Witamina D dla dzieci. Jak zadbać o prawidłową jej ilość?

Witamina D3 jest bardzo ważna dla zdrowia i prawidłowego rozwoju dziecka. Jest ona dostarczana do organizmu poprzez syntezę skórną oraz niektórymi produktami spożywczymi. Poziom witaminy D3 zależy więc w głównej mierze od czasu ekspozycji na promieniowanie UVB pochodzące ze słońca oraz rodzaju diety. Niestety problem niedoboru witaminy D3 u dzieci jest bardzo częsty i narasta z wiekiem. Skutkami niedoboru mogą być nieprawidłowości rozwojowe, narażenie na wiele chorób, a także wydłużenie czasu ich leczenia. Z tego powodu warto wdrażać odpowiednio dostosowaną suplementację preparatami z witaminą D3.

Witamina D — informacje ogólne

Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Wyróżniamy dwie formy witaminy D:

• Witamina D2 (ergokalcyferol), znajdująca się głównie w roślinach i grzybach
• Witamina D3 (cholekalcyferol), wytwarzana w organizmie zwierząt. Organizm ludzki wytwarza witaminę D3 poprzez promieniowanie UVB [1]

Aby umożliwić pokrycie dobowego zapotrzebowania na witaminę D3 poprzez syntezę skórną, należy wziąć pod uwagę kilka aspektów, takich jak:

• Czas ekspozycji na słońce. Synteza skórna w naszej szerokości geograficznej jest możliwa tylko od maja do września, w godzinach od 10 do 15. W tym czasie najczęściej zapewniony jest odpowiedni kąt nasłonecznienia, odpowiednia temperatura powietrza oraz bezchmurna pogoda. Zalecany czas ekspozycji na słońce to przynajmniej 15 minut dziennie.
• Odpowiedni ubiór. Zaleca się, aby w czasie opalania odsłonięte było około 18% powierzchni ciała, tj. przedramiona i kończyny dolne.
• Czynniki środowiskowe, które utrudniają pozyskiwanie witaminy D3 to przede wszystkim duże zachmurzenie, a także zanieczyszczenie powietrza.
• Stosowanie kremów z filtrem, które mogą znacznie ograniczać syntezę skórną. Rozwiązaniem może być stosowanie tego typu kremów, kiedy zalecana ekspozycja na słońce została zapewniona.
• Pigmentacja skóry. Uważa się, że ciemna karnacja może powodować utrudnioną syntezę witaminy D3 w skórze [2]

Poziom witaminy D3 jest określany za pomocą badania stężenia 25 OHD w surowicy krwi. W Polsce przyjęta jest określona terminologia, która pozwala na odczytanie wyników badań [3].

Terminologia	Stężenie 25OHD w surowicy krwi
Deficyt	poniżej 10 ng/ml
Niedobór	10- 20 ng/ml
Poziom suboptymalny	20- 30 ng/ml
Poziom zalecany	30- 80 ng/ml
Poziom toksyczny	powyżej 100 ng/ml

Źródło: Buczkowski K., Chlabicz S., … & Tałałaj M. Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminą D. Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 2, 55–58

Wpływ witaminy D3 na organizm dziecka

Witamina D3 ma szeroki wpływ na organizm dziecka. Badania dowodzą, że witamina ta reguluje działanie układu:

• Szkieletowo- mięśniowego,
• Odpornościowego,
• Krwionośnego,
• Hormonalnego, 
• Także może mieć działanie przeciwnowotworowe. [4,5]

Źródła witaminy D3

Głównym źródłem witaminy D3 dla człowieka jest synteza skórna poprzez promieniowanie UVB pochodzące ze słońca. Witamina D3 może być częściowo dostarczana do organizmu wraz z dietą. Jednakże pokrycie dobowego zapotrzebowania na witaminę D3 z dietą szacowane jest na około 10- 20%. [6]

Produkty spożywcze najbardziej zasobne w tę witaminę to:

• Ryby morskie
• Tran
• Żółtka jaj
• Wątroba
• Masło
• Sery
• Grzyby

Coraz częściej wprowadzane jest także wzbogacanie żywności witaminą D3. Ma to na celu utrzymanie prawidłowego poziomu lub ograniczenie niedoboru witaminy D3 we krwi. Produkty wzbogacane w witaminę D3, rekomendowane dzieciom to np.

• Mleko modyfikowane dla niemowląt,
• Sery,
• Płatki śniadaniowe,
• Jogurty. [6,7]

Ponadto w celu zapobiegania niedoborom witaminy D3 u dzieci, stosuje się preparaty lecznicze lub suplementy diety [4]

Niedobór witaminy D3 u dziecka

Z badań wynika, że niedobór witaminy D3 jest powszechnym zjawiskiem wśród polskich dzieci. W okresie poniemowlęcym niedobór tej witaminy dotyczy około 35% polskich dzieci. Wśród dzieci w wieku 2-3 lat to zjawisko występuje u około 17%. Wśród 3-4 latków niskie stężenia witaminy D3 we krwi dotyczą około 35% dzieci. Z wiekiem ten problem wzrasta. Aż u 75- 87% dzieci starszych oraz młodzieży obserwuje się niedobór witaminy D3 [5].

To zjawisko jest związane między innymi z:

• Położeniem geograficznym naszego kraju,
• Małą różnorodnością w diecie dzieci,
• Niewielką ekspozycją na słońce
• Zaburzeniami wchłaniania
• Otyłością
• Zaburzeniem metabolizmu witaminy D3, spowodowanym przyjmowaniem niektórych leków
• Brakiem suplementacji. [4,8]

Niedobór witaminy D3 u dzieci może istotnie zaburzać działanie wielu układów. Niskie stężenie witaminy D3 w organizmie dziecka może skutkować:

• Wystąpieniem krzywicy i hipokalcemii, szczególnie u noworodków. W tym przypadku mogą wystąpić także wady we wzroście szkieletu, które są związane z osłabieniem kości i ich zmiękczeniem.
• Zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób autoimmunologicznych, takich jak cukrzyca typu 1 lub stwardnienie rozsiane.
• Narażeniem na częste występowanie chorób wirusowych oraz bakteryjnych. Zakażenia te dotyczą, głównie górnych i dolnych dróg oddechowych. Pojawia się coraz więcej dowodów także na związek niedoboru witaminy D3 z większą częstością zachorowań na COVID-19 oraz ich cięższym przebiegiem, nawet w grupie pediatrycznej.
• Zwiększeniem ryzyka wystąpienia próchnicy zębów spowodowanej niskim stężeniem witaminy D3 u noworodków
• Wyższym ryzykiem wystąpienia alergii i astmy, zarówno w wieku dziecięcym, jak i młodzieńczym
• Wydłużeniem czasu leczenia choroby Leśniowskiego-Crohna. Naukowcy potwierdzają wpływ suplementacji witaminą D3 u dzieci na skrócenie leczenia tej choroby. [9]

Suplementacja witaminy D3 u dzieci – kiedy jest konieczna oraz jak dawkować?

Z zaleceń Polskiego Towarzystwa Endokrynologii Dziecięcej i Cukrzycy wynika, że suplementacja witaminy D3 wśród dzieci jest konieczna i zależy od:

• Pory roku, masy ciała, nawyków żywieniowych i stylu życia
• Występowania chorób, które stanowią ryzyko niedoboru
• Wielkości niedoboru potwierdzonego badaniami laboratoryjnymi [2]

Zalecenia dotyczące suplementacji witaminą D wśród dzieci
Wiek	Dawkowanie
0- 6 miesięcy	400 IU / dobę od pierwszych dni życia, niezależnie od sposobu karmienia
6- 12 miesięcy	400–600 IU / dobę, w zależności od dobowej ilości witaminy D3 przyjętej z pożywieniem
1- 10 lat	U zdrowych dzieci opalających się z odkrytymi przedramionami i nogami przez min. 15 min w godzinach 10.00-15.00, bez kremu z filtrem, w okresie od maja do września suplementacja nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna.
Jeśli powyższe kryteria nie są spełnione, zalecana jest suplementacja 600–1000 IU / dobę w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D3 w diecie przez cały rok.

Źródło: Rusińska A., Płudowski P. … & Zygmunt A. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland-Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update. Front Endocrinol (Lausanne), 2018 May 31;9:246

🔎 Pytaniem pozostaje w jakich przypadkach stosować witaminę D u dzieci. Przykładowo jedna z meta-analiz nie potwierdziła istotnego wpływu suplementowania witaminy D nawet w okresie roku na gęstość kości [12]. Inne badanie kliniczne [13] zaprzeczyło ponadto wpływowi witaminy D na siłę kości i ryzyko złamań u dzieci. Jeśli taki efekt występuje nie jest zbyt mocny.

Jaką formę witaminy D3 wybrać dla dziecka?

W krajach europejskich jako główny składnik preparatu uzupełniającego lub leczącego niedobór witaminy D3 stosowany jest cholekalcyferol (D3). W Polsce preparaty z witaminą D3 dostępne są w formie leków, jak i suplementów diety. Suplementy z witaminą D3 dostępne są w różnych postaciach, takich jak:

• Preparaty multiwitaminowe
• Złożone suplementy wapnia
• Olej z wątroby dorsza
• Rzadziej w produktach spożywczych wzbogaconych w witaminę D3 [2]

Preparaty z witaminą D3 dla dzieci są dostępne na rynku w różnych dawkach, takich jak: 400, 500, 800, 1000, 2000 i 4000 jednostek międzynarodowych (IU).

W przypadku konieczności wyboru odpowiedniej formy witaminy D3 dla dziecka powinniśmy na pierwszym miejscu wybierać preparaty będące lekiem. Tego typu preparaty są zarejestrowane w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Ich działanie jest udowodnione badaniami, sprawdzone jest także ich bezpieczeństwo. Warto też wspomnieć, że produkty lecznicze podlegają regularnym kontrolom. [10]

W przypadku suplementów z witaminą D3 należy wiedzieć, że tego typu produkty, aby trafić do sprzedaży, wymagają jedynie zgłoszenia do Głównego Inspektora Sanitarnego. Podczas rejestracji producent nie musi przedstawiać badań potwierdzających skuteczność swojego wyrobu. Stosowanie suplementów z witaminą D3 u dzieci jest jednak bardzo popularną praktyką [10].

Zestawienie rodzajów suplementów z witaminą D3 dla dzieci, ich zalety i wady

Forma witaminy D	Zalety	Wady
krople	– Łatwość podania – Możliwość precyzyjnego odmierzenia ilości – Brak zbędnych składników	–
kapsułki twist off	– łatwość podania ze względu na odmierzoną dawkę w kapsułce – brak zbędnych składników	– ryzyko połknięcia kapsułki, jeśli rodzic podaje witaminę prosto do ust dziecka – trudność w określeniu czy odpowiednia dawka została podana, ponieważ występuje trudność w całkowitym opróżnieniu kapsułki
aerozol	– łatwość podania  – brak zbędnych składników	–
Kapsułki do żucia	– łatwość podania	– zbliżony wygląd do słodyczy stwarza ryzyko spożycia przez dziecko nadmiernych ilości, przez co występuje możliwość przedawkowania witaminy D3. – zawartość zbędnych substancji dodatkowych
Tabletki do ssania	– łatwość podania	–  zawartość zbędnych substancji dodatkowych – ryzyko zadławienia
Saszetki z proszkiem do rozpuszczania	– odmierzona dawka gotowa do podania	– zawartość zbędnych substancji dodatkowych oraz cukru

Czy przedawkowanie witaminy D3 u dziecka jest możliwe?

Uzyskanie jasnoróżowego zabarwienia skóry podczas opalania może prowadzić do naturalnej syntezy witaminy D3 w granicach 2000-4000 IU.

Nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne nie skutkuje zatruciem witaminą D3. W takim przypadku organizm inaktywuje nadmiar tej witaminy do nieczynnych biologicznie produktów [1].

W przypadku leczenia niedoboru witaminy D3 stosowanie dawek wyższych niż zalecane może skutkować zatruciem organizmu. W celu zapobiegania przedawkowaniu zostały zaś ustalone górne granice tolerancji organizmu [2].

Górne granice tolerancji przyjmowanej w preparatach witaminy D3 ustalone przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności

Wiek	Maksymalna dawka (IU- jednostki międzynarodowe)
0- 12 miesięcy	1000 IU
1- 10 lat	2000 IU
10- 18 lat	4000 IU

Zatrucie witaminą D3 można rozpoznać na podstawie objawów takich jak:

• Osłabienie
• Senność
• Apatia
• Zaparcia
• Wymioty
• Nadmierne pragnienie
• Wielomocz
• Nieprawidłowości w elektrokardiogramie [2]

Podsumowanie

Witamina D3 jest szczególnie ważna dla organizmu dziecka. Reguluje funkcjonowanie między innymi układu odpornościowego, hormonalnego, kostnego. Niedobór witaminy D3 nie tylko zaburza rozwój dziecka, ale także sprzyja powstawaniu wielu chorób. Badania dowodzą, że problem niedoboru witaminy D3 narasta wraz z wiekiem. Bardzo ważne jest, aby rodzice dbali o odpowiedni poziom tej witaminy u dzieci.

W celu zapobiegania niedoborom zaleca się:

• odpowiednią podaż produktów bogatych w witaminę D,
• przebywanie z dziećmi na słońcu,
• w sezonie jesienno-zimowym oraz w przypadku niedoboru wdrażanie odpowiedniej suplementacji.

Bibliografia:

1. Napiórkowska L. & Franek E. Rola oznaczania witaminy D w praktyce klinicznej. Choroby Serca i Naczyń 2009, tom 6, nr 4, 203–210
2. Rusińska A., Płudowski P. … & Zygmunt A. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland-Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update. Front Endocrinol (Lausanne), 2018 May 31;9:246
3. Buczkowski K., Chlabicz S., … & Tałałaj M. Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D. Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 2, 55–58
4. Fijałkowski B., Łupińska A. & Chlebna- Sokół D. Ocena objawów klinicznych i nawyków żywieniowych u dzieci w wieku 9-13 lat z niedoborem witaminy D. Endokrynol. Ped. 2017, 269-280
5. Czech- Kowalska J., Rybkowska M. & Jedlińska D. Efekty suplementacji witaminą D w dawce 1000 IU/dobę u dzieci w wieku 4-10 lat.   Standardy Medyczne/Pediatria,  689-699,  T. 15, 2018 
6. Brandao- Lima P.N., da Cruz Santos B. … & Pires L.A. Vitamin D Food Fortification and Nutritional Status in Children: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials. Nutrients. 2019 Nov; 11 (11): 2766
7. Wacker M. & Holick M. F. Vitamin D—Effects on Skeletal and Extraskeletal Health and the Need for Supplementation. Nutrients, 2013 Jan; 5 (1): 111–148
8. Abboud M. Vitamin D Supplementation and Blood Pressure in Children and Adolescents: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2020 Apr; 12 (4): 1163
9. Mailhot G. & White J.H. Vitamin D and Immunity in Infants and Children. Nutrients. May 2020, 12(5): 1233
10. Bojarowicz H. & Dźwigulska P. Suplementy diety. Część I. Suplementy diety a leki – porównanie wymagań prawnych. Hygeia Public Health 2012, 47(4): 427-432
11. Piekara A. ,Kucharczyk M. … & Krzywonos M. Suplementy diety dla dzieci: skład, przeznaczenie i forma. Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 2016, nr 461
12. Wu F, Fuleihan GE, Cai G, Lamberg-Allardt C, Viljakainen HT, Rahme M, Grønborg IM, Andersen R, Khadilkar A, Zulf MM, Mølgaard C, Larnkjær A, Zhu K, Riley RD, Winzenberg T. Vitamin D supplementation for improving bone density in vitamin D-deficient children and adolescents: systematic review and individual participant data meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2023 Sep;118(3):498-506. doi: 10.1016/j.ajcnut.2023.05.028. Epub 2023 Aug 8. PMID: 376Queen Mary University of London61104.
13. Queen Mary University of London, Vitamin D supplements do not prevent bone fractures in children, [dostęp: 1.12.2023]

• Data pierwotnej publikacji: 24.04.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 1.12.2023