrzywa często kojarzy nam się z rośliną, której należy unikać. Wielu z nas na samą myśl o niej przywołuje wspomnienia z dzieciństwa, kiedy po dotknięciu pojawiała się piekąca wysypka na skórze. Niektórzy łączą ją tylko z nieprzyjemnymi dolegliwościami skórnymi. Jednak okazuje się, że pokrzywa zwyczajna kryje w sobie o wiele więcej.

O pokrzywie

Pokrzywę zwyczajną (Urtica dioica L.) znajdziemy w Europie, Afryce, Ameryce Północnej oraz Azji. Rośnie głównie w miejscach wilgotnych takich jak lasy, brzegi rzek lub strumieni i na poboczach dróg. Dodatkowo pokrzywa lepiej rośnie na glebach bogatych w związki azotowe i metale ciężkie. Roślina ta jest wieloletnia i osiąga do dwóch metrów wysokości. Zbudowana jest z pionowej łodygi, od której odchodzą ułożone naprzeciwko siebie ząbkowane liście, pokryte prawie niewidocznymi włoskami, odpowiadającymi za uczucie pieczenia po kontakcie ze skórą, podobnym do tych po ukąszeniu przez insekty. Włoski te są charakterystyczne dla pokrzyw i mają chronić je przed owadami. W swojej budowie posiada również żółte korzenie oraz kwiatki zbudowane z płatków w kolorze zielono-białym.

Odgrywa ważną rolę w biosystemie, ponieważ wpływa na bioróżnorodność roślin i zwierząt. Ponadto może zmniejszać zawartość metali ciężkich w glebie (Kręgiel, Pawlikowska i Antolak, 2018).

Pokrzywa od wielu lat była używana jako ziołowe lekarstwo lub dodatek do diety. Stosowano ją w wielu schorzeniach takich jak alergiczny nieżyt nosa lub nadciśnienie. Może być również stosowana jako kosmetyk, pasza i przy produkcji materiałów. Jej zastosowania doceniono również w kuchni, gdzie występuje jako warzywo, herbata lub sok. Badania wykazały, iż wykazuje ona działanie przede wszystkim moczopędne, obniżające ciśnienie i przeciwzapalne, ale także szereg innych. Jej działanie terapeutyczne można przypisać obecności znacznej ilości związków fenolowych oraz bogactwu w składniki odżywcze. Zawiera niewielkie ilości nasyconych kwasów tłuszczowych przy jednoczesnej sporej zawartości kwasów alfa-linolenowego i linolowego, niezbędnych aminokwasów i węglowodanów (Jan, zarafshan i Singh, 2017).

Sok i herbata z pokrzywy

Pokrzywę można przygotować w formie herbaty. Jest to odżywczy napój, który jest w stanie zastąpić wodę. Dzięki swojemu lekko warzywnemu smakowi będzie nadawać się jako wywar warzywny do zup lub baza do koktajli warzywno-owocowych. W niektórych przypadkach dodaję się pokrzywę do likierów ziołowych lub napoi alkoholowych podobnych do piwa imbirowego.

Rzadko kiedy, ale zdarzały się przypadki reakcji alergicznej po spożyciu pokrzywy, objawiające się wysypką na skórze, zwłaszcza po spożyciu jej w formie puree lub soku. Warto pamiętać, że przed przygotowaniem każda część rośliny powinna być poddana odpowiedniej obróbce, która dezaktywuje zawarty w nich kwas mrówkowy, co pozwala na bezpieczną konsumpcję (Kręgiel, Pawlikowska i Antolak, 2018).

Wyciskany sok z ziół pokrzywy jest uznawany za efektywną codzienną terapię dla pacjentów cierpiących na choroby układu moczowego i schorzenia reumatyczne. Zauważono zdecydowanie zwiększoną objętość wydalanego moczu u osób spożywających wspomniany napój (Wegener, 2011).

Domowy sok z pokrzywy możemy przygotować w bardzo prosty sposób! Najpierw należy ją opłukać gorącą wodą, ale nie wrzątkiem. Następnie można stworzyć miazgę z pokrzywy, używając maszynki do mielenia mięsa. A na końcu wyciskamy z niej sok za pomocą gazy. Tak przygotowany sok można przechowywać do dwóch dni w lodówce oraz łączyć z innymi napojami owocowymi lub warzywnymi (https://sekrety-zdrowia.org/, 2020).

Parzenie pokrzywy i wpływ temperatury na jej właściwości

Robienie naparu czy herbaty z pokrzywy może wiązać się ze zmianami w składzie rośliny. W jednym z badań pokazano, jak zmienia się zawartość witaminy C, w zależności od temperatury parzenia. Wspomniana witamina jest wrażliwa na światło, ciepło i odczyn pH, dlatego jej zawartości mogą się różnić w zależności od metody parzenia. Najwyższą zawartość witaminy C odnotowano przy temperaturze 60°C (przy parzeniu przez 10 minut). Gdy temperatura wody wzrasta, zawartość witaminy C zmniejsza się. Tę zależność zauważono dla każdej części rośliny, podczas gdy to liście mają jej w sobie najwięcej. Średnia zawartość witaminy C w naparze przygotowanym z liści pokrzywy w 60°C to 3 mg / 100 g. Wpływ na te wartości ma również czas parzenia rośliny. Najwyższą wartość zauważono przy 10-minutowym przygotowywaniu napoju, znacząco mniejszą, gdy czas wynosił 5 minut, a najniższą przy wartościach od 15 do 20 minut.

Odpowiednio przygotowany napar może być wartościowym dodatkiem do codziennej diety, zastępując dostępne na rynku produkty z syntetycznym kwasem L-askorbinowym (Wolska, Czop, Jakubczyk i Janda, 2016).

Zalecane dawki

Pokrzywa może być stosowana w wielu schorzeniach i dolegliwościach, głównie jako czynnik wspomagający leczenie. Z tego względu warto uwzględnić jej zalecane spożycie. Dawka dla osoby dorosłej różni się w zależności od części anatomicznej rośliny lub formy produktu, przedstawione w tabeli 1.

Części pokrzywy ponad ziemią (liście, łodyga, owoce)	1,2-18g/dobę
Świeży sok z pokrzywy	15-45ml/dobę
Korzeń pokrzywy (suchy)	0,3-24g/dobę

Składniki odżywcze

Zainteresowanie pokrzywą stale rośnie, ponieważ zawiera ona liczne makro- i mikroskładniki pożądane w zdrowej diecie. W liściach tej rośliny znajdziemy witaminę C, karotenoidy, witaminy z grupy B oraz K, E, flawonoidy, kwasy fenolowe oraz chlorofil. Co więcej, zawiera ona żelazo, a witamina C ułatwia jego przyswajanie i wraz z prowitaminą A ulegają łatwemu strawieniu przez jelito cienkie. Należy jednak wcześniej pamiętać o odpowiednim przygotowaniu pokrzywy, tak aby nadawała się do spożycia. (Wolska, Czop, Jakubczyk i Janda, 2016).

Omawiana roślina zielna od wielu lat używana była jako ziołowe lekarstwo i pożywny produkt w jadłospisie. W Europie zaczęto uprawiać pokrzywę w XIX wieku, gdzie początkowo wykorzystywano ją w przemyśle tekstylnym. Współcześnie uważa się, że pokrzywa wykazuję wysoką wartość odżywczą i dzięki temu może przewyższać pozostałe zioła i warzywa powszechnie uprawiane w domowych ogródkach (Zeipina, Alsina i Lepse, 2014).

Kontakt pokrzywy ze skórą wywołuje natychmiastową reakcję alergiczną. Spowodowane jest to obecnością wcześniej wspomnianych włosków pokrywających liście i łodygę rośliny, w których znajduje się płyn z kwasem mrówkowym, histaminą, acetylocholiną i serotoniną, odpowiedzialne za powstawanie wysypki, pęcherzy i czerwonego odczynu na skórze (Said, Otmani, Derfoufi i Benmoussa, 2015) (Pieszak i Mikołajczak, 2010).

Właściwości pokrzywy

Pokrzywa może być stosowana w wielu schorzeniach. Znajduje zastosowanie w łagodnej hiperplazji prostaty, nadciśnieniu, cukrzycy, anemii oraz wykazuje działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, immunomodulujące, moczopędne (Fatima, Naseer i Hussain, 2018) i antybakteryjne (Kręgiel, Pawlikowska i Antolak, 2018).

Przeciwbakteryjne

Pokrzywa działa przeciwko bakteriom Gram-dodatnim i Gram-ujemnym, w tym Bacillus subtilis, Escherichia coli, Lactobacillus plantarum i Pseudomonas aeruginosa. W innym badaniu wykazano, że reagują na nią również grzyby Candida albicans, a w szczególności na związki alkoholowe pochodzące z jej łodygi. Podczas badań różne zawartości ekstraktu z rośliny wykazywały inną aktywność skierowaną przeciw drobnoustrojom. Różnice te mogą być spowodowane innymi warunkami wzrostu rośliny, takimi jak miejsce, temperatura, klimat (Kręgiel, Pawlikowska i Antolak, 2018).

W innych badaniach dowiedziono, że pokrzywa, a właściwie jej wodny ekstrakt wykazuje aktywność w  kierunku zahamowania wzrostu organizmów Acinetobacter calcoaceticus, Bacillus cereus, Staphylococcus aureus, Enterobacter aerogenes, Streptococcus penumoniae, Citrobacter koseri, Klebsiella pneumoniae, Salmonella paratyphi B, Bacillus spizizenii, Micrococcus sp., Staphylococcus epidermidis, Saccharomyces cerevisiae, Vibrio parahaemolyticus, Micrococcus luteus, Serratia marcescens, Acinetobacter calcoaceticus i Citrobacter freundii. Sugeruje się, że odpowiedzialne za to mogą być związki fenolowe obecne w roślinie. Potwierdzona również została jej aktywność przeciwgrzybicza. (Said, Otmani, Derfoufi i Benmoussa, 2015). A w warunkach laboratoryjnych dowiedziono działanie przeciwwirusowe w kierunku wirusów cytomegalii, HIV i RSV (Jan, zarafshan i Singh, 2017).

Mimo wszystko, aktywność przeciwbakteryjna pokrzywy nie jest na tyle duża, aby móc uznać ją za lekarstwo. Jednak włączenie jej do swojego codziennego jadłospisu może przynieść pozytywne skutki zdrowotne (Kurkić i inni, 2012).

Przeciwutleniające

Ekstrakt etanolu pochodzący z liści pokrzywy zwyczajnej wykazuje znaczącą aktywność enzymatyczną i średnią nieenzymatyczną przeciwutleniającą w porównaniu do innych antyoksydantów (witaminy C, beta-hydrokwasu i butylowanego hydroksytoluenu). Tutaj również kluczową rolę odgrywa obecność związków fenolowych, które biorą udział w odpowiedzi na stres oksydacyjny. (Kurkić i inni, 2012). Liczne badania również wskazują na ekstrakt metanolu z liści pokrzywy jako czynnik neutralizujący reaktywne formy tlenu. Ponadto roślina ta zmniejsza utlenianie lipidów i odgrywa rolę w ochronie komórek wątroby (Said, Otmani, Derfoufi i Benmoussa, 2015).

Przeciwzapalne

Pokrzywa zwyczajna wykazuje szereg terapeutycznych właściwości. Jedną z najważniejszych jest jej działanie przeciwzapalne. Wyciąg z liści rośliny jest w stanie zahamować aktywację NF- κB (ang. nuclear factor kappa-light-chain-enhancer of activated B cells), co przekłada się na wstrzymanie odpowiedzi zapalnej. Co więcej, aktywność przeciwzapalna może zahamować objawy sezonowych alergii, poprzez inhibicję enzymów komórek tucznych, powstrzymując je przed degranulacją i uwolnieniem mediatorów stanu zapalnego.

Pozwala to uniknąć kataru, kichania oraz łzawiących oczu na podłożu alergicznym. Składniki bioaktywne w pokrzywie blokują enzymy cykooksygenazy-1 i cyklooksygenazy-2, hamując w ten sposób produkcję prostaglandyn. Za działanie przeciwzapalne pokrzywy może być odpowiedzialna obecność kwercetyny w roślinie (Jan, zarafshan i Singh, 2017). Niektóre prace dodatkowo pokazują, że wyciąg z liści pokrzywy zmniejsza produkcję interleukin IL-1 i IL-2beta, interferonu IFNɣ i czynników martwicy nowotworów TNF-alfa oraz TNF-kappa. Wszystkie te czynniki mogą mieć znaczenie nie tylko w nagłych stanach zapalnych, ale również pozytywnie wpływać na choroby przewlekłe. Mimo, iż mówi się głównie o liściach, to dowiedziono, że wyciąg z korzeni pokrzywy także działa hamująco na stan zapalny (Said, Otmani, Derfoufi i Benmoussa, 2015).

Moczopędne

W Maroko roślina ta jest wysoko ceniona i powszechnie stosowana, ze względu na swoje dobroczynne efekty. Esencja z pokrzywy może znaleźć zastosowanie u osób z chorobami nerek lub u wszystkich tych, którzy muszą przyjmować leki moczopędne. U pacjentów z niewydolnością krążeniową przeprowadzono badanie i podawano im 45 ml soku z pokrzywy dziennie przez dwa tygodnie. Już drugiego dnia zauważono znaczny wzrost (ok. 9.2% u pacjentów z niewydolnością mięśnia sercowego oraz 23,9% z przewlekłą niewydolnością żylną) w ilości wydalanego moczu.

W eksperymentach przeprowadzanych na królikach zauważono znaczący wzrost objętości wydalanego moczu i zawartości jonów sodowych, podczas gdy ilość kationów potasowych pozostawał bez zmian. Dzięki temu pokrzywa uznawana jest za środek nie tylko diuretyczny, ale także obniżający ciśnienie i może być zalecana dla osób z niepowikłanym nadciśnieniem (Jan, zarafshan i Singh, 2017).

Pokrzywa a cukrzyca

W badaniach przeprowadzonych na szczurach z cukrzycą typu drugiego zauważono wyraźny spadek poziomu glukozy w surowicy krwi w grupie, której podawano wodny ekstrakt z pokrzywy. Różnica nie była aż tak duża, jak w przypadku grupy leczonej lekami przeciwcukrzycowymi, jednak obie wyraźnie wyróżniały się na tle grupy kontrolnej. W tym samym badaniu sprawdzano przyrost masy ciała zwierząt. We wszystkich grupach nastąpiło jej zwiększenie, jednak w tej, gdzie podawano wodny wyciąg z pokrzywy, wartości były znacznie niższe od pozostałych.

Ponadto esencja z opisywanej rośliny przyczynia się do redukcji całkowitego cholesterolu oraz frakcji LDL, nawet u zwierząt spożywających dietę wysokocholesterolową (Jan, zarafshan i Singh, 2017). To pozwala wysnuć wnioski, iż spożywanie pokrzywy może przyczynić się do zahamowania rozwoju zespołu metabolicznego.

Cukrzyca nieprawidłowo kontrolowana może prowadzić do poważnych powikłań. Jednym z nich jest miażdżyca, a ona natomiast prowadzi do chorób sercowo-naczyniowych. Występowanie cukrzycy wraz z chorobami mięśnia sercowego zwiększa ryzyko zgonu nawet czterokrotnie. Jako że wodny ekstrakt z pokrzywy wykazuje działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne, a nawet może obniżać ciśnienie krwi przez swoje właściwości diuretyczne, wysnuto wniosek, że zmniejsza ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych w szczególności u pacjentów z cukrzycą, u których nadciśnienie, stan zapalny i stres oksydacyjny są głównymi czynnikami ryzyka (Namazi, Esfanjani, Heshmati, Bahrami i Nazemiyeh, 2012).

Pozostałe właściwości

Poza szeregiem naprawdę istotnych właściwości pokrzywy okazuje się, że to jeszcze nie wszystko.

Przede wszystkim zaleca się stosowanie ekstraktu z tej parzącej rośliny przy reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS), szczególnie ze względu na jej przeciwzapalne działanie i hamowanie transkrypcji czynnika NF- κB. Sugeruje się również, że może powstrzymywać nadmierną reakcję immunologiczną organizmu, chroniąc przed chorobami autoimmunologicznymi, którą właśnie jest RZS. Ponadto wykazuje efekt przeciwbólowy, największy w dawce od 100-150mg/kg masy ciała, który przypisuje się obecności związków bioaktywnych. Co więcej, przyczynia się do zmniejszenia objawów klinicznych u pacjentów z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego (BPH). Sugeruje się potencjalne korzyści ze spożycia wodnego ekstraktu z pokrzywy u pacjentów z chorobami lub po transplantacji nerek (Jan, zarafshan i Singh, 2017).

W badaniach na szczurach udowodniono hepatoprotekcyjne działanie pokrzywy oraz zmniejszenie ilości enzymów wątrobowych (Jan, zarafshan i Singh, 2017). A w innym badaniu zasugerowano, że wyciąg z owoców pokrzywy może chronić komórki wątroby przed szkodliwym działaniem fluoru (Gutowska i inni, 2014).

Za sprawą obecności flawonoidów pochodzących z liści rośliny zauważono, że wykazuje ona efekt przeciw agregacji płytek krwi. Mówi się również o działaniu przeciwwrzodowym oraz obniżającym cholesterol i LDL, za które może być odpowiedzialny etanolowy wyciąg z pokrzywy (Said, Otmani, Derfoufi i Benmoussa, 2015).

Zastosowanie pokrzywy w medycynie

Pokrzywa jest używana w medycynie ludowej jako domowe lekarstwo na infekcje pęcherza moczowego, zapalenia dróg moczowych, bóle reumatyczne czy trądzik. Jednak w konwencjonalnej medycynie używana jest tylko przy wybranych jednostkach chorobowych, takich jak BPH i RZS (Namazi, Esfanjani, Heshmati, Bahrami i Nazemiyeh, 2012).

Obecnie możemy znaleźć na rynku wiele suplementów diety zawierających pokrzywę w swoim składzie ze względu, iż przyczynia się do zmniejszenia objawów choroby zwyrodnieniowej i bólu stawów. Dzięki połączeniu jej z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi można zmniejszyć ich dawkę, co przekłada się na inne liczne korzyści zdrowotne. W badaniach wykazano, że stosowanie liści pokrzywy bezpośrednio na stawy, redukuje ból i pomaga leczyć stany zapalne (Kręgiel, Pawlikowska i Antolak, 2018).

Wyraźna zawartość żelaza i składników mineralnych w naparach, nalewkach czy świeżym soku z pokrzywy pozwala na wykorzystanie ich jako terapii wspomagającej leczenie anemii, stanu wyczerpania lub przewlekłego zmęczenia.

Świeży sok z pokrzywy ma pozytywny wpływ na skórę i krwawienia. W przypadku obfitych menstruacji może pomóc zmniejszyć ich objętość. Ponadto pokrzywę używa się do higieny jamy ustnej, aby uniknąć pojawiania się aft czy zapalenia migdałków oraz dziąseł. Okłady z naparów pokrzywy wspomagają leczenie trądziku i przewlekłych chorób skóry. Zaaplikowany ekstrakt na włosy może pomóc w walce z łupieżem i zadbać o wygląd naszych włosów (Said, Otmani, Derfoufi i Benmoussa, 2015).

Pokrzywa w diecie

Pokrzywa może występować pod różnymi postaciami w naszych jadłospisach. Dobrze jest wiedzieć, jak można ją łatwo przygotować i kiedy może stanowić substytut popularnych produktów.

Zastosowanie w kuchni

Od wieków pokrzywa znajduje swoje miejsce na stole. Tradycyjnie była używana jako produkt odżywczy. W starożytności przyczyniała się do zmiękczania mięsa, teraz można ją wykorzystać na więcej sposobów. Obecnie dodaje się ją do zup i sałatek lub zaparza się jako ziołową herbatę. Ze względu na podobne walory smakowe, może stanowić zamiennik szpinaku. Co ciekawe można nawet zrobić z niej pesto lub sos! W Polsce można spotkać chleb z dodatkiem pokrzywy. W porównaniu do mąki pszennej lub żytniej mąka z pokrzywy zawiera więcej białka, wapnia, żelaza, polifenoli oraz ma niższy indeks glikemiczny (Kręgiel, Pawlikowska i Antolak, 2018).

Ze względu na wysoką zawartość białka, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin z grupy B, witaminy C i K, składników mineralnych takich jak wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas i sód oraz karotenoidy, flawonoidy, niezbędne aminokwasy i chlorofil jest uznawana za produkt, który nie tylko przynosi liczne korzyści zdrowotne, ale także może zapewnić odpowiednią ilość związków biologicznie czynnych w naszej diecie (Zeipina, Alsina i Lepse, 2014).

Podsumowanie

Sok z pokrzywy jest skoncentrowanym źródłem wartości, które zawiera w sobie ta roślina. Wykazuje ona szereg właściwości terapeutycznych oraz może stanowić dodatek do codziennego jadłospisu. Przypisuje się jej zadziałanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i przeciwutleniające. Znajduje zastosowanie w leczeniu chorób stawów, skóry i BPH. Sugeruje się, że pokrzywa zwyczajna pomaga w leczeniu cukrzycy, nadciśnienia, hipercholesterolemii, co może mieć znaczący wpływ na zahamowanie rozwoju zespołu metabolicznego. Wystarczy spożywać około 15-45 ml soku z pokrzywy dziennie, aby dodatkowo zadbać o swoje zdrowie, a przygotowanie go w domowych warunkach zajmuje zaledwie kilka minut.

Bibliografia:

1. Fatima, T., Naseer, B. i Hussain, S. Z. (2018). Stinging Nettle: A herb with tremendous pharmacological potential. International Journal of Unani and Integrative Medicine 2(2), 24-28.
2. Gutowska, I., Jakubczyk, K., Dec, K., Baranowska-Bosiacka, I., Drozd, A., Janda, K., . . . Chlubek, D. (2014, Kwiecień-Czerwiec). Effect of the Extract from Nettle (Urtica dioica L.) Fruit Cluster On The Synthesis Of Pro-inflammatory Agents in Hepatocytes Treated With Fluoride. Fluoride 47 (2), strony 109-118.
3. https://sekrety-zdrowia.org/. (2020, maj 17). sekrety-zdrowia.org. Pobrano z lokalizacji 23.08.2020: https://sekrety-zdrowia.org/sok-z-pokrzywy-jak-zrobic/
4. Jan, K. N., zarafshan, K. i Singh, S. (2017). Stinging nettle (Urtica dioica L.): a reservoir of nutrition and bioactive components with great functional potential. Journal of Food Measurement and Characterization 11 , 423-433.
5. Kręgiel, D., Pawlikowska, E. i Antolak, H. (2018). Urtica spp.: Ordinary Plants with Extraordinary Properties. Molecules 23(7), 1664.
6. Kurkić, Z. Z., Trivunović-Topalić, L. N., Kukavica, B. M., Matos, S. B., Boroja, Savić i Savić, A. V. (2012). Characterization of antioxidant and antimicrobial activities of nettle leaves (Urtica dioica L.). Acta periodica technologica 43, 257-272.
7. Namazi, N., Esfanjani, A. T., Heshmati, J., Bahrami, A. i Nazemiyeh, H. (2012). A Systematic Review about Effects of Aerial Portions of Urtica dioica (Nettle) on Some Cardiovascular Risk Factors in Diabetes Mellitus. International Journal of Pharmacology 8 (5), strony 306-313.
8. Pieszak, M. i Mikołajczak, P. Ł. (2010). Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.). Postępy Fitoterapii 4, strony 199-204.
9. Said, A. A., Otmani, I. S., Derfoufi, S. i Benmoussa, A. (2015). Highlights on Nutritional and Therapeutic Value of Stinging Nettle (Urtica Dioica). International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences 7(10), 8-14.
10. Wegener, T. (2011, Styczeń). Expressed juice of stinging nettle herb: successful therapy in everyday practice. Evidence of effectiveness in irrigation therapy and rheumatic complaints. Revista de Fitoterapia 11(1), strony 23-31.
11. Wolska, J., Czop, M., Jakubczyk, K. i Janda, K. (2016). Influence of temperature and brewing time of nettle (Urtica Dioica L.) infusions on vitamin C content. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny 67(4), 367-371.
12. Zeipina, S., Alsina, I. i Lepse, L. (2014). Stinging Nettle – The Source of Biologically Active Compounds As Sustainable Daily Diet Supplement. Agricultural Sciences (Crop Sciences, Animal Sciences), RESEARCH FOR RURAL DEVELOPMENT 2014, VOLUME 1.